Test javoblari, referatlar, kurs ishlari

d) Neologizmlarni qo’llash

Egzentrik nutq. Bolaning nutqi va fikrlash. Jan Piaget

Bolaning egotsentrik nutqlari hodisasi keng qamrovli va ko’p hollarda psixologiyada muhokama qilindi. Umuman aytganda nutqda u inson ongining tashqi, ichki va hissiy tomonlarini o’z ichiga oladi. Shuning uchun, bolaning fikrini, ichki dunyosini tushunish uchun uning nutqiga e’tibor qaratish lozim.

Ba’zi ota-onalar chaqalog’ining so’zsiz gapirmasa, go’yo birovning eshitgan hamma narsalarini eslamasdan tashvishlana boshlaydilar. Sizning so’zingiz uchun nimani aytganini tushunishga urinayotganda noqulay bo’lishi mumkin, lekin bola uni tushuntira olmaydi. Yoki bola boshqa odamga gapirganda, go’yo devor bilan, boshqacha qilib aytganda, deyarli hech qaerda va hech qanday javob kutmasdan, tushunishni anglatmasin. Ota-onalar bolaning ruhiy bozukluğunun rivojlanishi va nutqning bu shaklini yashirish xavfi haqida o’ylashlari mumkin.

Haqiqiy egosentrik so’z nimani anglatadi? Farzandingizdagi alomatlarini sezsangiz, tashvishlanishga arziydingizmi?

Iqtidorli nutq nima?

Bolalarni egotsentrik nutqni o’rganishga ko’p vaqt bag’ishlagan ilk olimlardan biri, shuningdek, bu kontseptsiyani Shveytsariyalik psixolog Jan Piaget kashf etdi. Bu sohada o’z nazariyasini ishlab chiqdi va kichik bolalar ishtirokidagi bir qator eksperimentlar o’tkazdi.

Uning xulosalariga ko’ra, bolaning fikrlashida egozentrik pozitsiyalarning aniq tashqi ko’rinishlaridan biri aniq egozentrik nutqdir. Ko’pincha kuzatiladigan yosh uch yildan besh yilgacha. Keyinchalik, Piagetning fikriga ko’ra, bu hodisa butunlay yo’qoladi.

Bu xatti-harakatlarning odatiy bolalar o’rtasida qanday farq bor? Egzentrik nutq – psixologiyadagi suhbat. Bolalarda, ular baland ovoz bilan gapirishganda, hech kimga murojaat qilmasdan, o’zlarini savol berishdan va ularga javob olmaganidan xavotirlanmasdan o’zini namoyon qiladi.

O’z-o’zini merkezciliğin o’zi psixologiyada shaxsiy intilishlar, maqsadlar, tajribalar, boshqalarning tajribasiga diqqat etishmasligi va har qanday tashqi ta’sirga qaratilgan. Biroq, agar bolangizda bu hodisa yuzaga kelsa, vahima qo’ymang. Ko’p narsa tozalanadi va bu sohada psixologlarning tadqiqotlarini yanada chuqurroq o’rganish paytida mutlaqo qo’rqinchli ko’rinmaydi.

Jan Piagetning rivojlanishi va xulosalari

Jan Piaget «Bolaning nutqi va hissiyoti» kitobida bolaning o’zi bilan suhbatlashishga qanchalik muhtoj bo’lganligi haqida savolga javob berishga urindi. Tadqiqot davomida u bir nechta qiziqarli xulosaga keldi, lekin uning xatolaridan biri bolaning fikrlarini to’liq tushunish uchun etarli bo’lgan so’z edi, chunki gap so’zlarni to’g’ridan-to’g’ri aks ettiradi. Keyinchalik boshqa psixologlar bunday noto’g’ri aqidalarni rad etdilar va bolalar bilan muloqotda egosentriy til fenomenini yanada yaxshiroq tushunishdi.

Piaget bu savolni tekshirganida, u bolalar va kattalar uchun nutq nafaqat fikrlarni bildirish uchun, balki boshqa funktsiyalarga ega ekanligini ta’kidladi. “Chaqaloqlar uyi” da o’tkazilgan tadqiqotlar va tajribalar davomida J.-J. Rousseau va Piaget bolalar nutqining funktsional toifalarini aniqlashda muvaffaqiyat qozondi. Bir oy davomida har bir bolaning so’zlarini batafsil va batafsil yozib boradi. O’qitilgan materialni diqqat bilan o’rganib chiqqandan so’ng, psixologlar ikki asosiy nutq guruhini aniqladilar: egozkor nutq va ijtimoiylashtirilgan nutq.

Bu hodisa haqida nima deyish mumkin?

Egzentrik nutq o’zini namoyon qiladi, gapirishni istagan bola, kim uni tinglasa, kimdir uni tinglamaydi. Egolik tilning bu shakli, avvalambor, o’zingiz haqida faqatgina suhbatdoshingizning nuqtai nazarini tushunishga harakat qilmasa ham, suhbatni o’zingiz haqida gapiradi. U faqat tushunarli va eshitilayotgan tasavvurga ega bo’lsa-da, bolaning hozir bo’lish ehtimoli bo’lsa-da, ko’zga tashlanadigan qiziqish kerak. O’z nutqida suhbatdoshiga hech qanday ta’sir o’tkazishga urinmaydi, suhbat faqat o’zi uchun olib boriladi.

