Dunyodagi davlatlar soni

Tayvan aslida Birlashgan Millatlar Tashkilotiga (va hatto Xavfsizlik Kengashiga) 1971 yilda, materikli Xitoy Tayvanni tashkilotga almashtirgan paytgacha a’zo bo’lgan. Dunyoning 29-eng katta iqtisodiyotiga ega bo’lgan Tayvan boshqalar tomonidan to’liq tan olinishi uchun bosishda davom etmoqda. Ammo iqtisodiy, harbiy va siyosiy ta’sirga ega bo’lgan Xitoy bu masala bo’yicha dialogni shakllantira oldi. Natijada, Tayvan Olimpiada kabi xalqaro tadbirlarda o’z bayrog’ini ko’tarolmaydi va ba’zi diplomatik vaziyatlarda ularni Xitoy Taypeyi deb atash kerak.

O‘zbekistonda millatlararo mu-

Narzulla Jo‘rayev, Akbar Zamonov O‘zbekiston tarixi

O‘zbekistonda millatlararo mu-

Bu sahifa navigatsiya:
• O‘zingizni sinang ! Xalqaro ona tili kuni – … O‘zbekiston aholisi – bu … Baynalmilal markazi – bu … Millatlararo totuvlik – bu … ! Yodda tuting
• O‘zbekiston – bag‘rikeng diyor
• Millatlararo munosabatlarda yangi davr
• 9-mavzu. O‘zbekistonda konfessiyalararo munosabatlar Dinlararo bag‘rikenglikning shakllanishi.
• Atamalar izohi! Baynalmilal
• Diniy bag‘rikenglik tamoyillari
• Turli din vakillariga munosabat
• Islom dini va diniy ta’limga e’tibor
• Atamalar izohi : Konfessiya
• Seminariya
• V BOB. TA’LIM TIZIMI ISLOHOTLARI VA KADRLAR TAYYORLASH 10-mavzu. Umumiy va o‘rta maxsus ta’lim tizimi

O‘zbekistonda millatlararo mu-
nosabatlar. O‘zbekiston hududida
o‘z madaniyati va o‘z an’analariga
ega bo‘lgan 130 dan ortiq millat va
elat vakillari yashaydi. Ular ham
mamlakatning barcha fuqarolari qatori
bir xil huquq va majburiyatlarga ega.
O‘zbekiston Respublikasi Kons-
titutsiyasining 4-moddasida ko‘rsatilga-

62
nidek, O‘zbekiston Respublikasi o‘z hududida istiqomat qiluvchi barcha
millat va elatlarning tillari, urf-odatlari va an’analari hurmat qilinishini
ta’minlaydi, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi.
Ko‘pmillatli mamlakat siyosatining asosiy maqsadi millatlararo totuvlik
va diniy bag‘rikenglikni shakllantirish
bo‘lishi zarur. Mustaqillikning ilk
kunlaridanoq milliy siyosatning o‘ziga xos yo‘li ishlab chiqildiki, ayni shu
siyosat milliy bag‘rikenglikning barqaror rivojlanishiga zamin yaratdi.
O‘zbekistonda yashovchi turli millat vakillarining madaniy ehtiyojlarini
qondirish uchun milliy-madaniy markazlar (MMM) faoliyat yuritadi.
Dastlabki milliy-madaniy markazlar koreyslar, qozoqlar, yahudiylar, ar-
manlar tomonidan respublika viloyatlarida 1989-yilda tashkil etilgan.
Bu markazlarning chinakam rivojlanishi va ravnaq topishi O‘zbekiston
mustaqillikka erishgandan keyin boshlandi. Bu davrda ularning samarali
faoliyat ko‘rsatishi uchun keng imkoniyatlar yaratildi. Natijada ularning soni
yil sayin ortib bordi.
Yodda tuting!
Agar 1992-yilda 10 ta milliy-madaniy markazlar ish olib borgan bo‘lsa,
hozirga kelib esa mamlakatda 138 ta milliy-madaniy markazlar faoliyat
yuritmoqda.
Yodda tuting!
O‘zbekiston aholisining 80 % ini o‘zbek, 4,9 % ini tojik, 3,8 % ini
rus, 3,6 % ini qozoq va 7,7 % ini boshqa turli millatlarga mansub kishilar
tashkil etadi.
O‘zbekiston Respublikasida yashovchi turli millat vakillarini respublika
ijtimoiy, ma’naviy-ma’rifi y hayotida faol ishtirok etishini ta’minlash milliy-
madaniy markazlar faoliyatining muhim yo‘nalishlaridan biridir. Shuningdek,
xorijiy mamlakatlardagi turdosh tashkilotlar bilan do‘stlik, hamkorlik,
madaniy-ma’rifi y aloqalar o‘rnatish va hamdo‘stlik aloqalarini rivojlantirish,
turli davlat va jamoat tashkilotlari hamda ijodiy uyushmalar bilan
hamkorlikda mamlakatda fuqarolar hamjihatligi va millatlararo totuvlikni
mustahkamlashga ko‘maklashish milliy madaniy markazlar, xususan,
Respublika Baynalmilal madaniyat markazining asosiy vazifalaridir. 1992-yil
tashkil etilgan Respublika Baynalmilal madaniyat markazi esa ushbu milliy

