Tadbirkor: turlari va xususiyatlari

Bundan tashqari, joriy yilning oxirigacha yagona Tadbirkorlik kodeksi ishlab chiqilishi va kodeksda tadbirkorlikka oid litsenziyalash, ruxsatnoma berish, yer ajratishga doir masalalar ham aniq tartibda belgilanishi haqida ma’lumot berilgandi.

Yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati qanday tashkil etiladi?

Mutaxassisning ta’kidlashicha, yakka tartibdagi tadbirkorlik (YaTT) faoliyatini tashkil qilish uchun Davlat xizmatlari agentligi markazlaridan biriga borish orqali yoki elektron shakldagi interaktiv xizmatlar yordamida ro‘yxatdan o‘tish mumkin.

«Endilikda tadbirkorlar davlat ro‘yxatidan o‘tishi uchun ortiqcha hech qanday hujjatlar talab etilmaydi. Tadbirkorlik faoliyatini yarim soat yoki uzog‘i bilan bir soat muddatda ro‘yxatdan o‘tkazib tadbirkorlik guvohnomasi olish mumkin», – dedi Po‘lat Davlatov.

Tadbirkorlikni istagan shaxs ro‘yxatdan o‘tish uchun Davlat xizmatlari markaziga boradigan bo‘lsa, bazaviy hisoblash miqdorining 1 barobari miqdorida davlat boji to‘lashi, agar tadbirkor elektron shaklda mustaqil ro‘yxatdan o‘tmoqchi bo‘lsa, bazaviy hisoblash miqdorining 50 foizi miqdorida davlat boji to‘lashi belgilangan.

Yakka tartibdagi tadbirkor(YaTT)lar qanday tartibda soliq to‘laydi?

I. Bir kalendar yili davomida YaTTning olgan daromadi 100 million so‘mgacha bo‘lsa, qat’iy belgilangan tartibda soliq to‘laydi.

II. Bir kalendar yilida olgan daromadi 100 million so‘mdan oshgan, biroq 1 milliard so‘mdan oshmaydigan yakka tartibdagi tadbirkorlar tovar aylanmasidan olinadigan daromad hisobidan soliq to‘lashga o‘tkaziladi.

III. Bir kalendar yilida tovarlar aylanmasidan olingan daromadi 1 milliard so‘mdan oshgan yakka tartibdagi tadbirkorlar soliqlarni yuridik shaxslar uchun belgilangan tartibda to‘lashga o‘tkaziladi.

Ma’lumot uchun, joylashgan joyi va faoliyat turidan kelib chiqib, Toshkent shahridagi tadbirkorlar uchun alohida, viloyat markazidagi tadbirkorlar uchun alohida va chekka hududlardagi tadbirkorlar uchun alohida qat’iy belgilangan soliq stavkasi belgilangan.

YaTT lar uchun qanday imtiyozlar berilgan?

Mutaxassisning xabar berishicha, YaTTlar faoliyatini boshlagandan keyin bir oy davomida soliqlardan ozod etiladi. Shuningdek, I, II guruh nogironligi bo‘lgan YaTTlar belgilangan soliq stavkasining 50 foizi miqdorida soliq to‘laydi.

Agar YaTT 2 yoki undan ortiq faoliyat turi bilan shug‘ullansa (ya’ni bir paytda ham chakana savdo, ham xizmat ko‘rsatish) har biri uchun alohida alohida belgilangan qat’iy stavkada soliq to‘laydi, ammo bazaviy hisoblash miqdorining bir barobari miqdorida umumiy bitta ijtimoiy soliq to‘lashi belgilangan.

YaTT o‘z faoliyat turidan kelib chiqib, 1 nafardan 3 nafargacha ishchi yollash imkoniyatiga egaligi, ya’ni chakana savdo bilan shug‘ullanadigan tadbirkor 1 nafargacha, maishiy xizmat ko‘rsatish bilan shug‘ullanuvchi tadbirkor 3 nafargacha ishchi yollashi mumkin.