Iqtidorli nutq turlari

Bundan tashqari, Piaget aniqlaganidek, egozentrik nutq ham har xil xususiyatlarga ega bo’lgan bir necha toifaga bo’linadi:

1. So’zlarni takrorlash.
2. Monolog.
3. “Monolog bilan birga.”

Ego egizak bolalar tilining o’ziga xos turlari bolalar tomonidan muayyan vaziyatga va ularning bevosita ehtiyojlariga muvofiq foydalaniladi.

Takrorlash nima?

Takrorlash (echolalia) so’zlar yoki hecelerin deyarli o’ylamasdan takrorlanishini o’z ichiga oladi. Bolajon nutqdan zavq olish uchun buni qiladi, u so’zlarni to’liq anglamaydi va hech kimga aniq bir narsa bilan murojaat qilmaydi. Bu hodisa chaqaloqning qoldig’i bo’lib, eng kichik ijtimoiy yo’nalishni o’z ichiga olmaydi. Hayotning dastlabki bir necha yillarida bola eshitgan so’zlarini takrorlaydi, tovushlarni va she’rlarga taqlid qiladi, ko’pincha unga hech qanday ma’no bermaydi. Piaget, bu kabi nutq o’yin bilan o’xshashliklarga ega deb hisoblaydi, chunki bola o’yin-kulgi uchun tovushlarni yoki so’zlarni takrorlaydi.

Monolog nima?

Iqtidorli nutq sifatida monolog – bu bola bilan o’zi o’rtasida baland ovozda gapirish kabi suhbatdir. Bunday nutq suhbatdoshga qaratilmagan . Bunday vaziyatda bolaning so’zlari harakat bilan bog’liq. Muallif bu bolaning monologlarini to’g’ri tushunish uchun muhim bo’lgan quyidagi natijalarni bayon qiladi:

• Vazifani bajarish, bola (hatto o’zi bilan birga) so’zlar va hayqiriqlar bilan o’yinlar va turli harakatlar bilan gaplashish va ularga hamroh bo’lishi kerak;
• So’zlarni muayyan harakatlar bilan birgalikda bajarish, bola harakatga o’z munosabatini o’zgartirishi yoki biror narsaga aylanmasligi mumkin.

“Birlik monologi” nima?

“Monolog Together”, shuningdek, kollektiv monolog sifatida tanilgan Piaget asarlarida ham batafsil tavsiflangan. Yozuvchi, bu shakl egosentrik bolalar nutqida qabul qilingan nomning bir-biriga qarama-qarshi ko’rinishi mumkinligi haqida yozadi, chunki suhbatdosh bilan muloqotda monolog qanday o’tkazilishi mumkin? Biroq, bu hodisa ko’pincha bolalar suhbatlarida kuzatiladi. Suhbat davomida har bir bola bir-birlarini chinakam eshitib, tushunish uchun harakat qilmasdan, boshqasini o’z harakati yoki fikriga bog’laydi. Suhbatdoshning fikricha, bunday bola hech qachon hisobga olinmaydi, chunki uning raqibi monologning bir nechta sababchi agenti.

Piaget kollektiv monologni iqtosentrik nutq turlarining eng ijtimoiy shakli deb ataydi. Bunday tildan foydalangandan so’ng, bola nafaqat o’zi, balki boshqalar uchun ham gapiradi. Shu bilan birga, monologlarning farzandlari tinglamaydilar, chunki ular oxir-oqibat o’zlariga qaytib ketishdi – bola o’z harakatlari haqida ovoz chiqarib o’ylaydi va har qanday fikrni suhbatdoshga etkazishni maqsad qilib qo’ymaydi.

Psixologning qarama-qarshi fikri

Piagetning so’zlariga qaraganda, kattalarnikidan farqli o’laroq, kichik bolalar uchun nutq, yordamchi va takomillashtiruvchi harakat sifatida juda ko’p muloqot vositasi emas. Uning nuqtai nazari bo’yicha, hayotning birinchi yillarida bola o’z-o’zini boshqaradigan yaratishdir. Piaget, bolaning egovli markazlashtirilgan nutqi va bir qator eksperimentlarda, bu xulosaga keladi: bolaning fikrlashi egosentrikdir, demak u faqat tushunish uchun emas, balki o’zi uchun o’ylaydi va izlamaydi Suhbatdoshning fikrlash usulini tushunish.

Leo Vygotskiyning tadqiqotlari va xulosalari

Keyinchalik, shunga o’xshash tajribalar o’tkazgan ko’plab tadqiqotchilar Piagetning yuqorida keltirilgan xulosasini rad etdilar. Misol uchun, sovet olimi va psixolog Lev Vygotskiy , bolaning egoventrik nutqining funktsional ma’nosizligi to’g’risida shveytsariy fikrini tanqid qildi. Jan Piaget tomonidan ishlab chiqarilgan tajribaga o’xshash o’z tajribalarida, u shveytsariyalik psixologning dastlabki bayonotlariga qarama-qarshi bo’lib, xulosalarga keldi.

