Ur, to‘qmoq”

Uzcard: 8600 5504 8563 9786

Ур, тўқмоқ

Бир бор экан, бир йўқ экан, бир кампир билан бир чол бор экан. Улар овчилик билан кун ўтказар эканлар. Бир кун чол тузоқ пойлаб ўтирган экан, тузоққа катта бир лайлак тушибди. Югуриб бориб лайлакни тузоқдан чиқарибди, лайлак одамдек сўзламоққа бошлабди:
— Чол, мен лайлакларнинг бошлиғиман, мени қўйиб юбор, нима тиласанг шуни бераман. Менинг маконим шу қаршидаги тоғнинг орқасида. «Лайлаквойнинг уйи қаерда», десанг, ҳамма айтиб беради, — дебди.
Чол лайлакни қўйиб юборибди. Эртасига эрталаб туриб, Лайлаквойнинг совғасини олиб келиш учун йўлга тушибди. Юриб, юриб бир жойга бориб етибди. Қўй боқиб юрган чўпонлардан:
— Бу қўйлар кимнинг қўйи? — деб сўрабди.
— Бу қўйлар Лайлаквойнинг қўйи, — деб чўпон чолни йўлга солиб юборибди. Бир жойга бориб йилқи ҳайдаб юрган йилқичидан:
— Бу йилқилар кимники? — деб сўрабди чол. Йилқичи:
— Лайлаквойники, — дебди.
— Лайлаквой менга совға ваъда қилиб эди, нима сўрай? — деган экан, йилқичи бундай дебди:
— Лайлаквойнинг бир хумчаси бор, «қайна, хумча» деса, тилла қайнаб чиқади, шу хумчани сўра, — дебди.
Чол оз юриб, кўп юриб, кўп юрса ҳам чўл юриб, етти кеча-ю, етти кундуз деганда Лайлаквойнинг уйига бориб етибди. Эшикдан кириб:
— Ассалому алайкум, — дебди. Лайлаквой:
— Ҳап саломинг бўлмаса, таъзирингни берардим. Сен совға учун келган бўлсанг керак, қани, нима сўрайсан? — дебди.
— Мен сиздан: «Қайна, хумча»ни сўрайман, — дебди чол. Лайлаквой ўйлаб қолибди:
— Чол, сенга бир тилла товоқ берай, — деса ҳам чол кўнмабди. Ахир «Қайна, хумча»ни беришга рози бўлибди. Чол «Қайна, хумча»ни олиб жўнабди. Йўл юриб, чўл юриб, бир жойга етибди. Дам олиш учун ўтирибди. Қишлоқнинг болаларига қараб: «Ўғилларим, мана бу хумчага қараб туринглар. Мен бир оз мизғиб олай, фақат «қайна, хумчам», деманглар», деб тайинлабди.
Болалар: «Қайна, хумчам», деб бақиришган экан, хумдан тилла қайнаб чиқибди, шошиб-пишиб, болалар тиллаларни йиғиб олишибди-да, хумни уйларига олиб кириб бекитиб қўйибдилар. «Қайна хумча»нинг ўрнига бошқа бир хумчани олиб келиб ўтирибдилар. Чол уйқудан туриб хумчани олиб жўнабди. Етти кеча-етти кундуз йўл юриб, уйига етиб келибди. У:
— Қани, кампир, дастурхонни ёз, ҳозир тиллага бой бўламиз, — дебди.
Кампир дастурхонни ёзибди, дастурхоннинг ўртасига хумчани қўйиб, чол бор кучи билан: «Қайна, хумчам», деб бақирибди. Хумчада тилла қайнаб чиқмабди, чол яна бақирибди, тилла қайнамабди. Чолнинг жаҳли чиқиб: «Ҳа, падарингга лаънат, Лайлаквой, алдаб бошқа хумча берибди. Эртага бориб бошқа совға сўрайман», деб қўйибди.
Эртаси саҳарлаб чол йўлга чиқибди. Йилқичининг олдига бориб:
— Лайлаквой мени алдади, энди нима совға сўрай? — дебди.
Йилқичи ўйлаб туриб:
— «Очил, дастурхон»ни сўранг, дастурхонни ёзиб, «Очил, дастурхон», десангиз ҳар хил таомлар тайёр бўлади, — дебди.
Чол Лайлаквойнинг эшигидан кириб:
— Ассалому алайкум, — дебди.
Лайлаквой:
— Ҳап саломинг бўлмаса, таъзирингни берардим. Ўтган гал сенга «Қайна, хумча»ни бериб эдим, кўнглинг тўлмадими? — дебди. Чол ҳамма воқеани айтиб:
— Мени алдадинг, «Қайна, хумча»нинг ўрнига бошқа хумча берибсан, энди сендан «Очил, дастурхон»ни сўрагани келдим, — дебди.
Лайлаквой ўйлаб қолибди. «Очил, дастурхон»ни чолга совға қилибди.