Mutaxassisning ta’kidlashicha, 2021 yildan boshlab kiritilgan o‘zgarishlarga asosan yakka tartibdagi tadbirkordan soliq agenti sifatida yollangan xodimlari uchun jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i (daromadning 12 foizi miqdorida) undiriladi.

Ma’lumot uchun, hozirda YaTT yuzga yaqin faoliyat turlari bilan shug‘ullanishi mumkin. 2011 yil 6 yanvar kunidagi Vazirlar Mahkamasining qarorida yakka tartibdagi tadbirkorlar shug‘ullanishi mumkin bo‘lgan faoliyat turlari belgilangan.

Avvalroq, tadbirkorlik faoliyatiga asossiz aralashuvlarning oldini olish maqsadida davlat organlari tomonidan tadbirkorlarni nazorat qilishning aniq 4 xil shakllari belgilab berilishi,bundan tashqari tadbirkorlik faoliyatini nazorat qiluvchi organlar va ularning nazorat funksiyalari ro‘yxati shakllantirilishi ma’lum qilingandi.

Bundan tashqari, joriy yilning oxirigacha yagona Tadbirkorlik kodeksi ishlab chiqilishi va kodeksda tadbirkorlikka oid litsenziyalash, ruxsatnoma berish, yer ajratishga doir masalalar ham aniq tartibda belgilanishi haqida ma’lumot berilgandi.

Tadbirkor: turlari va xususiyatlari

The tadbirkorning xususiyatlari Ular tashabbuskorlik, faollik, etakchilik, ochiq fikrlilik, nomuvofiqlik, shuhratparastlik, ijodkorlik va muammolarni hal qilish qobiliyatlari. Tadbirkorlik – bu kun tartibi bo’lgan hodisa. Bugungi kunda biz beqaror va inqirozli dunyoda o’zimizni topmoqdamiz, ko’p odamlar ish topish imkoniyatining etishmasligiga alternativani topadilar.

Tadbirkorlik – bu yillar davomida turli sohalarda o’rganib chiqilgan murakkab narsa. Garchi u yangi shaxs bo’lmasa-da, hozirgi paytda u ayniqsa dolzarb shaxs sifatida ko’tariladi, chunki tadbirkor yangi g’oyalarni qo’shishi va o’zini hozirgi vaziyatda o’zgarish agenti sifatida ko’rsatishi mumkin.

Tadbirkor shaxsning ta’rifi qiyin yoki xavfli harakatlarni amalga oshirgan shaxsni qaror bilan tavsiflaydi. Bundan tashqari, tadbirkor qilayotgan ishida qo’shimcha qiymat hosil qiladi, iqtisodiyot uchun qiymat yaratadi, o’zi uchun, ba’zan esa boshqa odamlar uchun ish ishlab chiqaradi.

Ushbu ijodiy jarayonda tadbirkor pul, vaqt va bilimga mablag ‘sarflaydi, biznesni boshlash va yuritishda ishtirok etadi va o’zida mavjud bo’lgan resurslar va obro’si uchun mukofot olish uchun tavakkal qiladi.

Ushbu sabablarga ko’ra, biz “tadbirkor bo’lish” haqida gapirganda, biz biznesni boshlagan kishi haqida gapiramiz. Biroq, jihatlar bundan tashqariga chiqadi.

Tadbirkorlar ularni mehnat bozoridagi aniq agentlar sifatida aniqlaydigan va tavsiflaydigan psixologik va shaxsiy xususiyatlarga ega. Va ularning “umumiy biznesmen” bilan ba’zi farqlari bor.

Tadbirkorlarning turlari

Tadbirkorlar turli mezonlarga ko’ra tasniflangan. Bir tomondan, ba’zi mualliflar ularni yangilik darajasiga ko’ra tasniflashadi. Shunday qilib, ular quyidagilarni ajratadilar:

• Innovatsion: mahsulot, jarayon yoki tizimni yaratadigan yoki takomillashtiradigan va texnik jihatlarga yo’naltirilgan ma’lumot va tajribaga ega bo’lganlar.
• Ma’murlar: ular yirik kompaniyalar egalari.