Iqtidorli nutq fenomeniga yangi qarash

Vygotskiyning bolalarning egocentrizm fenomeni haqidagi topilmalari orasida quyidagilar e’tiborga olinishi mumkin:

1. Bolaning muayyan faoliyatiga to’sqinlik qiluvchi omillar (masalan, chizilgan paytida ma’lum rangdagi qalamlardan olingan), egosentrik nutqni keltirib chiqaradi. Uning o’xshash vaziyatlarda uning hajmi deyarli ikki barobar.
2. Chiqarish funktsiyasidan tashqari, butunlay ifodalangan funktsiyani va bolaning egosentrik nutqlari ko’pincha o’yinlarni yoki boshqa turdagi bolalar faoliyatiga hamroh bo’lishi haqiqatan ham muhim rol o’ynashi mumkin. Nutqning ushbu shakli muammoni yoki vazifani hal qilish uchun rejani tuzish funktsiyasini o’z ichiga oladi va shu bilan o’zgacha fikrlash tarziga aylanadi.
3. Bolajonning egocentrik nutqi kattalar ichki ruhiy nutqiga juda o’xshaydi. Ularning umumiy nuqtai nazari juda ko’p: ijodiy fikrlash, qisqartirilgan fikr, qo’shimcha kontekstni ishlatmasdan suhbatdoshni tushunish mumkin emas. Shunday qilib, ushbu hodisaning asosiy funktsiyalaridan biri – uning paydo bo’lish jarayonida ichki va tashqi ta’sirga o’tishidir.
4. Keyingi yillarda bunday nutq yo’qolib qolmaydi, balki Iqtidorli fikrlashga – ichki nutqqa o’tadi.
5. Ushbu hodisaning intellektual funktsiyasi bolalar fikri egosentriyasining bevosita natijasi hisoblanishi mumkin emas, chunki bu tushunchalar bilan mutlaqo aloqasi yo’q. Aslida, egozentlik so’zlashuv bolaning aniq fikrlash tarzini og’zaki shakllantirishning bir vositasi bo’lib qoladi.

Qanday javob berish kerak?

Bu xulosalar juda mantiqiy ko’rinadi va bolada egosentrik muloqot shaklining belgilarini ko’rsatganda haddan tashqari tashvishlanmaslikka yordam beradi. Axir bunday fikrlash faqat o’z-o’zidan yoki ijtimoiy nogironlik haqida o’ylamasdan gapirmaydi va shundagina shizofreniya namoyonlari bilan uni noto’g’ri aralashtirib yuboradigan darajada jiddiy ruhiy buzuqlik bo’lmaydi. Egzentrik nutq – bu bolaning mantiqiy fikrlash taraqqiyotidagi o’tish davri bo’lib, oxir-oqibat ichki holatga aylanadi. Shu sababli ko’plab zamonaviy psixologlar egozentrik nutq shaklini to’g’ri tuzatishga yoki davolashga urinishga hojat yo’q deb aytishadi – bu mutlaqo normaldir.

Test javoblari, referatlar, kurs ishlari

1. “O’qituvchi nutq madaniyati” fanining tekshirish ob’ekti qaysi javobda berilgan?

a) Nutqning til qurilishi

b) Adabiy til normalari

c) Nutqning kommunikativ fazilatlari

2. “O’qituvchi nutq madaniyati” fanining asosiy tayanchi nima?

a) * O’zbek adabiy tilining grammatikasi

b) Tasviriy ifodalar

c) Ko’chma ma’noli so’zlar

d) Omonim, antonim, sinonimlar

3. Nutqiy faoliyat necha xil ko’rinishga ega?

4. Nutq necha xil shaklga ega?

5. So’zlashuv uslubining asosiy belgilari qaysi javobda berilgan?

a) Oddiylik, tantanavorlik

b) Betakalluflik, ilmiylik

c) * Oddiylik, betakalluflik, hayajonlilik

d) Badiiylik, jozibadorlik

6. Rasmiy uslubda qanday matnlar tuziladi?

a) E’lonlar, she’rlar, romanlar.

b) Qarorlar, idorahujjatlari,.dostonlar

c) Hujjatlar, ish yuritish qog’ozlari

d) *E’lonlar, qarorlar, qonunlar,

7. Publitsistik uslubga xos xususiyat?

a) Ilmiylik, soddalik

b) * Tantanavorlik, j o’ shqinlik

c) Mantiqiylik, izchillik

d) A va V javob to’g’ri

8. Ilmiy uslubga xos xususiyat?

a) * So’z va atamalarni ko’proq qo’llash

b) Ko’chma ma’noli so’zlarni qo’llash

c) Eskirgan so’zlarni qo’llash

d) Neologizmlarni qo’llash

9. Badiiy uslubga xos xususiyat qaysi javobda berilgan?

a) Tasviriy vositalarni qo’llamaslik

b) Badiiylik, atamalarni qo’llash

c) Soddalik, tantanavorlik

d) * Obrazlilik, estetik ta’sir etish vazifasi

10. O’quv pedagogik vaziyat deganda nima tushuniladi?

a) Darsdan tashqari muloqot

b) * Dars jarayonidagi muloqot

c) O’quvchilarning o’zaro muloqoti

d) To’ g’ ri j avob berilmagan

11. O’qituvchi nutqining sifatlari qaysi javobda to’g’ri ko’rsatilgan?

a) Sofligi, izchilligi

b) Badiiyligi, shevaga xosligi

c) To’g’riligi, sofligi, aniqligi, mantiqiyligi

d) * A va C javob to’g’ri

12. Quyidagi matnning uslubini aniqlang. Oqsil juda murakkab yuqori molekulali birikmadir. Suv molekulasi uch atom vodoroddan iborat.

c) Publitsistik uslub

d) So’zlashuv uslubi

13. Quyidagi matndagi tasviriy ifodalarni aniqlang. Gulanor ko’p suluv suratli, shirin so’zli, quralay ko’zli, tor biqin, o’rta bo’yli, uzun o’yli, xushmuomila, serfahm qiz edi.

a) Suluv, yaxshi suratli, shirin so’zli, quralay ko’zli

b) Yaxshi suratli, serfahm

c) * Tor biqin, o’rta bo’yli, xushmuomila, serfahm

14. Quyidagi matndan eskirgan so’zlarni aniqlang.

Shoirning boshida uchli ko’k taqyaga silliq o’ralgan ko’rkamgina salla. Egnida odmi shohi to’n, ustida yalang qo’ng’ir movut chakman.