Чол йўлга тушибди. Оз юриб, кўп юриб, ўтган гал дам олган қишлоққа бориб етиб, ўзи таниш бўлган болаларни кўрибди.
— Ўғилларим, мана шу дастурхонни олиб ўтиринглар. Мен бир оз мизғиб олай, фақат «очил, дастурхон», деманглар, — деб уларга тайинлабди. У кетгандан сўнг болалар: «Очил, дастурхон», деб бақирган эканлар, етти хил таом тайёр бўлибди. Болалар таомларни ўраб, дастурхонни уйларига олиб кириб, ўрнига бошқа дастурхон олиб чиқиб ўтирибдилар. Чол қайтиб келиб дастурхонни олибди, йўлга тушибди. Уйига келиб:
— Кампир, нима таом десанг, ҳозир тайёр бўлади, — деб дастурхонни ёзибди. «Очил, дастурхон», деган экан, ҳеч қандай таом чиқмабди. Чолнинг жони чиқиб:— Лайлаквой мени иккинчи марта алдади, эртага бориб бошқа бир совға сўрай, — дебди.
Эртаси саҳарлаб чол йўлга чиқибди. Йилқичининг олдига бориб:
— Энди Лайлаквойдан нима сўрай? — дебди.
— Энди Лайлаквойдан «Ур, тўқмоқ»ни сўранг, душманингиз кўпга ўхшайди, агар «Ур, тўқмоқ», десангиз олдингизда ким бўлса, уриб ташлайди, — дебди йилқичи.
Чол йўлга тушибди, эшикдан:
— Ассалому алайкум, — деб кирибди. Лайлаквой:
— Ҳап саломинг бўлмаса, таъзирингни берардим. Яна пима учун келдинг? «Қайна, хумча»ни олдинг, «Очил, дастурхон»ни олдинг, яна нима керак? — дебди.
— Мени бу гал ҳам алдадинг, Лайлаквой. «Очил, дастурхон» ўрнига бошқа бир дастурхон берибсан. Энди сендан бир нарса сўрайман, менга «Ур, тўқмоқ»ни бер, — дебди. Лайлаквой чолга «Ур, тўқмоқ»ни ҳадя қилибди.
Чол «Ур, тўқмоқ»ни олиб йўлга тушибди. Оз юриб, кўп юриб аввалги ўзи билган қишлоққа бориб етибди. Таниш болаларни чақирибди:
— Ўғилларим, мана бу тўқмоқни ушлаб туринглар, мен бир оз мизғиб олай, фақат «Ур, тўқмоқ», деб гапирманглар, — дебди.
У кетгандан сўнг болалар қизиқиб: «Ур тўқмоқ», деб бақиришган экан, тўқмоқ ҳаммасини ура бошлабди. Болаларнинг бақиргани учун чол югуриб келибди. Болалар бўлса, йиғлашиб:
— Жон ота, тўқмоқни тўхтатинг, биз сизнинг хумчангизни, дастурхонингизни олиб, ўрнига бошқа хумча, бошқа дастурхон қўйган эдик, тавба қилдик, ота, тўқмоқни тўхтатинг, — дейишибди.
Чол: «Тур, тўқмоқ» деб бақирган экан, тўқмоқ уришдан тўхтабди. Болалар югуриб бориб уйларидан «Қайна, хумча» билан «Очил, дастурхон»ни чиқариб берибдилар, чол йўлга тушибди. Оз юриб, кўп юриб, кўп юрса ҳам мўл юриб, кўл демай, чўл демай етти кеча-етти кундузда уйига бориб етибди.
«Қайна, хумча» деган экан, хумчадан тилла қайнаб чиқибди. «Очил, дастурхон», деган экан, ҳар хил таомлар муҳайё бўлибди. Умриларида кўрмаган таомларни еб, чол билан кампир хурсанд бўлибдилар.
Тиллаларга чол яхши уй солдирибди ва хонни уйига меҳмондорчиликка чақирган экан, хон: «Мен хон бўлсаму, ўша камбағал, қашшоқ чолнинг уйига меҳмондорчиликка бораманми», деб бормабди.
Чолнинг жаҳли чиқиб хонни урушга чақирибди. Эртасига хон етти минг аскарни тайёрлаб, чолнинг уйи олдига тизиб:
— Қани, чол, жонинг бўлса урушга чиқ! — дебди. Чол эшикдан чиқиб тўқмоққа қараб:
— Ур, тўқмоқ! — деб бақирган экан, тўқмоқ ҳамма аскарларни биттадан уриб ётқизиб қўйибди, охирида тўқмоқ хонни ура бошлабди.
Хон:
— Чол, тўқмоғингни тўхтат, сен енгдинг, мени ўлимдан олиб қол, юртга сен ҳоким бўла қол, — дебди.
Чол тўқмоқни тўхтатибди. Ўзи юртга ҳоким бўлибди. Муроди мақсадига етибди.