Smit (1967) kabi boshqa mualliflar insonning bilim darajasidan foydalanadilar va ikkita toifani ajratib ko’rsatadilar:

• Hunarmandlar: ular cheklangan ma’lumot va texnik tayyorgarlik va tajribaga ega bo’lishi bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, u kambag’al odam, kichik biznes egasi va ozgina rejalashtirishga ega bo’lgan mehnatsevar.
• Opportunist: u yanada faol, maktabda o’qigan, muloqot qobiliyatiga ega, rejalashtirish qobiliyatiga ega, boshqalarga topshirish imkoniyatiga ega va uning xodimlari hamkordir. Bu ajoyib kompaniya yaratishga qaratilgan.

Knight (1983) kabi boshqa mualliflar ularni o’qitish va innovatsion xususiyatlariga ko’ra ajratib ko’rsatadilar:

• Ixtirochi usta: innovatsion tadbirkor bilan bir xil xususiyatlar.
• Targ’ibotchi– Marketing va savdoda o’z rolingizni toping.
• Bosh menejer: koordinator rolini taqdim etadi.

Singer (1990) kabi boshqa mualliflar shaxsiyat xususiyatlariga e’tibor qaratib, to’rtta toifani belgilaydilar:

• Kashfiyotchilar: ular yangilik, yangi g’oyalarni yaratadigan mahsulot, xizmat yoki jarayonni taqdim etadilar.
• Sintezatorlar: ular innovatsiyalar mavjud bo’lgan turli xil mahsulotlar, xizmatlar yoki jarayonlarni taqdim etadigan bir nechta g’oyalarni birlashtiradilar.
• Generatorlar: yangi foydalanishni rag’batlantiradiganlar, mahsulot, xizmat yoki jarayonni namoyish etadigan va yangilik mavjud.
• Aktyorlar: hech qanday yangilik yo’q, ular allaqachon mavjud bo’lgan narsalarni taklif qilishadi.

Tadbirkorning xususiyatlari

Ular o’zgarishga turtki bergan odamlardir

Biz umumlashtirishimiz va barcha tadbirkorlar rag’batlantirilishini tasdiqlashimiz mumkin. Masalan, yutuqqa bo’lgan ehtiyoj yoki yashash uchun boshpana izlash orqali.

Ular o’zgarishlarni ilhomlantiruvchi va katalizatorlardir

Tadbirkor o’zgarishlarning katalizatori bo’lib, mavjud muvozanatni o’zgartirish uchun harakat qiladi, yangi imkoniyatlar yaratadi. Bu kompaniyaning barqarorligini saqlab qolish vazifasi bo’lgan menejerga nisbatan faolroq bo’lishdan ko’ra reaktivroq bo’lishiga ziddir.

Menejer narsalarni o’zgartirishni xohlamaydi, aksincha maksimal foyda olish uchun kompaniyani samarali boshqarishni xohlaydi.

O’zingizni amalga oshirishga intiling yoki erishishga katta ehtiyoj sezing

Tadbirkor bo’lish juda qiyin, ammo tadbirkorlik o’zini anglash, amalga oshirilgan ishlarga bo’lgan ishtiyoq, hayotning mazmuni va o’zi bilan bog’liq. Tadbirkorlik bizni boshqa nuqtai nazarni taklif qiladi, harakatga eshikni ochadi va o’z kuchi haqida aytib beradi.

Ular qat’iyatli va qat’iyatlidirlar

Ular qat’iyatli va qat’iyatli odamlardir, ular ma’lum bir lahzada kelajakda ularga qandaydir foyda keltiradigan loyihani boshlashi va amalga oshirishi mumkin edi.