a) * Ko’k taqya, salla chakman

15. Berilgan matndagi o’xshatishlarni aniqlang. Okoplardan yov chiqadi Och bo’riday uvlashib Orqasidan ajal quvgan Tentaklarday kulishib.

b) * Och bo’riday, ajal quvgan tentaklarday

d) Ajal quvgan tentaklarday

16. Qaysi javobda o’qituvchi ovozining xususiyatlari berilgan?

a) Jarangdorlik, havodorlik, moslashuvchanlik, barqarorlik

c) Jarangdorlik, keng diapazonlik, havodorlik, ixchamlik

17. Nutq apparati to’g’ri ko’rsatilgan qatorni belgilang?

a) *O’pka, bronx, traxeya,, bo’g’iz bo’shlig’i, og’iz bo’shlig’i, burun bo’shlig’i

b) Tovush paychalari, tanglay

c) Nafas, olish, o’pka

d) Lablar, tishlar

18. Nutqda nafas olish necha turga bo’linadi?

c) Tinish belgilari

20. Fikrni og’zaki bay on etish turlari qaysilar?

a) Suhbat, bay on

b) Munozara, saylanma bayon

c) Muhokama, referat

d) Munozara, konspekt

e) * Suhbat, munozara, muhokama

21. Quyidagi matn qaysi uslubga mansub?

Parizodlar yana hotamni o’t tashladilar. Bu tarzda uch martaba o’tning orasida kuydirdilar.

a) So’zlashuv uslubi

c) Publitsistik uslub

22. Quyidagi matn qaysi uslubga mansub?

Men dunyoga kelgan kundanoq

Vatanim deb seni uyg’ondim

Odam baxti birgina senda

Bo’luriga mukammal qondim.

a) So’zlashuv uslubi

c) * badiiy uslub

d) publitsistik uslub

23. Berilgan matndan adabiy talaffuzdan chetlashgan so’z shakllarini aniqlang? U shu istiholaga borib, gapni boshqa yaqqa burdi:

-. Shaharda dong chig’argan bir milisa oshpaz bor.

d) * Yaqqa, chig’argan, milisa, oshpaz

24. Qanday nutqni boy deyish mumkin?

a) So’zlarni o’z o’rniga qo’yish

b) Tilning ifoda vositalaridan foydalanish

c) Nutq hamma vaqt aniq, ravshan bo’lishi

25. Matndagi tasviriy vositalarni aniqlang:

Qaldiroq gumburlar yuksak tog’larda,

Chiltor qillariday taralar yomg’ir

Shamol shovullaydi qadim bog’larda,

Buyuk, ko’hna dunyo qipchiydi og’ir.

d) *Chiltor qillariday, ko’hna dunyo

26. Matndagi tasviriy vositalarni aniqlang.

Bugun erta turib tongni ko’rdim

Oq shohi ro’moli boshida

Ufq kiyintirib, go’zal falak S

ochini taraydi qoshida.

a) Tongni ko’rdim

b) Oq shohi ro’moli

d) * Sochini taraydi

27. Matnning uslubini aniqlang.

Suv molekulasi uch atomdan: bir atom kislorod va ikki atom vodoroddan iborat. Oqsil molekulasi bo’lsa, yuz minglab atomlardan tashkil topgandir.

28. Qanday hollarda nutq to’g’ri bo’lmasligi mumkin?

a) * Adabiy til normalari buzilsa

b) Talaffuz normalari buzilsa

c) Adabiy til normalariga rioya qilinganda

29. Qanday hollarda nutqning sofligi buziladi?

a) Sheva elementlari qo’llansa

b) Adabiy normadan chekinilsa

c) Boshqa tillardagi so’zlar qo’llansa

d) * Jargonlar, parazit so’zlar, vulgarizmlar qo’llansa

30. Qadimgi Yunonistonlik notiqlar kimlar?

d) *Barchajavoblar to’g’ri

• 31. “Ritorika” asarini kim yaratgan?

32. “Geodeziya” asarini kim yaratgan?

33. “Qobusnoma” asarini kim yaratgan?

34. “So’z duru noyob, oni qilur izhor til,

Husndan ne foyda, gar bo’lmasa dur bor til” misralari kimga tegishli?

35. “Har kimsaki nutqi faro von bo’lmas,

Til ranjiga qilmoqligi imkon bo’lmas” misralari kimga tegishli?

d) *Yusuf Xos Hojib

36. “So’zlaringda bo’lsa fikru o’y yoniq,

Bo’lsin har so’zingda bir nuqta aniq” misralari kimga tegishli?

a) * Xisrav Dehlaviy

c) Yusuf Xos Hojib

37. Matnning uslubini aniqlang.

“Xadichabegim Boburni qasrning muhtasham qabulaonasida kutib oldi va oyog’i ham quyma oltindan ishlangan, ustiga yaxlit sadaf qoplangan miz yoniga o’tqazdi “.

