Ijodiy nima? Ijodkorlikni rivojlantirish. Fikrlash ijodkorligi

Masalan, men korxonada bosh mutaxassis, siz esa yetakchi mutaxassissiz. Bu tizim bo‘yicha men ham, siz ham nima ish qilishimizni aniq bilishimiz kerak. Agar kunlik ish hajmini yuqori bajarib qo‘ysangiz, marhamat, vaqtida chiqib ketavering. Lekin bajarolmasangiz, ishda qolgan vaqtingizda ishlatgan elektringizga pul to‘lab bo‘lsa ham, vazifangizni bajarishingiz kerak. Chunki siz vazifangizni bajarishga ulgurmayapsiz.

O‘zbekistonda davlat xizmatini qanday qilib kreativ tashkil qilish mumkin? – Otabek Hasanov bilan intervyu

— O‘zbekistonda bugun ham davlat xizmatining jozibador emasligi og‘ir muammolardan. Unga deyarli ko‘p holatda OTMlarni 3 bahoga bitirganlar boradi. Yaxshi bahoga o‘qigan, kuchli kadrlar yo xususiy sektorga ketadi, yo chet elga. Yoki magistraturadagi o‘qishini davom ettiradi.

Sizningcha, muammo yuqori rahbariyatda qanchalik tushunilyapti?

— Davlat xizmatining jozibador emasligiga sabablardan biri – ishga kirishdagi qiyinchiliklar edi. Prezident o‘tgan yili bizga davlat tashkilotlarida meritokratiya tizimini yaratish bo‘yicha topshiriq bergandi.

Bilasiz, avvallari ishga kirish uchun da’vogarlar o‘nlab hujjatlarni qo‘lida ko‘tarib yurardi. Ammo mana shunda ham da’vogarda ha yoki yo‘q javobiga kafolat bo‘lmasdi. Hozir esa shunchaki «vacancy.argos.uz» saytiga kirasiz va ko‘rasizki, bir vaqtning o‘zida 11 ming 347 ta turli vakant joylarga 329 ming kishi hujjat topshirgan. Bunda hech qanday ortiqcha hujjatbozlik yo‘q. Nomzodlar testdan, suhbatdan o‘tyapti va ishga kiryapti.

Lekin aytganingizdek, endi davlat xizmatiga salohiyatli kadrlarni olib kelish kerak. Chunki ular qancha aqlli bo‘lsa, xalqqa shuncha foyda. Biz shuning uchun ham kelajak liderlari klubini ochdik. Qachon bizga «3» «4» baholilar kelishini kutib o‘tirmadik. Biz ularni o‘qityapmiz, rahbarlikka tayyorlayapmiz. Tasavvur qiling, ular keyingi yillarda davlat xizmatiga kirib keladi, keyingi yillarda yana shuncha kadrni tayyorlab olamiz.

Biz oliy ta’lim yoki xalq ta’limi aybdor deya kadr kutib o‘tirganimiz yo‘q. O‘zimiz bordik yoshlar oldiga.

— Biz davlat xizmatida ishlayotgan istalgan kishi bilan gaplashsak, u davlat tashkilotlarida kreativlik yo‘qligi va bo‘g‘iq muhit haqida gapiradi. Sizningcha, bu tabiiy holatmi yoki har qanday ishni ham kreativ tarzda amalga oshirish tizimi bormi qandaydir?

Balki, bu o‘sha tizim rahbarining kamchiligidir.

— Hozir kreativ innovatsiyalar juda muhim. To‘g‘ri, avval ish jarayonida yoshlar fikri eshitilmasdi, hozir esa eshitilyapti. Bir misol: biz o‘z tashkilotimizga «vacancy.argos.uz» sayti kerakligini aytdik va bu qabul qilindi. Yoki KPI tizimini aytdik va bu ham qabul qilindi.

Fikrimcha, bunda hammasi shaxsga va tashkilotdagi muhitga bog‘liq.

Davlat xizmatini rivojlantirish agentligi direktorining birinchi o‘rinbosari Otabek Hasanov

— Bugun ayni shu muhit bo‘g‘iq-da. Balki, shuning uchun ham davlat xizmatiga kreativlar kelishni xohlamaydi.

— Demak, siz bo‘g‘iq deyotgan muhitdagi rahbarlarning o‘zi ham bo‘g‘ilib qolgan. Ular o‘zlari pastdagilarni shu muhitga tushirayotgan bo‘lishi mumkin. Agar tashkilotdagi birinchi rahbar xodimlarini qo‘llab-quvvatlasa, ularni so‘ndirmasa, u tashkilotda kreativ muhit paydo bo‘ladi.