63
O‘zingizni sinang !
Xalqaro ona tili kuni – …

O‘zbekiston aholisi – bu …
Baynalmilal markazi – bu …
Millatlararo totuvlik – bu …
!
Yodda tuting!
Bugungi kunda ham millatlararo totuvlik va dinlararo bag‘rikenglik
g‘oyasi dunyoda eng dolzarb muammolardan biridir. Shu munosabat bilan
YuNESKO 1995-yil Parijda «Bag‘rikenglik tamoyillari deklaratsiyasi»ni
qabul qildi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti esa har yilning 16-noyabrini
«Xalqaro bag‘rikenglik kuni» deb e’lon qildi.
O‘zbekiston – bag‘rikeng diyor
. Tarixdan ma’lumki, o‘zbek xalqi boshi-
dan kechirgan og‘ir qatag‘on yillari va ikkinchi jahon urushi yillarida ko‘p
sitamlarga yuzma-yuz bo‘lgan koreyslar, nemislar, turklar, polyaklar, greklar,
qrim-tatar va boshqa millat vakillari O‘zbekistonni Vatan tutdilar. Ularning
hozirgi avlodlari uchun esa O‘zbekiston ona Vatanga aylandi. Chunki ular
shu yerda tug‘ilib kamolga yetdilar, hayotda o‘z o‘rinlarini topdilar.
O‘zbekistonda umumxalq bayrami sifatida keng nishonlanadigan “Mus-
taqillik” va “Navro‘z” bayramlari, 8-dekabr – Konstitutsiya qabul qilingan
kun, 8-mart – Xotin-qizlar kuni, 9-may – Xotira va qadrlash kuni kabi
bayram tadbirlarida turli millat va elat vakillari ham faol qatnashadilar.
madaniy markazlar faoliyatini muvofi qlashtirib, ularga tashkiliy va uslubiy
yordam ko‘rsatib keldi.
Baynalmilal markaz tomonidan har yili ikki marta til bayrami o‘tkazilib
kelinadi. Bular – YuNESKO Bosh konferensiyasi 30-sessiyasida (1999-yil)
21-fevral – Xalqaro ona tili kuni deb e’lon qilingan va 2000-yildan 195 ta
a’zo davlatlarda nishonlanib kelinayotgan “Xalqaro ona tili kuni” hamda
O‘zbek tiliga Davlat tili maqomi berilgan kun hisoblanadi. Ayni munosabat
bilan har yili an’anaviy tarzda o‘zbek tili bo‘yicha notiqlik san’ati tanlovi
tashkil etib kelinadi.
Hozirgi O‘zbekiston hududida qadimdan Sharq ma’naviyatiga tayanib
yashash, hamjihatlikka intilish, har tomonlama barkamollik oliy qadriyat
darajasiga ko‘tarilgan, millatidan, irqi, ijtimoiy kelib chiqishi va diniy
e’tiqodidan qat’i nazar, yagona o‘lchov – insonni insonligi uchun ulug‘lash
bosh mezon qilib olingan.