38. Nutqning asosiy fonetik birliklari qaysijavobdato’g’ri berilgan?

a) Fraza, urg’u, intonatsiya, harf

b) Nutq tovushlari, intonatsiya, harf

c) Nutq tovushlari, intonatsiya, takt

d) * Fraza, takt, fonetik so’z, bo’g’in, tovush

39. O’zbek milliy tili o’z ichiga olgan dialektlar qaysi javobda to’g’ri berilgan?

a) Toshkent dialekti, Farg’ona dialekti, Qashqadaryo dialekti

b) * O’g’iz dialekti, qipchoq dialekti, qarluq -gigil-uyg’ur dialekti

c) Namangan dialekti, Andijon dialekti, Buxoro dialekti

d) Samarqand dialekti, Xorazm dialekti, Qashqadaryo dialekti

40. Qaysi qatorda faqat ko’p ma’noli so’zlar berilgan?

a) * Bosh, og’iz, etak, oyoq, quloq, tomir

b) Erk, bayram, harf, qanot, zovur

c) Atrof, til, dum, g’alaba, yoqa, idrok

d) Ko’z, qosh, burun, qorin, oyoq, soch

41. Metaforaning ta’rifi qaysi javobda to’g’ri berilgan?

a) Predmetlar, hodisalar orasidagi aloqadorlikka asoslangan mahnoning ko’chishi

b) Butun bilan qism munosabatini irodalashga asoslangan ma’noning ko’chishi

c) Predmetlar bajargan vazifadagi o’hshashlikka asoslangan ma’noning ko’chishi

d) * Predmetlar, belgilar, harakatlardagi o’zaro o’xshashlikka asoslangan ma’noning ko’chishi

42. Predmet yoki hodisalarning makon va zamondagi o’zaro doimiy bog’lanishlari asosida birining nomi ikkinchisiga ko’chiriladi. Ushbu ta’rif qaysi qatordagi hodisaga xos?

43. Qaysi qatorda orfoepiyaga noto’g’ri ta’rif berilgan?

a) Adabiy talaffuz qoidalarining to’plami

b) Milliy til doirasida yagona talaffuz normalari

c) * O’zbek tili kursining lug’at sostavini o’rganadigan fan

d) Unli, undosh tovushlar talaffuz normalarini belgilaydi

44. Qaysi gap tarkibida ham sinonim, ham antonim so’zlar qatnashgan?

a) Osh ko’p-u, lagan yetishmaydi

Farzand umr bog’ida hayotdek aziz, shirin

b) Shoir tinim bilmas ijod davrida

c) * Kunduzi bedor, tunlari uyg’oq

d) Yaxshiga aytsang, uqar

45. Qaysi qatorda orfografik jihatdan xato yozilgan so’zlar mavjud?

a) Dastarra, dastmol, inshoat, ishyoqmas, landovur

b) * Dollor, ish bay, kinojurnal, oinaijahon, dastgoh

c) Jigar rang, kongress, ahil, avtomat, izhor

d) Yangiyo’l, taassurot, serharakat, grammatika, manba

46. Qaysi qatorda talaffuzi va yozilishi farq qiladigan so’zlar berilgan?

a) Do’stona, pashsha, taraqqiyot, ballada, shaxta

b) *Doira, zabardast, akkordeon, taasurot, apparat

c) Aktsiya, bayonnoma, ballon, signal, zaif

d) Uchta, shanba, tugun, telefon, g’alaba

47. Qaysi qatorda adabiy talaffuzdan chetlashgan so’z shakllari mavjud?

a) * Moshina yo’l chetidagi atrofii uch paxsa devor minan o’ralgan eski mina oldig’a kelib to’xtadi.

b) Mendan ko’p xavotirlanma, Robiya

c) Tohir Boburning qarshisiga kelib yukundi.

d) Unvoningiz ham bordir?

48. Qaysi qatorda adabiy normadan tashqari so’zlar mavjud?

a) Aziz farzandimiz, j igargo’ shamiz Azizxon!

b) * Yakun, biz bu mollarni sotmoq uchun urus bozorlarini iljimizga olmog’imiz zarur.

c) O’zingni bos, Zahro kel, yonimga o’tir

d) Kechagina biz dunyodan ozmi-ko’pmi xabardor edik

49. O’xshatish nima?

a) * Nutqda so’z yoki iboralarni ko’chma ma’noda ishlatish o’xshatish deyiladi.

b) Narsa va hodisalar o’rtasidagi o’xshashlikka asoslanib, ularning biri orqali ikkinchisining belgisini, mohiyatini to’laroq, aniqroq, bo’rttiribroq ko’rsatib berish o’xshatish deyiladi.

c) Katta shakldagi biror bir narsani kichik shakldagi boshqa bir narsaga qiyoslash o’xshatish deyiladi.

d) Nutqda obrazlilik, ekspressiv buyoq berish niyatida narsa va hodisalar o’rtasidagi o’xshashlikka asoslanib, so’z yoki iboralarni ko’chma ma’noda ishlatish metaforadir.

50. Metafora nima?

a) Grekcha so’z bo’lib, ko’chim degan manoni bildiradi

b) Nutqda obrazlilik, ekspressiv buyoq berish niyatida narsa va hodisalar o’rtasidagi o’xshashlikka asoslanib, so’z yoki iboralarni ko’chma ma’noda ishlatish metaforadir.

c) Metafora narsalarning son yoki butun va qismlari orasidagi munosabat nazarda tutiladi.

d) *A va B javoblar to’g’ri

51.Mubolag’a so’zi o’rnida ba’zan qaysi so’z ishlatilishi mumkin?

52. Kinoya, qochiriq, kesatish ma’nolarini anglatuvchi so’z qaysi javobda berilgan.

53. Grekcha so’zdan olingan va qarama-qarshi qo’yish degan ma’noni bildiruvchi so’z qaysi javobda to’g’ri berilgan?

54. Nutq uslubi nima?

a) Inson nutqi nutq uslubidir

b) Nutq uslubi fikr bildirish va tafakkurdir

c) Til uslublarining harakatda olinishi, aniq amalga oshishi nutq uslubi deb yuritiladi.