Bir misol: AKT vazirligiga boring, men bilaman u yerda Sherzod aka bilan (Sherzod Shermatov — tahr) qanday kreativ yoshlar ishlayotganini. Yoki Moliya vazirligiga boring. Vazir Ishmetov ham doim yoshlarni qo‘llab-quvvatlaydi.

Agar birinchi rahbar kreativni xohlasa, o‘sha narsa tizimda ham bo‘ladi, agar rahbar xohlamasa, bo‘lmaydi. Bu yerda shaxsga ham ko‘p narsa bog‘liq.

Shaxsan men davlat xizmatida yurgan kishi sifatida aytamanki, bugun muhit kreativlikka ruxsat beryapti. Innovatsiyaga va fikrlarni eshitishga ruxsat beryapti. Faqat xodim buni jamiyatga, o‘sha xizmatga kerakligini isbotlab bersin.

— Siz bir necha bor «argos» tizimi haqida gapirdingiz. Lekin biz bugun shu tizim orqali ishga kirgan yoki kirolmagan kadrlar bilan gaplashganimizda, ular ishga kirishda yakuniy qarorlar baribir ichki suhbatlarda hal bo‘lib ketayotgani haqida gapiradi.

— Bir narsani tushuning, bu tizim ishga kirishni osonlashtirmadi, bu faqat ishga kirish jarayonini osonlashtirdi. Buning farqi bor. Nomzodlar avvallari ishga kirish uchun hujjatlarini tashib yurardi. Tasavvur qiling, 11 ming vakant lavozimga 328 ming kishi hujjat topshirgan. Bitta ish o‘rniga 24-25 kishi to‘g‘ri kelyapti. Bu jarayonda ishga kirgan bir kishi rozi, qolgan 23 ta kadrda esa e’tirozlar bo‘lishi tabiiy holat.

Bu orqali hamma ishga kiradi degani emas. Bu – zo‘rlar ishga kirsin degani.

Avval ko‘pchilik testdan norozi bo‘layotgandi, hozir testni ham markazlashgan holda o‘tkazyapmiz. Ikkinchisi, suhbat. To‘g‘ri, ba’zida suhbat qilayotganlarning o‘zida salohiyat yetmaydi. Shuning uchun endi suhbat qiladiganlarning o‘zini ham o‘qitmoqchimiz. Ularga savol berish madaniyatigacha o‘rgatiladi. Chunki savol bilan kadrning ichidagi bilimi olib chiqiladi.

Biz ikkinchi chorakda suhbat komissiyasidagilarning o‘zini o‘qitib, ularga sertifikatlar bermoqchimiz. Agar uning ustidan 3 marta e’tiroz tushsa, biz bu sertifikatni undan olib qo‘yamiz. U suhbatda boshqa qatnashmaydi.

— O‘zbekistonda davlat tashkilotlarida mehnat qonunchiligiga amal qilish masalasi, rosti, juda yomon bahoga loyiq. Birgina ish vaqtiga, xodimlarning dam olish vaqtiga amal qilish masalasini olaylik. Bugun ham tashkilotlarda xodimlar kuniga 12-14 soatlab ishlaydi, shanba-yakshanba kunlari kunlari esa turli xil selektor, majlislar tinmaydi. Bu bo‘yicha har qancha gapirilmasin, ahvol yaxshilikka o‘zgarayotgani yo‘q.

Xo‘sh, davlat tashkilotlarida mehnat qonunchiligiga hurmatni qanday tartibga keltirish mumkin?

— Yo‘q, o‘zgaryapti. Faqat qayerdadir sekinroq, qayerdadir tezroq. Hozir «Davlat fuqarolik xizmati to‘g‘risida»gi qonun Oliy Majlisda muhokama qilinyapti. U muhokamadan o‘tsa, bu jarayonning huquqiy asoslari ham yaratiladi.

Ikkinchidan, bilasizmi, xodimlarga “soat 18:00 dan keyin chiqib ket”, deyishdan osoni yo‘q. Lekin xalq bizdan natijadorlik ham kutyapti. Xo‘sh, davlat tashkilotidagi kadr kun davomida nima bilan shug‘ullandi? U davlatga nima foyda olib keldi? Axir u soliq to‘lovchilarning soliqlariga o‘tiribdi-ku.

Biz ularga tezroq KPI tizimini joriy qilishimiz kerak.