64
Bugungi kunda respublikadagi barcha oliy o‘quv yurtlarida turli
millatga mansub talabalar tahsil oladi. Dunyoning kamdan-kam mam-
lakatlarida kuzatiladigan yana bir holat shuki, O‘zbekistonda ta’lim

7 tilda olib boriladi. Bular sirasiga o‘zbek va qoraqalpoq tillaridan tashqari
rus, qozoq, turkman, tojik va qirg‘iz tillarini kiritish mumkin. Teleradio
ko‘rsatuv va eshittirishlar 12 tilda efirga uzatilmoqda, gazeta va jurnallar
10 dan ortiq tillarda chop etilmoqda. Bu O‘zbekistonda millatlararo
totuvlikni yanada mustahkamlashga xizmat qiladi.
Millatlararo munosabatlarda yangi davr . Bugun respublika hudu-
dida yashovchi 130 dan ortiq millat va elat vakillari uchun O‘zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasi millatlararo totuvlikni mustahkamlash,
barqarorlik va taraqqiyotni ta’minlashning kafolati bo‘lib xizmat qilmoqda.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev
tashabbusi bilan qabul qilingan 2017–
2021-yillarda O‘zbekiston Respublika-
sini rivojlantirishning besh ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strate-
giyasida mamlakatimizda millatlararo
totuvlikni ta’minlash masalasiga alohida
e’tibor qaratilgan. Mamlakatimizda tinch-
likni yanada mustahkamlash, millatlararo
barqarorlikni
yuksaltirish
maqsadida
2017-yil 19-mayda O‘zbekiston Respub-
likasi Prezidentining “Millatlararo muno-
sabatlar va xorijiy mamlakatlar bilan
do‘stlik aloqalarini yanada takomillash-
tirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi far-
moni qabul qilindi. Farmonga muvofiq
Baynalmilal madaniyat markazi negi-
zida Millatlararo munosabatlar va xorijiy
mamlakatlar bilan do‘stlik aloqalari
qo‘mitasi tashkil etildi. Bu esa, o‘z navbatida, mamlakatimizda faoliyat
yuritayotgan milliy madaniy markazlar hamda do‘stlik jamiyatlarini
qo‘llab-quvvatlash, ularning samarali faoliyat yuritishida davlat idoralari
Millatlararo munosabatlar va
xorijiy mamlakatlar bilan do‘stlik
aloqalari qo‘mitasi
Xalqlar do‘stligi maydonidagi
Shomahmudovlar oilasi haykali

65
va jamoat tashkilotlari o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikni kuchaytirishda
mustahkam tayanch bo‘ladi.
Savol va topshiriqlar:
1. Millatlararo totuvlik g‘oyasini izohlang.
2. Mamlakatimizda 130 dan ortiq millat va elatlarning tinch-totuv yashashi
uchun qanday shart-sharoitlar yaratilgan?
3. “Xalqaro bag‘rikenglik kuni” qaysi sanada nishonlanadi? Qo‘shimcha
adabiyotlardan foydalanib bu kun nega shu sanada nishonlanishini
aniqlang.
4. O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi
bo‘yicha Harakatlar strategiyasining nechanchi yo‘nalishi millatlararo
totuvlikka qaratilgan?
5. Respublika Baynalmilal madaniyat markazi qanday tashkilotga aylan-
tirildi? Uning maqomi qanday?
9-mavzu.
O‘zbekistonda konfessiyalararo munosabatlar
Dinlararo bag‘rikenglikning shakllanishi. SSSR davrida O‘zbekistonda
89 masjid, 2 ta madrasa bo‘lgan bo‘lsa, 2017-yilga qadar esa 2033 ta masjid,
Islom universiteti, Islom instituti, 16 ta diniy konfessiyalar faoliyat yuritib
keldi. O‘zbekiston aholisining 88 foizi islom diniga, 10 foizidan ziyodi
boshqa dinlarga e’tiqod qiladi, 1,8 foizi hech qaysi dinga e’tiqod qilmaydi.
Ramazon hayiti, Qurbon hayiti respublika miqyosida nishonlab kelinmoqda,