55. Nutq uslublari qaysi javobda to’g’ri berilgan?

a) So’zlashuv, metonimiya, ilmiy uslub, troplar

b) So’zlashuv, aloqa, xabar va rasmiy uslub

c) * So’zlashuv, ilmiy, rasmiy, publitsistik, adabiy-badiiy uslub

d) Barchajavoblar to’g’ri.

56. Kishilaming kundalik norasmiy, erkin muomalalari doirasida til birliklarini o’ziga xos amal qiluvchi qanday uslub sanaladi?

57. Qonun matnlari, farmonlar, buyruqlar, ariza. kabi hujjatlar qaysi uslubda yoziladi?

a) Badiiy uslubda

b) so’zlashuv uslubda

c) ilmiy uslubda

d) * rasmiy uslub

58. “Til haqida nutq” (1987) maqolasining muallifi kim?

c) Nairn Karimov

59. “Nutq madaniyati fikrni to’g’ri, aniq va ifodali izhor eta olish malakasidir” bu fikr muallifi kim?

e) To’g’ri javob yo’q.

60. Og’zaki va yozma nutq madaniyatini egallash uchun kishi nimalarga e’tibor berishi lozim?

a) Kishi o’zining kundalik tiliga e’tibor berib, undagi nuqsonlarni seza bilish.

b) Kishi o’z yozma va og’zaki nutqi ustidan ongli nazorat o’rnata olmog’i lozim.

c) Nutqiy did, tilning nozik tomonlarini his qilmog’i lozim.

d) *Barchajavoblar to’g’ri.

61.Matnning uslubini aniqlang

.Maishatman kayfu Safo bir yoqda

Mehnat bilan j abru j afo bir yoqda. «

62. “Jim qolish” nima?

a) Gapning davomi borligiga ishora

b) Jonsiz narsalarni inson kabi harakat qiladigan, fikrlaydigan, so’zlaydigan qilib tasvirlash.

c) So’z yoki so’zlar guruhining gap oxirida tushirib qoldirilishi jim qolish deyiladi.

d) *Barchasi to’g’ri

63. Qaysi gap ritorik so’roq gapga misol bo’la oladi?

b) Qaering og’riyapti, bolam?-dedi ona ko’zda yosh bilan.

c) Kulishigni sababi nima edi?

d) *Uyda o’tirib, g’ishtdan, toshdan tilla qiladigan Xotin kimga yoqmaydi?

64. Tog’lardangi qip-qizil lola

Bo’lib go’yo yoqut piyola. Bu yerda qanday tasviriy vosita uchraydi?

65. Nutqda so’z yoki iboralarni ko’chma ma’noda ishlatish nima deb ataladi?

66. Metonimiya nima?

a) Grekcha so’z bo’lib, ko’chim degan ma’noni bildiruvchi so’z metonimiya deyiladi.

b) Grekcha aylana, atrof, boshqacha gapiraman demakdir

c) Grekcha so’z bo’lib, qarama-qarshi degan ma’noni bildiradi

d) *Grekcha so’z bo’lib, boshqacha, nom berish degan ma’noni bildiradi

67. Odam tushmas uning aytgan tiliga,

Besh yuz quloch arqon yetmas beliga (Alpomish). Bu gapda mubolag’aning qaysi turi bor.

a) Iffat yoki ifrak

68. Qaysi gapda mubolag’a qo’llangan?

a) Osmon ko’k-ko’k, go’yo chizilgandek

b) *Yuzlarcha dengizlar bo’lardi paydo, ota-onalarda oqqan yoshlardan

c) Kulgusi chiroyli qizlar,-chamandagi ochilgan gullar

d) Ota o’tirgan uyning tomiga chiqmang

69. Sarkazm nima?

a) Kinoya, piching

b) *Achchiq zaharxanda

70. Nutqning asosiy xususiyatlari qaysi javobda to’g’ri berilgan?

a) Nutqning to’g’riligi

b) Nutqning aniqligi

c) Nutqning tozaligi

d) *Hammasi to’g’ri

71. “Stil” so’zining ma’nosini belgilang

c) Yozish uchun ishlatiladigan uchi o’tkirlashtirilgan tayoqchani bildiradi

72. O’xshatishning asosiy qismlari qaysilar.

a) O’xshatilgan narsa

b) O’xshatiladigan narsa

c) O’xshatish asosi belgi

d) * Hamma j avoblar to’ g’ ri.

73. Troplarning turlarini belgilang.

a) Epitet, metonimiya

b) O’xshatish, metafora

c) Sinekdoxa, Mubolag’a

a) *Narsa va hodisalar o’rtasidagi o’xshashlikka asoslanib, ularning biri orqali ikkinchisining belgisini mohiyatini to’laroq, aniqroq, bo’rttiribroq ko’rsatib berish.

b) Grekcha so’z bo’lib, ko’chim degan ma’noni bildiradi

c) Grekcha so’z bo’lib, izohlovchi degan ma’noni anglatadi

d) Bo’rttirib ko’rsatish, mahovat qilish ma’nosini bildiradi.