Ёзувни танланг

Кирилл | Lotin

Мавзулар

Адабиёт

Ўзбек мумтоз шеърияти
Ўзбек шеърияти
Жаҳон шеърияти
Ўзбек халқ оғзаки ижоди
Ўзбек насри онлайн антологияси
Жаҳон насри онлайн антологияси
Энг сара асарлар

Сўнгги киритмалар

Клайд Роберт Буллa. Болаларни aсрaгaн шeр (қисса)
Игор Клех. Масалнинг хазина дунёси
Озод Мўъмин Хўжа. Жулқунбой билан суҳбат (фантастик ҳикоя)
Қушлар қандай қилиб учади?
Сергей Антипов (1973)
Зубайда Зокир қизи. Дардга дармон истаб
Умрбой Утеулиев. Бақачаноқли кулбадаги қария (новелла)
Аҳмаджон Мелибоев. “Ўткан кунлар”нинг ўтмаган тили
Кўзойнакли илон нега мусиқани ёқтиради?
Нозим Аҳмадли (1953)

Сайт ривожига ҳисса

Uzcard: 8600 5504 8563 9786

© Зиё истаган қалблар учун. 2004-2023
Портал Ўзбекистон Матбуот ва ахборот агентлиги томонидан 27.07.2011 да рўйхатга олинган. Гувоҳнома № 0677
Сайтда тақдим этилган электрон манбалардан фақатгина шахсий мутолаа мақсадида фойдаланиш мумкин. Тижорий мақсадларда фойдаланиш (сотиш, чоп этиш, кўпайтириш, тарқатиш) қонунан тақиқланади.