Mulohaza qiling!
2017-yilda Toshkentdagi «Bobur» bog‘iga «Do‘stlik» bog‘i nomi berilib,
bog‘ning markaziga Ikkinchi jahon urushi yillarida turli millatga mansub
yetim bolalarni asrab olgan mashhur Shomahmudovlar oilasi haykali
ko‘chirib keltirilganini va 2018-yilda mazkur haykal «Xalqlar do‘stligi»
maydoniga qaytarilganini izohlang.
Atamalar izohi!
Baynalmilal – (arabcha
– millatlar o‘rtasidagi, millatlararo) xalqaro,
umuminsoniy, umumxalqiy mazmunlarida qo‘llaniladi.
Mentalitet – (nem.
– aql, idrok) jamiyat, millat, jamoa yoki alohida
shaxsning tarixiy tarkib topgan tafakkur darajasi. Jamiyat, millat yoki
shaxsning mentaliteti ularning o‘ziga xos an’analari, rasm-rusumlari, urf-
odatlari, diniy e’tiqod va irimlarini qamrab oladi.
?
5 – O‘zbekiston tarixi, 11-sinf

66
diniy jurnal va gazetalar nashr etilib, televideniye va radioda diniy
mavzularda maxsus ko‘rsatuv va eshittirishlar olib borilyapti. O‘zbekistonda
din davlatdan, siyosatdan ajratilgan, ammo xalqdan ajratilgan emas.
Aholisi ko‘p millatli bo‘lgan O‘zbekistonda islomdan tashqari
xristianlik, yahudiylik, buddaviylik va boshqa konfessiyalarga e’tiqod
qiluvchi kishilar ham bor. Ko‘p millatli va ko‘p konfessiyali mamlakatda
millatlararo hamjihatlik va diniy bag‘rikenglik sohasida olib borilayotgan
izchil davlat siyosati turli millat hamda barcha diniy konfessiya
vakillarining emin-erkin yashashlari uchun mustahkam asos yaratdi.
1991-yil davlatning vijdon erkinligi va dinga oid siyosatini belgilab
beruvchi “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonuni qabul
qilindi. Uning qabul qilinishi islom diniga va boshqa dinlarga e’tiqod
qiluvchi fuqarolarning hayotida muhim o‘rin egalladi.
1992-yil O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoniga binoan
Vazirlar Mahkamasi huzurida Din ishlari bo‘yicha qo‘mita tashkil etildi.
Qo‘mita tarkibida diniy konfessiyalar bilan ishlash uchun maxsus tashkil
etilgan sho‘ba ish boshlaganidan so‘ng, respublika hududida joylashgan va
diniy faoliyat yuritayotgan barcha tashkilotlar haqida ma’lumotlar to‘plana
boshlandi.
1998-yil O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan “Vijdon
erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonunning yangi tahriri qabul
qilindi. Mazkur qonunda fuqarolarning vijdon va e’tiqod erkinligi bilan
bog‘liq huquq hamda burchlari aniq-ravshan belgilab qo‘yildi.
“Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonunga muvofi q
“Davlat diniy konfessiyalar o‘rtasidagi tinchlik va totuvlikni qo‘llab-
quvvatlaydi. Bir diniy konfessiyadagi dindorlarni boshqasiga kiritishga
qaratilgan xatti-harakatlar (prozelitizm), shuningdek, boshqa har qanday
missionerlik faoliyati man etiladi. Ushbu qoidaning buzilishiga aybdor
bo‘lgan shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan javobgarlikka tortiladilar”.
Yodda tuting!
«Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan
dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega.
Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi».
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, 31-modda