75. Simvol (ramz) nima?

a) Simvol kinoya, qochiriq

b) Zimdan Kulish, kesatish

c) Ay 1 ana, atrof

d) *To’g’ri javob yo’q

76. Ironiya nima?

a) Grekcha so’z bo’lib, boshqacha gapiraman demakdir

b) * Grekcha zimdan Kulish, kesatish ma’nosini bildiradi

c) Grekcha aylana, atrof, degan ma’noni bildiradi.

d) Qarama-qarshi qo’yish ironiyadir

77. Apostrofa nima?

a) Jonsiz narsalarni inson kabi harakat qiladigan, fikrlaydigan qilib tasvirlash

b) Lotin tilidan olingan bo’lib, zinapoya ma’nosini beradi.

c) *So’z yoki so’zlar guruhining gap oxirija tushirib qoldirish apostrofa deyiladi

d) Jonsiz narsa harakat qilmaydi, balki unga jonli narsadek murojaat qilinadi.

78. Qaysi javobda apostrofa berilgan?

a) *. Terlab-pishib hansirab, to’xtadi parovoz ham

Ishimizni tezdan yopgan yaxshiroq

b) Siyohdon, omon bo’l, ishchan hamdamim,

c) Ishonki, so’qqabosh bo’lmagaysan hech!

79. Matnning uslubini aniqlang?

Harakat havfsizligi oyini muvaffaqiyatli o’tkazaylik.

S) * Publisistik D) So’zlashuv

80. Yangi davr yuragining o’ti ko’kargan. bu misralarga tropning qaysi turi uchraydi?

81. Metateza nima?

a) Tovushlarning uyg’unlashuvi

b) Bir tovush o’rnida ikkinchisining talaffuz qilinishi

c) * Tovushlarning o’rni almashishi

d) Tovushlarning tushib qolishi

82. Maqola, ocherk, feleton, pamflet. kabilar qaysi uslubda yoziladi?

a) So’zlashuv uslubda

b) Ilmiy uslubda

c) Rasmiy idoraviy uslubda

d) *Publitsistik uslubda.

83. Qaysi qatorda sarkazm berilgan.

a) *Itning boshi mis taboqda, azizlarning boshi esa yerda deyiladi.

b) . Shu bilan muhtaram ustod menga go’yo muborak ko’z oynaklarini berdilar.

c) Yigit shilqimlik qila berganidan keyin, xotin qochib, narigi uyga kirib ketdi.

d) Qo’yib yubor deyman! Tefu ahmoq

84. Yasovchi qo’shimchalar bilan yasalgan so’zlar qatorini belgilang.

a) *Davlatxona, shaharsoz, ziyokorlar

b) uzum, osmon, qulupnay

c) Gullar, saodat, sevinch

d) Favqulod, gigant, sabot

85. Tole yuqi jonimg’a balolig’ bo’ldi

Har ishniki ayladim, xatolig’ bo’ldi

O’z yurtni qo’yib hind sori yuzlandim

Yo rab, bu ne yuz qarolig’ bo’ldi.

Bu ruboiydagi iboralar qaysi qatorda to’g’ri berilgan.

a) Yo, rab, Tole yoqi

b) Xatolig’ bo’ldi, ishniki

c) *jonimg’a balolig’ bo’ldi, yuz qarolig’ bo’ldi

86. O’zbekiston Respublikasi madhiyasining matnini kim yaratgan va bastakorlarning nomi to’g’ri berilgan qatorni belgilang.

a) Vohidov va D.Zokirov

b) *A.Oripov va M.Burxonov

c) M.Yusufva M.Burxonov

d) A.Obidjon va D.Zokirov

87. Gap maqsadiga ko’ra kecha turli bo’ladi.

88. Epifora nima?

a) So’zlarning ikki marta takrorlanishi

b) Kinoya, kichik epeforadir

c) So’zlar oxirida unli yoki undosh tovushlaming takrorlanishiga epifora deyiladi

d) To’g’rijavob yo’q.

89. Assimlyatsiya hodisasi qaysi qatorda ro’y bergan.

b) zaril, bironta

c) fikir, dakalad

d) smoska, otpuska

90. Ibora berilgan qatorni toping.

a) U j uda j ozibali qiz

b) Ko’ngliga kelganini qilar edim.

d) *Bunday, ishlarda qo’ling kamalak qiladi, bolam.

91. “Tarvuzi qo’ltig’idan tushdi” iborasining ma’nosi to’g’ri berilgan qatorni toping.

a) To’g’ri gapiradigan bo’lmoq

b) * Hafsalasi pir bo’ lmoq

c) Qo’rqmas bo’lmoq

d) Birovning ustidan kulmoq

e) Hammasi to’g’ri.

92. Insonga qanot yo’q, achinmang bunga Zotan unga sabot, yurak berilgan Qushdachi qanot yo’q shuning uchun unga Qochib qolmoq uchun qanot berilgan. Bu to’rtlikning avtori kim? a) E.Vohidov

93. Sinonimlar berilgan qatorni belgilang?

c) keldi-ketdi, oq-qora, toza-iflos

d) *yuz, bashara, chehra

94. Giugant so’zining sinonimlari berilgan qatorni belgilang.

c) go’zal, chiroyli

d) hammasi to’g’ri

95. Mustaqil so’z turkumlari nechta?

96. Fe’l so’z turkumiga oid so’zlarni belgilang.

b) to’lmoq, kulmoq

c) *yuvdi, suzdi, chopdi

d) daryo, soy, hayot

97. Harakat nomini belgilang.

a) siroyli, mazali

d) *kuylamoq, kutmoq, yig’lamoq

98. Titrab-titrab unda-munda yulduzlar

Shoshib-pishib, yotog’iga ketgali.

Oltin shohi etagini sudraydi.

Bu misralarda tilning qaysi tasviriy vositasi uchraydi?