Ular o’zgarishlarga tezda moslashadilar

Tadbirkorlarni belgilaydigan xususiyatlardan biri bu ularning echim qobiliyatidir. Tadbirkorlar tezda o’zgarib turadigan va ular xuddi shunday harakat qilishlari kerak bo’lgan dunyoda harakat qilishadi.

Tadbirkorlar – noaniqlikka yaxshi munosabatda bo’lishga moyil bo’lgan va tuzilmaydigan muhitda qanday qilib tegishli qarorlar qabul qilishni biladigan odamlar.

Ular ijodiy va innovatsion

Tadbirkorlarning asosiy xususiyati shundaki, ular ijodiy va innovatsiondir.

Ular tajriba bilan o’zgarishga, yangi tajribalarni izlashga, xatolardan foydalanishga va atrof-muhit bosimini ijodiy boshqarishga qodir bo’lgan moslashuvchan odamlardir.

Ular kelajakka yo’naltirilgan odamlardir

Tadbirkor o’z g’oyasini kelajakka yo’naltiradi, chunki u ma’lum bir imkoniyat yoki g’oya muvaffaqiyatli biznesga aylanishi mumkinligini tasavvur qila oladi.

Ular kelajakni erishish uchun yangi maqsad sifatida qabul qiladigan va uni rivojlantirish uchun rahbarlik qiladigan, o’zlarini talab qiladigan va oldiga qo’ygan maqsadlariga erishish vositalarini faol izlaydigan odamlardir.

Ular tashabbuskor va nekbin

Ba’zi mualliflar ularning optimistik tabiati yo’lda duch keladigan to’siqlarni hal qilish va ularni engishga yordam beradi deb hisoblashadi.

Tashabbus g’oyalarni rivojlantirish, muammolarni hal qilishning eng yaxshi usulini topish, ijtimoiy munosabatlarni qabul qilish, o’zingizni aniq maqsadlarga yo’naltirish uchun zarurdir .

Ular ichki nazoratning yuqori darajasiga ega odamlardir

Tadbirkorlar o’zlarining erishgan yutuqlarini, masalan, ularning sa’y-harakatlari kabi o’ziga bog’liq bo’lgan imkoniyatlarga bog’lashga imkon beradigan, ichki nazoratning ko’proq joyiga ega.

Tadbirkorlar – bu o’zlari bilan sodir bo’lgan narsalarni boshqarish qobiliyatini his qiladigan odamlar, ular qiyinchiliklarni hal qilishlari mumkinligiga ishonishadi va ular omad yoki tasodif emas, balki o’z taqdirlarini boshqaradiganlardir.

Ular o’zlariga ishonadigan odamlardir

O’zlariga ko’proq ishonadigan odamlar, loyihani amalga oshirishda o’zlarining qobiliyatlariga ishonishlarini va qiyinchiliklarni hal qilish imkoniyatiga ega bo’lishlarini hisobga olib, tadbirkor bo’lishadi.

Shunday qilib, turli tadqiqotchilar o’zlariga va qobiliyatlariga ishonadigan odamlar biznesda ko’proq muvaffaqiyatga erishishga moyilligini ta’kidlaydilar.

Ular tavakkal qilishga va tavakkal qilishga tayyor odamlardir

Tadbirkorlar o’zlariga, ularning qobiliyatlariga ishonadilar va ichki nazoratning ko’proq joyiga egalar, bu esa ularni xato qilishdan qo’rqmaslikka va shu sababli tavakkal qilishga olib keladi.

Tadbirkorlar – bu kalibrlaydigan va qabul qilishga tayyor bo’lgan xatarlarni yaxshi hisoblaydigan odamlar.

Ular mustaqillikni izlayotgan odamlardir

Odatda tadbirkorlar avtonom va mustaqil odamlar bo’lishlari bilan ajralib turadi. Ular ko’pincha “o’z xo’jayini” bo’lishni yaxshi ko’radigan odamlarni etakchilik qilishadi.