67
O‘zbekiston kabi ko‘p konfessiyali davlatda millatlararo totuvlik va diniy
bag‘rikenglik ijtimoiy-siyosiy barqarorlik va taraqqiyotni ta’minlashning
asosiy shartlaridan biri hisoblanadi. Diniy bag‘rikenglik mamlakatda
rivojlanayotgan demokratik jamiyatning asosiy tamoyillaridan biridir. Ayni
paytda 16 ta diniy konfessiya o‘zaro totuvlikda faoliyat ko‘rsatmoqda.
Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mita dindorlar
ehtiyojlarini qondirishga ko‘maklashib kelmoqda. 2007-yilda Islom
Hamkorligi Tashkilotining ta’lim, fan va madaniyat masalalar bo‘yicha
tuzilmasi – AYSESKO tomonidan “Toshkent – Islom madaniyati poytaxti”
deb e’lon qilindi. Bu O‘zbekiston davlatining dinga bo‘lgan munosabati
natijasidir.
Diniy bag‘rikenglik tamoyillari
. O‘zbekistonda qaror topgan diniy
bag‘rikenglik quyidagi omillar bilan belgilanadi:
Birinchidan,
respublikada istiqomat qilayotgan barcha millat va elat
vakillari hamda turli diniy konfessiyalar faoliyatida o‘zaro hurmat, sabr-toqat,
bag‘rikenglik tamoyillarini qaror toptirishda amaliy ishlar olib borilmoqda.
Ikkinchidan, milliy va diniy bag‘rikenglik o‘zbek madaniyati hamda
mentalitetining ajralmas qismidir. O‘zbekistonda diniy bag‘rikenglik
borasida olib borilayotgan siyosat demokratik o‘zgarishlarni va ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotni tezlashtirishga, boshqa millatlar, dinlar va
madaniyatlarga hurmatsizlik hollaridan, ekstremizm shakllaridan xoli
haqiqiy demokratik jamiyatni qurish omiliga aylanishiga, jamiyatda
millatlararo va dinlararo ahillikning saqlanishiga imkon tug‘dirmoqda.
Uchinchidan, millatlararo va konfessiyalararo munosabatlardagi
uyg‘unlik xalqlarning ma’naviy boyligi manbayi hisoblanadi va
davlatlarning siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi. Turli madaniyat va din vakillari o‘rtasidagi muloqotlar kelishuv
va o‘zaro ishonchga erishish yo‘llaridan biri sanaladi.
To‘rtinchidan,
mutaxassislar fikricha, bir-biridan farq qiladigan 2 xil
bag‘rikenglik tushunchasi mavjud: formal
– tashqi ko‘rinishdagi bag‘ri-
kenglik va ichki
– pozitiv bag‘rikenglik. Formal ravishdagisi boshqa kishi-
ning diniy e’tiqodiga nisbatan toqatlilikni, unga qarshi kurashmaslikni
anglatsa, ichki – ijobiysi esa boshqa dinlarni yaxshi bilishni ham taqozo etadi.
Bugungi kunga kelib, O‘zbekistonda har ikkala ko‘rinishdagi bag‘rikenglik
amalda
o‘zining to‘liq ifodasini topgan.