Masalan, men korxonada bosh mutaxassis, siz esa yetakchi mutaxassissiz. Bu tizim bo‘yicha men ham, siz ham nima ish qilishimizni aniq bilishimiz kerak. Agar kunlik ish hajmini yuqori bajarib qo‘ysangiz, marhamat, vaqtida chiqib ketavering. Lekin bajarolmasangiz, ishda qolgan vaqtingizda ishlatgan elektringizga pul to‘lab bo‘lsa ham, vazifangizni bajarishingiz kerak. Chunki siz vazifangizni bajarishga ulgurmayapsiz.

Biz bu masalaga faqat mehnat qonunchiligiga qarab emas, tizimli yondashishimiz kerak.

Biz ham bosqichma-bosqich mana shu tizimga o‘tyapmiz. Bugun 12 soatlab emas, aql bilan, vatanparvarlik va shijoat bilan qisqa vaqt ishlaydigan davr keldi.

— O‘zbekistonda majlisbozliklardan qutulish formulasi qanday?

— Birinchidan, prezident bundan buyon majlis va yig‘ilishlarni tugatish bo‘yicha topshiriq bergan. Prezident va bosh vazir majlislari strategik ahamiyatga ega, buni tushunamiz. Lekin pastdagi yig‘ilish va majlislar bo‘lmasligi kerak. Buning o‘rniga ular joylarda suhbat tarzida o‘tkaziladi.

Yana bir holat – masalan, tuman hokimlari xodimlarni kim aybdor deya so‘roq qilyapti. Bu majlisga kirmaydi. U masalani yechimiga kiradi. Buning ham farqini bilish kerak. Majlis mono bo‘ladi va unda faqat bir kishi gapiradi.

Biz shu majlislar bo‘yicha ham bir tizim o‘ylayapmiz. Unga ko‘ra, joylardagi majlislar onlayn tarzda nazorat qilinadi. Bu rejali bo‘lishi kerak. Biz bu bo‘yicha ham malaka kurslarini ishlab chiqishimiz kerak.

Hozir birdaniga bu yomon va bu yaxshi deyish qiyin. Avval joylardagi rahbarlarni o‘qitaylik, ularga tushuntiraylik va imkoniyat beraylik. Ular tushunishi kerakki, majlisga ketgan vaqtida ham ko‘p ishga ulgurish mumkin yoki ko‘p ishga ulgurmay qolish.

Ular biron-bir masalani majlissiz hal bo‘lmasligini isbotlab bersa, marhamat, keyin majlis qilish kerak. Biz buning hisobini yuritamiz va ayta olamanki, bu yilgi majlislar o‘tgan yilgiga nisbatan ancha kamaydi. Lekin aytganingizdek, yo‘q bo‘lmadi. Bu yo‘q bo‘lmaydi. Majlislar hamma davrda bo‘lgan. Biz bugun uning formati va interaktivligini o‘zgartirishimiz kerak.

Ilyos Safarov suhbatlashdi.
Tasvirchi va montaj ustasi – Abduqodir To‘lqinov.

Ijodiy nima? Ijodkorlikni rivojlantirish. Fikrlash ijodkorligi

“Ijodiy” so’zini eshitganimizda, darhol marketing va reklama kabi inson faoliyatining sohalari yodga tushadi. Buning sababi shundaki, ushbu sohalar mutaxassislarining ishi yangi g’oyalarni yaratish bilan bevosita bog’liqdir. Ammo, agar siz ijodkorlik nima deb o’ylasangiz, ehtimol bu ijodiy jarayondir, shuning uchun bu juda har qanday faoliyat sohasi uchun muhim.

Bugungi kunda

Ayni paytda ijodkorlik yuqori maoshli lavozim uchun kurashda ishtirok etgan nomzodga ega bo’lishi kerak bo’lgan muhim sifatga aylandi. Kimdir bu dahoga o’xshaydi va uni rivojlantirish mumkin emas, deydi. Kimdir, aksincha, ushbu sifatni rivojlantirishni taklif qiladi va har qanday odam uchun muvaffaqiyatni kafolatlaydi. Hozirgi kunda siz hamma joyda ijodiy fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan yuzlab treninglarga duch kelishingiz mumkin, ammo ular haqiqatan ham zarurmi? Shuning uchun, keyingi kursga yozilishdan oldin, siz ijodkorlik nima ekanligini tushunishingiz kerak.