“Ur, to‘qmoq”

O‘zbek dasturchilari Baltabayev Nizomiddin, Mirzayev Avaz va Xalilov Sirojiddin “Ur, to‘qmoq” o‘yinini yaratdilar, deb Ima.uz yozmoqda. Ushbu o‘yin o‘zbek xalq ertagi asosida “Ur, to‘qmoq ” o‘yinini yaratishga qaratilgan bo‘lib, unda ertak qahramonlari talqinida ishlab chiqilgan. O‘yin 3 bosqichdan iborat. Birinchi bosqichda asosiy qahramon yo‘lga chiqib yo‘lidagi barcha tangalarni yig‘ib chiqib laylakni oldiga boradi va “to‘qmoqni” oladi.

Dastur 2D va 3D o‘lchovli aniqlash, o‘zining darajalarini aniqlash, audio fayllarni o‘z ichiga oladi. Unity 2D dasturida yaratilgan “Ur, to‘qmoq” o‘yini o‘zimizning milliy ertakga asoslangan holda yaratilgan. Bunda asosiy e’tibor milliylikga qaratilib, yoshlarni o‘zimizning milliy ertak va o‘yinlarga bo‘lgan qiziqishini oshirishga xizmat qiladi. Bunda asosiy qahramon chol hisoblanadi. Laylakni oldiga borish maqsadida yo‘lida uchragan to‘siqlardan eson-omon o‘tishi va boyning askarlaridan qutilishi kerak. O‘yin yanada qiziqarli bo‘lishi uchun ertakdan tashqari ob’yektlardan ham foydalanilgan.

Mualliflarga ushbu o‘yin uchun № DGU 03642 raqamli guvohnoma berildi.