68
Turli din vakillariga munosabat
. Ilmiy manbalar o‘lkamizda qadim
zamonlardanoq zardushtiylik, buddaviylik, yahudiylik, nasroniylik kabi
murakkab ideologik tizimga ega dinlar tinch-totuv faoliyat olib borgan-
liklaridan dalolat beradi. Bunday holatni hozirgi O‘zbekistondagi islom,
xristian, yahudiy dinlari va boshqa konfessiyalarning o‘zaro munosabatlari
misolida ham ko‘rish mumkin.
Umuman, O‘zbekistonda faoliyat olib borayotgan noislomiy konfes-
siyalar turli e’tiqodda bo‘lgan fuqarolar o‘rtasida totuvlik va do‘stlik
rishtalarini mustahkamlashda muayyan
mavqega ega.
Ayni paytda O‘zbekistonda islom dini
bilan bir qatorda, pravoslavlar, baptistlar,
yahudiylar, adventistlar, katoliklar, lyute-
ranlar, krishnaitlar, buddistlar, pyatide-
syatniklar, Iegova shohidlari, yangi hav-
voriylar, xristian-presviterianlar singari bir
qancha din va mazhablar mavjud. Ulardan
har birining o‘ziga xos mafkurasi, talab va
ehtiyojlari mavjud.
Markaziy Osiyodagi musulmon va
boshqa konfessiyalarga mansublar o‘rtasidagi munosabatlar ham siyosiy,
ham maishiy darajada ikki asosiy xususiyatga asoslangan bo‘lib, bular
o‘zaro hurmat va bag‘rikenglikdir. Bu munosabat har xil dinlar vakillarining
murakkab tarixiy jarayonlar sinovlarini mardonavor yengib o‘tishlari
natijasida shakllangan. Mamlakatda tinchlik, taraqqiyot va farovonlik
bo‘lishidan barcha din vakillari manfaatdor bo‘lib, ba’zi konfessiyalar
vakillari O‘zbekistonda va xorijda tashkil etilayotgan ma’naviy va ma’rifiy
tadbirlardagi ma’ruzalarida respublikada diniy bag‘rikenglik va ijtimoiy
barqarorlikni mustahkamlash borasida amalga oshirilayotgan islohotlarni
qo‘llab-quvvatlashlarini bildirmoqdalar. Bunday munosabat davlat tomonidan
ham taqdirlanmoqda. Mitropolit Vladimirning “Do‘stlik” ordeni bilan
mukofotlangani buning yorqin dalilidir.
Respublikada diniy bag‘rikenglik va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash-
da konfessiyalarning ham muayyan o‘rni bor. Birinchidan, ular o‘z fao-
Toshkentdagi Rim-katolik cherkovi

69
liyatlari davomida aholida diniy bag‘rikenglik madaniyatini kamol top-
tirish yo‘lida ma’naviy-ma’rifi y tadbirlar tashkil etib keladilar. Ikkinchidan,
mamlakatda dinlararo totuvlikni qo‘llab-quvvatlash hamda turli nizo va
murakkabliklarni keltirib chiqaruvchi missionerlik kabi xatti-harakatlarga
qarshi amalga oshirilayotgan tadbirlarda faol qatnashadilar.
Islom dini va diniy ta’limga e’tibor . Bugun respublikada 16 ta diniy
konfessiyaga mansub 2238 ta diniy tashkilot – Imom Buxoriy nomidagi
Toshkent islom instituti, 9 ta o‘rta maxsus islom bilim yurti, pravoslav va
protestant seminariyalari faoliyat olib bormoqda. Ularda talabalar diniy ilmlar
bilan bir qatorda, dunyoviy ilmlarni olish imkoniyatiga ham ega.
Toshkentdagi Minor masjidi
Yodda tuting!
Toshkentda 2013-yil qurilishi boshlangan Minor masjidi 2014-yilning
1-oktabrida, Qurbon hayiti kuni ochildi. Masjid binosi anʼanaviy sharq
me’morchiligi uslubida qurilgan. Uning ikki minorasi va osmon rang
gumbazi bor. Masjid 2400 dan ortiq namozxonga moʻljallangan.
1999-yilda O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Kari-
movning tashabbusi bilan Markaziy Osiyoda yagona bo‘lgan Toshkent Islom
universitetiga asos solindi.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning
BMT Bosh Assambleyasining 72-ses-
siyasidagi nutqi nafaqat mamlakatimizda,
balki Markaziy Osiyo va butun dunyoda
hamjihatlikka erishish, dinlararo totuv-
lik, tinchlikni saqlash yo‘lida muhim
dasturulamal bo‘layotganini, bu jihatlar
O‘zbekiston Respublikasini rivojlanti-
rishning beshta ustuvor yo‘nalishi
bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ham
o‘z aksini topganini e’tirof etdi.
Prezidentning 2017-yil 27-martdagi “O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi huzurida Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazini
tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofi q Samarqandda
ilmiy-tadqiqot markazi tashkil etildi. Uning tarkibida hadisshunoslik oliy