So’zning ma’nosi

Agar biz ijodkorlikni kundalik darajada tasavvur qilsak, uni ixtiro, ya’ni belgilangan maqsadlarga erishish va mavjud bo’lgan qiyin vaziyatdan chiqish yo’lini topish, ob’ektlar va jihozlardan nostandart usulda foydalanish qobiliyati deb atash mumkin. Tashqi tomondan, bu ajoyib, ammo ayni paytda oddiy narsa kabi ko’rinishi mumkin. Fikr paydo bo’ladi: “Nega ilgari bu haqda o’ylamagan edim?” Muammoni hal qilishda bu ahamiyatsiz bo’lmagan yondashuv ijodkorlikdir.

Inglizchadan tarjima qilingan ushbu so’z “yaratish” yoki “yaratish” kabi ko’rinadi, ammo bu nafaqat moddiy narsalarga tegishli. Ko’rib turganingizdek, bu juda foydali narsa.Ammo bu qayerdan keladi? Ibrohimning so’zlariga ko’ra Amerikalik psixolog Maslou, shaxsning bu qobiliyati tabiatan mutlaqo hamma uchun xosdir, ammo ta’lim va tashqi ta’sir jarayonida uni yo’qotish mumkin. Shaxsning ijodiy qobiliyatlari darajasini baholash uchun har xil testlar, shaxsiy so’rovnomalar qo’llaniladi va har xil vaziyatlar taqlid qilinadi.

Ijodkorni yaratish muammosi

Endi siz ijod nima ekanligini bilasiz. G’oyalarni o’zi yaratish jarayonini batafsil ko’rib chiqamiz. Ehtimol, aqlli fikrlar hech qanday joydan chiqmaydi va shunchaki sizning boshingizda paydo bo’ladi, ammo bu umuman emas. Ingliz psixologi Grem Uolles muammoni ijodiy hal qilishning 4 bosqichini ajratib ko’rsatdi.

Birinchisi, tayyorgarlik. Ushbu bosqichda vazifa yoki muammo shakllanadi va uni hal qilish uchun birinchi urinishlar amalga oshiriladi. Keyinchalik inkubatsiya bosqichi keladi. Bu erda, odam, qoida tariqasida, boshqa ob’ekt yoki harakatlar bilan chalg’itadi va muammoning mohiyatiga intuitiv kirib borishdan oldin, ma’rifat paytigacha (uchinchi bosqich) vazifaga qaytmaydi. Va yakuniy bosqich – bu tekshirish, ya’ni echimni amalga oshirish.

Darhaqiqat, fikrlash ijodkorligi namoyon bo’lishi uchun ongni o’chirib, ong ostiga to’liq ishonish kerak. Shuning uchun ikkinchi bosqich juda muhimdir. Ko’pincha, biz o’zimizga aralashamiz, o’zimizga ma’lum bo’lgan vaziyatlarda ongli ravishda echim topishga harakat qilamiz, ammo bu yangi narsa topishga yordam bermaydi. Bizning majmualarimiz yoki psixologik bloklarimiz, ahmoq ko’rinishdan qo’rqish ham ijodkorlik muammosiga aylanishi mumkin. Bularning barchasi ijodiy fikrlashni qiyinlashtiradi.

Ijodiy fikrlash mezonlari

Ko’pgina testlar insonda ijodkorlik mezonlarini baholashga qaratilgan. Ayni paytda eng mashhur test psixolog Pol Torrance tomonidan yaratilgan. Bu sizga ushbu boshlanish darajasini aniqlashga imkon beradi. Bu erda bir nechta mezon mavjud:

• ravonlik;
• o’ziga xoslik;
• egiluvchanlik (soxta o’ziga xoslikni aniqlashga imkon beradi);
• metafora, ya’ni kompleksni oddiy va aksincha ko’rish qobiliyati;
• sezuvchanlik;
• ishlab chiqish;
• qoniqish.

Ijod usullari

Ijodkorlik texnikasi – bu berilgan yangi g’oyalar va echimlarni yaratish jarayonini engillashtirish maqsadida ishlab chiqilgan usul va uslublar vazifalar. Ular muammolarni aniq va ravshan bayon qilishga, echimlarni topish jarayonini tezlashtirishga, g’oyalar sonini ko’paytirishga, shuningdek, muammo sanoatini kengaytirishga yordam berish uchun mo’ljallangan. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, bu algoritm emas, buning natijasida siz albatta echim topasiz. Usullar faqat yaxshi va to’g’ri g’oyalarning paydo bo’lish ehtimolini oshiradi, ular qidiruv jarayonini o’zi tashkil qiladi va uni yanada samaraliroq qiladi.