Ur, to’qmoq

24 октября 2013

Ur, to‘qmoq

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, bir kampir bilan bir chol bor ekan. Ular ovchilik bilan kun o‘tkazar ekanlar. Bir kun chol tuzoq poylab o‘tirgan ekan, tuzoqqa katta bir laylak tushibdi. Yugurib borib laylakni tuzoqdan chiqaribdi, laylak odamdek so‘zlamoqqa boshlabdi:
— Chol, men laylaklarning boshlig‘iman, meni qo‘yib yubor, nima tilasang shuni beraman. Mening makonim shu qarshidagi tog‘ning orqasida. «Laylakvoyning uyi qaerda», desang, hamma aytib beradi, — debdi.
Chol laylakni qo‘yib yuboribdi. Ertasiga ertalab turib, Laylakvoyning sovg‘asini olib kelish uchun yo‘lga tushibdi. Yurib, yurib bir joyga borib yetibdi. Qo‘y boqib yurgan cho‘ponlardan:
— Bu qo‘ylar kimning qo‘yi? — deb so‘rabdi.
— Bu qo‘ylar Laylakvoyning qo‘yi, — deb cho‘pon cholni yo‘lga solib yuboribdi. Bir joyga borib yilqi haydab yurgan yilqichidan:
— Bu yilqilar kimniki? — deb so‘rabdi chol. Yilqichi:
— Laylakvoyniki, — debdi.
— Laylakvoy menga sovg‘a va’da qilib edi, nima so‘ray? — degan ekan, yilqichi bunday debdi:
— Laylakvoyning bir xumchasi bor, «qayna, xumcha» desa, tilla qaynab chiqadi, shu xumchani so‘ra, — debdi.
Chol oz yurib, ko‘p yurib, ko‘p yursa ham cho‘l yurib, yetti kecha-yu, yetti kunduz deganda Laylakvoyning uyiga borib yetibdi. Eshikdan kirib:
— Assalomu alaykum, — debdi. Laylakvoy:
— Hap saloming bo‘lmasa, ta’ziringni berardim. Sen sovg‘a uchun kelgan bo‘lsang kerak, qani, nima so‘raysan? — debdi.
— Men sizdan: «Qayna, xumcha»ni so‘rayman, — debdi chol. Laylakvoy o‘ylab qolibdi:
— Chol, senga bir tilla tovoq beray, — desa ham chol ko‘nmabdi. Axir «Qayna, xumcha»ni berishga rozi bo‘libdi. Chol «Qayna, xumcha»ni olib jo‘nabdi. Yo‘l yurib, cho‘l yurib, bir joyga yetibdi. Dam olish uchun o‘tiribdi. Qishloqning bolalariga qarab: «O’g‘illarim, mana bu xumchaga qarab turinglar. Men bir oz mizg‘ib olay, faqat «qayna, xumcham», demanglar», deb tayinlabdi.
Bolalar: «Qayna, xumcham», deb baqirishgan ekan, xumdan tilla qaynab chiqibdi, shoshib-pishib, bolalar tillalarni yig‘ib olishibdi-da, xumni uylariga olib kirib bekitib qo‘yibdilar. «Qayna xumcha»ning o‘rniga boshqa bir xumchani olib kelib o‘tiribdilar. Chol uyqudan turib xumchani olib jo‘nabdi. Yetti kecha-etti kunduz yo‘l yurib, uyiga yetib kelibdi. U:
— Qani, kampir, dasturxonni yoz, hozir tillaga boy bo‘lamiz, — debdi.
Kampir dasturxonni yozibdi, dasturxonning o‘rtasiga xumchani qo‘yib, chol bor kuchi bilan: «Qayna, xumcham», deb baqiribdi. Xumchada tilla qaynab chiqmabdi, chol yana baqiribdi, tilla qaynamabdi. Cholning jahli chiqib: «Ha, padaringga la’nat, Laylakvoy, aldab boshqa xumcha beribdi. Ertaga borib boshqa sovg‘a so‘rayman», deb qo‘yibdi.
Ertasi saharlab chol yo‘lga chiqibdi. Yilqichining oldiga borib:
— Laylakvoy meni aldadi, endi nima sovg‘a so‘ray? — debdi.
Yilqichi o‘ylab turib:
— «Ochil, dasturxon»ni so‘rang, dasturxonni yozib, «Ochil, dasturxon», desangiz har xil taomlar tayyor bo‘ladi, — debdi.
Chol Laylakvoyning eshigidan kirib:
— Assalomu alaykum, — debdi.
Laylakvoy:
— Hap saloming bo‘lmasa, ta’ziringni berardim. O’tgan gal senga «Qayna, xumcha»ni berib edim, ko‘ngling to‘lmadimi? — debdi. Chol hamma voqeani aytib:
— Meni aldading, «Qayna, xumcha»ning o‘rniga boshqa xumcha beribsan, endi sendan «Ochil, dasturxon»ni so‘ragani keldim, — debdi.
Laylakvoy o‘ylab qolibdi. «Ochil, dasturxon»ni cholga sovg‘a qilibdi.