Ushbu mustaqillik va erkinlikka bo’lgan intilish, odatda, ularni o’z g’oyalarini va bizneslarini rivojlantirishga undaydi va ehtimol ularning loyihalarini boshlashning eng dolzarb omillaridan biridir.

Ular noaniqlik va noaniqlikka toqat qila oladigan odamlardir

Tadbirkor bo’lish uchun hayotning noaniqligi va qarorlari, yangi muammo yoki sarguzashtni boshlash bilan bog’liq barcha narsalarga toqat qilish kerak.

Tadbirkorning aksariyat qarorlari qisman ma’lumotlarga yoki hatto sezgi asosida qabul qilinadi, ammo ularda aniq narsa bo’lmaydi. Va bu sizni shubha va tavakkal bilan qaror qabul qilishga olib keladi.

Axborot ko’pincha noaniq va tuzilmasiz bo’lib, tadbirkor duch keladigan vaziyatlar ko’pincha yangi.

Ular nima qilishlariga sodiq bo’lgan odamlardir

Tadbirkor izlayotgan g’oyasida qat’iyatli va qat’iyatlidir va bu uni har qanday to’siqni engib o’tishga va hech narsaga qaramay turib turib olishni davom ettiradi.

Ular o’zlarini anglashga moyil bo’lgan odamlar bo’lgani uchun, ular mas’uliyatli insonlar, ular o’zlarining maqsadlarini yaxshi shakllantiradilar va majburiyat ularni doimiy ravishda harakat qilishga undaydi.

Ular moslashuvchan, barqaror va muammolarni hal qilishga qodir

Bundan tashqari, tadbirkorlar hissiy jihatdan barqaror va o’zlarini boshqarishga ega. Agar bunday bo’lmaganida, ular muvaffaqiyatga erishish qiyin edi.

Tavakkal qilish va noaniq va noaniq sharoitlarda harakat qilish uchun odam hissiy jihatdan barqaror bo’lishi va o’zini tuta olishi kerak, aks holda bularning hammasi o’z ichiga olgan xavotirni muvaffaqiyatli engib o’tolmadi.

Ular ijtimoiy munosabatlarda yaxshi

Tadbirkorlarning yana bir muhim xususiyati ularning ijtimoiy jihati. Siz biznesni yaratganingizda va uni yuritganingizda, uni ma’lum qilishingiz kerak.

O’z g’oyangizni yoki biznesingizni marketing va reklama qilish uning muvaffaqiyati uchun juda muhimdir.Buning uchun yaxshi ijtimoiy munosabatlar, odamlar bilan aloqa va yaxshi shaxslararo ko’nikmalar zarur.

Adabiyotlar

1. Cano, CJ, Garcia, J. va Gea, AB (2004). Universitet talabalarida tadbirkorlik munosabatlari. Roigda S., Ribeyro, D., Torkal, V.R., de la Torre, A. va Cerver, E. Innovatsion tadbirkor va I + D + I kompaniyalarini yaratish (143-160-betlar). Valensiya universiteti. Biznesni boshqarish bo’limi.
2. Tadbirkorlar doirasi (2009). Tadbirkorlik ruhi: Ispaniya inqiroziga qarshi kurashishning muhim elementi. Ispaniya Madrid.
3. Spirit, R. va Sastre, M. A. (2009). Madrid jamoasida universitet talabalarining tadbirkorlik munosabatlariga oid tushuntirish omillari. Kali shahridan Santyago.
4. Moriano, J. A. (2005). Tadbirkorning psixososial profili: Castilla y Leonda o’tkazilgan tadqiqot. Madrid: Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash.
5. Moriano, J. A., Trejo, E. va Palací, F. (2001). Tadbirkorning psixososial profili: qadriyatlar nuqtai nazaridan o’rganish. UNED: Ijtimoiy psixologiya jurnali, 16 (2), 229-242.
6. Muñoz, L. A. (2012). Ijtimoiy mas’uliyatli yangi tadbirkor. Pamplona: Yunsa.
7. Ispan tilining haqiqiy akademiyasi. Ispan tili qirollik akademiyasining lug’ati.
8. Sanches Almagro, M. L. (2003). O’z-o’zini ish bilan band bo’lganlarning psixologik profili. Doktorlik dissertatsiyasi. Madridning Complutense universiteti.