Ijodiy nima? Bu birinchi navbatda yangi va o’ziga xos narsalarni olish uchun vositadir. Rag’batlantirish texnikasi hayotning barcha sohalarida qo’llaniladi, masalan, muhandislar va ixtirochilar morfologik tahlil va TRIZ (ixtiro muammolarini hal qilish nazariyasi) kabi usullarni muvaffaqiyatli qo’llaydilar. Yanal fikrlash texnikasi reklama va marketingda keng qo’llaniladi va SCAMPER texnikasi butunlay yangi mahsulotlar yaratish uchun ishlatiladi. Umumjahon ham mavjud. Bularga “Aqliy hujum” va “Uolt Disney usuli” kiradi. Ular deyarli barcha sohalarda dastur topdilar. Ba’zida grafik tasvirlardan ham foydalaniladi, masalan, aql xaritasini tuzish usuli, ular ijodkorlikni qo’shimcha rivojlantirishga qaratilgan.

Ommabop usullar va usullar

Ayni paytda eng mashhurlari quyidagilar:

1. TRIZ. Ushbu usul Geynrix Alshuler tomonidan ishlab chiqilgan. Bu asosan ma’lumotlar bazasi va yangi tizim yaratish yoki eski tizimni takomillashtirish uchun muammoni izchil hal qilish va muammolarni aniqlash vositalari bilan ta’minlashdan iborat.
2. Aqliy hujum. Bu ijodkorlikni rag’batlantirishga asoslangan operatsion usul. Ishtirokchilardan, odatda, odatdagidan tashqari bo’lsa ham, iloji boricha ko’proq g’oyalarni taklif qilishlari so’raladi.Keyinchalik, barcha fikrlarning eng muvaffaqiyatli topildi.
3. Yanal fikrlashda oltita metafora shlyapasi texnikasi qo’llaniladi, ularning har birini kiyib, odam muammoni turli nuqtai nazardan ko’rib chiqishi kerak.
4. Synectics Uilyam Gordon tomonidan ixtiro qilingan va o’xshashliklarni yaratish bilan ko’proq bog’liq bo’lgan ketma-ket o’nta bosqichdan iborat.
5. Delphi metodining printsipi shundaki, bir-biriga bog’liq bo’lmagan bir qator mutaxassislar bir qator g’oyalarni taklif qilishadi va tashkiliy guruh ularni to’playdi, tahlil qiladi va hamma narsani birlashtiradi.

Ijodkorlikni rivojlantirish

Ijodiy nima ekanligini bilib, siz nostandart echim topishga harakat qilishni xohlaysiz. Ehtimol, siz ushbu qobiliyatingizni yo’qotmagan kishilardirsiz, unda sizda muammolar bo’lmaydi. Biroq, amaliyot shuni ko’rsatadiki, rivojlanishga qaratilgan treninglarsiz, ijodga erishish oson emas. Sizning ijodingizni qanday rivojlantirasiz?

Avvalo, fikrlashdagi stereotiplardan xalos bo’lishingiz kerak va qutidan tashqari fikrlash qobiliyatini egallash. Bunga siz uchun odat bo’lib qolishi kerak bo’lgan mashqlar yordam berishi mumkin.

Har kuni uchun mashqlar

Masalan, uyga yoki ish joyiga sayohat qiling. Odatda bir xil yo’l bo’ylab ketadi. Avtobus bekatiga qaytishni yoki avtobus sayohatining bir qismini piyoda harakat qilib ko’ring. Yo’lni o’zgartirishga harakat qiling va har kuni yangi variantlarni toping.

Yangi va sinab ko’rilmagan hamma narsa foydalidir: joylar, menyular, harakatlar, kiyimlar va hatto fikrlar. Ma’nosi to’g’ridan-to’g’ri ijodkorlik bilan bog’liq bo’lgan ijodkorlik badiiy yoki qo’l san’atlari darslarini rivojlantirishga yordam beradi. Orqaga o’qish (pastdan yuqoriga yoki o’ngdan chapga) kabi mashqlar ham juda foydali va ayni paytda ko’nglini ko’taradi.

Diosthenes, Gematina yoki Eyergestio kabi 10 ta ekzotik nomlarni taklif qilishga harakat qiling. Mavjud bo’lmagan hayvonni chizib oling, unga ism bering, u qaerda yashashi va nima yeyishi haqida o’ylang. Har qanday so’zni oling va bu qisqartma ekanligini tasavvur qiling, uni oching. Ushbu mashqlarning barchasi sodda va qiziqarli, ammo ular sizga ijodkorlikni rivojlantirishga yordam beradi.