Chol yo‘lga tushibdi. Oz yurib, ko‘p yurib, o‘tgan gal dam olgan qishloqqa borib yetib, o‘zi tanish bo‘lgan bolalarni ko‘ribdi.
— O’g‘illarim, mana shu dasturxonni olib o‘tiringlar. Men bir oz mizg‘ib olay, faqat «ochil, dasturxon», demanglar, — deb ularga tayinlabdi. U ketgandan so‘ng bolalar: «Ochil, dasturxon», deb baqirgan ekanlar, yetti xil taom tayyor bo‘libdi. Bolalar taomlarni o‘rab, dasturxonni uylariga olib kirib, o‘rniga boshqa dasturxon olib chiqib o‘tiribdilar. Chol qaytib kelib dasturxonni olibdi, yo‘lga tushibdi. Uyiga kelib:
— Kampir, nima taom desang, hozir tayyor bo‘ladi, — deb dasturxonni yozibdi. «Ochil, dasturxon», degan ekan, hech qanday taom chiqmabdi. Cholning joni chiqib:— Laylakvoy meni ikkinchi marta aldadi, ertaga borib boshqa bir sovg‘a so‘ray, — debdi.
Ertasi saharlab chol yo‘lga chiqibdi. Yilqichining oldiga borib:
— Endi Laylakvoydan nima so‘ray? — debdi.
— Endi Laylakvoydan «Ur, to‘qmoq»ni so‘rang, dushmaningiz ko‘pga o‘xshaydi, agar «Ur, to‘qmoq», desangiz oldingizda kim bo‘lsa, urib tashlaydi, — debdi yilqichi.
Chol yo‘lga tushibdi, eshikdan:
— Assalomu alaykum, — deb kiribdi. Laylakvoy:
— Hap saloming bo‘lmasa, ta’ziringni berardim. Yana pima uchun kelding? «Qayna, xumcha»ni olding, «Ochil, dasturxon»ni olding, yana nima kerak? — debdi.
— Meni bu gal ham aldading, Laylakvoy. «Ochil, dasturxon» o‘rniga boshqa bir dasturxon beribsan. Endi sendan bir narsa so‘rayman, menga «Ur, to‘qmoq»ni ber, — debdi. Laylakvoy cholga «Ur, to‘qmoq»ni hadya qilibdi.
Chol «Ur, to‘qmoq»ni olib yo‘lga tushibdi. Oz yurib, ko‘p yurib avvalgi o‘zi bilgan qishloqqa borib yetibdi. Tanish bolalarni chaqiribdi:
— O’g‘illarim, mana bu to‘qmoqni ushlab turinglar, men bir oz mizg‘ib olay, faqat «Ur, to‘qmoq», deb gapirmanglar, — debdi.
U ketgandan so‘ng bolalar qiziqib: «Ur to‘qmoq», deb baqirishgan ekan, to‘qmoq hammasini ura boshlabdi. Bolalarning baqirgani uchun chol yugurib kelibdi. Bolalar bo‘lsa, yig‘lashib:
— Jon ota, to‘qmoqni to‘xtating, biz sizning xumchangizni, dasturxoningizni olib, o‘rniga boshqa xumcha, boshqa dasturxon qo‘ygan edik, tavba qildik, ota, to‘qmoqni to‘xtating, — deyishibdi.
Chol: «Tur, to‘qmoq» deb baqirgan ekan, to‘qmoq urishdan to‘xtabdi. Bolalar yugurib borib uylaridan «Qayna, xumcha» bilan «Ochil, dasturxon»ni chiqarib beribdilar, chol yo‘lga tushibdi. Oz yurib, ko‘p yurib, ko‘p yursa ham mo‘l yurib, ko‘l demay, cho‘l demay yetti kecha-etti kunduzda uyiga borib yetibdi.
«Qayna, xumcha» degan ekan, xumchadan tilla qaynab chiqibdi. «Ochil, dasturxon», degan ekan, har xil taomlar muhayyo bo‘libdi. Umrilarida ko‘rmagan taomlarni yeb, chol bilan kampir xursand bo‘libdilar.
Tillalarga chol yaxshi uy soldiribdi va xonni uyiga mehmondorchilikka chaqirgan ekan, xon: «Men xon bo‘lsamu, o‘sha kambag‘al, qashshoq cholning uyiga mehmondorchilikka boramanmi», deb bormabdi.
Cholning jahli chiqib xonni urushga chaqiribdi. Ertasiga xon yetti ming askarni tayyorlab, cholning uyi oldiga tizib:
— Qani, chol, joning bo‘lsa urushga chiq! — debdi. Chol eshikdan chiqib to‘qmoqqa qarab:
— Ur, to‘qmoq! — deb baqirgan ekan, to‘qmoq hamma askarlarni bittadan urib yotqizib qo‘yibdi, oxirida to‘qmoq xonni ura boshlabdi.
Xon:
— Chol, to‘qmog‘ingni to‘xtat, sen yengding, meni o‘limdan olib qol, yurtga sen hokim bo‘la qol, — debdi.
Chol to‘qmoqni to‘xtatibdi. O’zi yurtga hokim bo‘libdi. Murodi maqsadiga yetibdi.