99. Quyidagi baetning muallifi kim?

Donau dur so’zini afsona bil,

So’ zni jahon bahrida durdona bil

A) Ahmad Yassaviy

B) *Alisher Navoiy

D) Mahmud Qoshg’ ariy

100. Quyidagi baytning muallifi kim?

Demakim ko’ngli poku ham ko’zi pok Tili poku, so’zi poku, o’zi pok

Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish

Ular odamning birinchi taassurotini aldamchi deb aytishadi. Ehtimol, tashqi ko’rinish, moddiy ahvol yoki boshqa mezonlarga qarab, nutq madaniyati emas.

To’g’ri talaffuz, boy so’z boyligi, tinglash, muvofiq so’zlarni va intonatsiyani yig’ish – bularning barchasi nafaqat yuksak ma’naviy madaniyatga, aqlli va aqlli, bilimdon va aqlli kishilarga xosdir. Shunday emasmi, har bir ona bolasini ko’rishni orzu qiladimi? Shu bilan birga, bolaning muvaffaqiyatlaridan mamnun bo’lishini ta’minlash uchun, avvalo, maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirishga alohida e’tibor berish kerak, xususan, nutqni rivojlantirishga e’tibor qaratish lozim.

Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqining rivojlanish bosqichlari

Hayotning birinchi yilida chaqaloqlarning vokal apparatining asosiy yutuqlari ma’lum ma’noli so’zlarni chalg’itish va talaffuz qilishning ko’rinishi hisoblanadi. Ularning kattaligi kichikroqdir, ularda buzilib qolgan odamlarning soni tushuniladi. 1-3 yoshda maktabgacha yoshdagi bolalar ehtiyojlari kengayishi tufayli faol rivojlanmoqda. Ushbu bosqichda chaqaloqlar kattalar bilan muloqotga muhtoj. Asosan, bu so’zlashuvni oshirishga yordam beradi, chaqaloqni ko’plik va intonatsiya kabi tushunchalar bilan tanishtiradi. Uch yildan so’ng, ko’plab bolalar tovushlarni talaffuz qilishda muayyan qiyinchiliklarni boshdan kechirishadi. Ayniqsa, parchalar qattiq ovozlarni yumshatadi, “p” harfini yo’qotadi, sibilantni boshqa tovushlar bilan almashtiradi.

Odatda, pastki jag, til, lablar yoki yumshoq tomoqning nomutanosibligi bilan bog’liq talaffuzning bunday kamchiliklari maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishning uchinchi bosqichiga xosdir. Shunga qaramay, 3-7 yoshdagi o’g’il-qizlar etarlicha boy so’z birikmalariga, kontekstli so’zlar bilan yaratilgan murakkab jumlalarni yaratish qobiliyatiga ega.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning izchil nutqini rivojlantirish vositalari

Sog’lom bolaning barcha fiziologik old sharoitlari bor, shuning uchun kelajakda uning nutqi aniq va tushunarli bo’lib, tushuntirish – aniq va izchil bo’ladi. Shunga qaramay, nutq tug’ma qobiliyat emas, balki boshqa mahorat va qobiliyatlarga parallel ravishda shakllanadi. Va ona tilini muvoffaqiyatli o’tish uchun, kichkina odam sevgi va g’amxo’rlikda o’sishi kerak va uning ijtimoiy muhiti munosib bo’lishi kerak.

Asosan, bolalar o’z ota-onalarini o’rganadilar va unga taqlid qilishadi, ular tezda yangi so’zlarni yodlashadi, so’zlarini sinonimlar, sifatlar va navbatlar bilan boyitadilar. Shu sababli, onalar va ota-onalarga:

• og’zaki so’zlar va jumlalarni diqqat bilan kuzatib boring;
• Bolangiz bilan doimo bog’laning;
• nutq paytida suhbatdoshga qarash odatini rivojlantirish, bolaning til va lablar harakatlarini kuzatishi uchun;
• chaqaloqning gorizontini kengaytiradigan, noma’lum faktlarga va hodisalarga tanish bo’lgan hikoyalarni o’qing. Aytgancha, ertaklar nafaqat nutqning rivojlanishiga, balki xayollarga ham hissa qo’shadi. Vaqt o’tishi bilan asosiy belgilar bolaning hayoliy do’stlari bo’ladi va eshitadigan hikoyalar o’yinning skriptidir.

Shuningdek, ushbu jarayonda tengdoshlar bilan muloqotning ta’sirini inkor etmaslik kerak. Albatta, ko’cha yoki do’stlar eshitgan so’zlar, har doim, lug’atda madaniy shaxsning borligiga huquqli shaxslarga murojaat qilmaydi. Lekin nima qilish kerak, lekin bu bolaga shunday deyish noto’g’ri ekanini tushuntirish uchun yaxshi imkoniyat.

Maktabgacha tarbiyachilarning nutqini rivojlantirish uchun o’yinlar

Har bir inson bu o’yinni biladi – bu bolalarni tarbiyalashning asosiy va eng samarali usullaridan biridir. Shuning uchun ko’plab oilalar va bolalar bog’chalarida so’z boyligini boyitishga, maktabgacha yoshdagi bolalar nutqning so’zma-so’z va so’zlashuvini rivojlantirishga, eshitish alomatini yaxshilashga, maxsus o’yin tadbirlarini o’tkazishga imkon beradi.

Misol uchun, sevimli bolalaringizning o’yinlari “Ajoyib qop” hisoblanadi. O’yinning mohiyati shundaki, bolalar o’yinchoqlarning yoshiga qarab, har bir narsani sumkadan bilib olishlari, ta’riflashlari yoki hikoya qilishlari kerak.