Qanday tadbirkorlik turlari bor

Amaldagi qonunchilikka asosan xususiy tadbirkorlar chakana savdo, maishiy xizmat koʻrsatish va boshqa turdagi jami 81 ta faoliyat bilan yuridik shaxs tashkil etmasdan shugʻullanishlari mumkin.

Foto: Eldos Fazilbekov / Spot

Xususiy tadbirkorlar shugʻullanishi mumkin boʻlgan faoliyat turlari roʻyxatiga oʻzgartirish va qoʻshimchalar kiritildi, deb yozadi Davlat soliq qo’mitasi matbuot xizmati.

Amaldagi qonunchilikka asosan xususiy tadbirkorlar chakana savdo, maishiy xizmat koʻrsatish va boshqa turdagi jami 81 ta faoliyat bilan yuridik shaxs tashkil etmasdan shugʻullanishlari, bu jarayonda bir nafardan uch nafargacha xodimni yollab ishlatishlari mumkin.

Jumladan, yakka tartibdagi tadbirkor:

• chakana savdo faoliyati bilan shugʻullanganda bir nafar;
• maishiy xizmat koʻrsatish faoliyatilari bilan shugʻullanganda uch nafargacha;
• faoliyatning boshqa turlari bidan shugʻullanganda ikki nafargacha xodimni yollab ishlatishiga ruxsat etilgan.

Lekin, oʻrganishlar natijalari shuni koʻrsatdiki:

• qurilish materiallari, sement, shifer, yogʻoch va yogʻoch mahsulotlari hajmining kattaligi va vaznining ogʻirligi sababli, xususiy tadbirkorlar ushbu mahsulotlarni transport vositalariga yuklash, tashish, tushirish, qadoqlash, qoʻriqlash va sotishni ruxsat etilgan bir nafar yollanma ishchi bilan bajara olmayotganliklari sababli qonunchilikda belgilanganidan ortiqcha xodimlarni yollab norasmiy ishlatishga majbur boʻlmoqda;
• alyumeniy (plastik) profillardan eshik, deraza va boshqa buyumlarni tayyorlash yirik uskunalardan foydalanilgan holda, sanoat usulida amalga oshirilishi shuningdek, xomashyo materiallari va tayyor mahsulotlarni ortish, tashish, tushirish va oʻrnatish uchun koʻp ishchi kuchi talab etilishi sababli xodimlarni norasmiy yollab ishlatishga toʻgʻri kelmoqda.

Shu kabi holatlar avtomobillarni yuvish faoliyati boʻyicha ham kuzatilmoqda.

Oʻzbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish toʻgʻrisida”gi Qonuniga binoan yuk ortish va tushirish ishlari ogʻir va xavfli ishlar toifasiga kiritilgan boʻlib, ish jarayonida bir xodimning doimiy koʻtaradigan yuk ogʻirligi 15 kg dan va ish smenasi davomida jami koʻtaradigan yuk ogʻirligi 870 kg dan ortiq boʻlmasligi lozim.

Lekin sement (1 qopi 50 kg), shifer va yogʻoch mahsulotlari sotishda (1 nafar ishchi bilan) mazkur normalarga amal qilib boʻlmaydi.

Yuqoridagi sabablarga koʻra, Xususiy tadbirkorlar yuridik shaxs tashkil etmasdan shugʻullanishi mumkin boʻlgan faoliyat turlarini qayta koʻrib chiqish ehtiyoji yuzaga keldi.

Qarordagi shu kabi 17 ta faoliyat turlariga tegishli oʻzgartirishlar kiritildi va 2 ta faoliyat turini faqat yuridik shaxslar tomonidan amalga oshirilishi belgilandi.