70
maktabi, hadis, kalom va qiroat ilmini o‘rganishga mo‘ljallangan xonalar,
qo‘lyozmalar kutubxonasi, muzey tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2017-yil 23-iyundagi “O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi huzurida O‘zbekistondagi Islom madaniyati markazini tashkil
etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori asosida Toshkentda Islom
madaniyati markazi hamda Prezidentning 2017-yil 15-dekabrdagi farmoni
asosida O‘zbekiston Islom akademiyasi tashkil etildi.
Atamalar izohi :
Konfessiya – (lot.
– tan olish, e’tirof etish) diniy ishonch, e’tiqod; shu
bilan birga mazhab mazmuniga ega tushuncha.
Tolerantlik – (lot.
– sabr-toqat, chidam, bardosh) o‘zgalarning fi kr-
g‘oyalari, e’tiqodi, his-tuyg‘ulari, turmush tarzi va xulq-atvoriga nisbatan
sabr-toqatli bo‘lish, beparvo qarash; bag‘rikenglik.
Seminariya – xristian cherkovlari uchun ruhoniylar tayyorlaydigan
o‘quv yurti.
?
Savol va topshiriqlar:
1. Bugungi kunda O‘zbekistonda qancha diniy tashkilotlar mavjud?
2. Konfessiyalararo munosabatlar deganda nimani tushundingiz?
3. Diniy bag‘rikenglikni kafolatlaydigan huquqiy-me’yoriy hujjatlarni sa-
nab bering.
4. Diniy bag‘rikenglik tamoyillarini aytib bering.
Buni o‘qing!
«Bugungi sessiya ishtirokchilariga BMT Bosh Assambleyasining
«Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik» deb nomlangan maxsus rezolutsiyasini
qabul qilish taklifi bilan murojaat qilmoqchiman. Bu hujjatning asosiy
maqsadi – barchaning ta’lim olish huquqini ta’minlashga, savodsizlik va
jaholatga barham berishga ko‘maklashishdan iborat. Ushbu rezolutsiya
bag‘rikenglik va o‘zaro hurmatni qaror toptirish, diniy erkinlikni
ta’minlash, e’tiqod qiluvchilarning huquqini himoya qilish, ularning
kamsitilishiga yo‘l qo‘ymaslikka ko‘maklashishga qaratilgan».
Shavkat Mirziyoyevning BMT Bosh
Assambleyasining 72-sessiyasidagi nutqidan

V BOB.
TA’LIM TIZIMI ISLOHOTLARI
VA KADRLAR TAYYORLASH
10-mavzu.
Umumiy va o‘rta maxsus ta’lim tizimi
Mustaqillikning dastlabki yillarida ta’lim tizimi. Madaniy-ma’naviy
rivojlanishning eng muhim poydevori – ta’lim tizimidir. Chunki zamon
talablariga javob beradigan, ilg‘or fan-texnika, texnologiya yutuqlarini
egallab olgan kadrlarni yetishtirmasdan jamiyatni yuksaltirib bo‘lmaydi.
O‘zbekistonda 1992-yil 2-iyulda “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi.
Bu dasturulamal hujjatda ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy
tamoyillari, ta’lim tizimi, uning boshqaruv tarkibi, pedagog xodimlarning
burch va mas’uliyatlari aniq belgilab
berildi. Mustaqillikning dastlabki yilla-
rida 10 mingdan ortiq xalq ta’limi
xodimiga davlat uylari, 22 mingdan
ortiq xodimga esa tashkilot va muas-
sasalar tasarrufidagi uylar bepul xusu-
siylashtirilib berildi. 50 mingdan ortiq
pedagog xodimga shaxsiy qurilish
uchun yer maydonlari ajratildi. Qish-
loqlarda istiqomat qiladigan pedagog
xodimlarning hammasi kommunal xizmat uchun to‘lovlardan ozod etilgan
bo‘lsalar, shaharliklar uning 50 foizi miqdorida to‘lab bordilar. Keyinchalik
kommunal xizmat bo‘yicha bu imtiyozlar oylik maoshlariga qo‘shib
beriladigan kompensatsiya bilan almashtirildi.
1992-yildagi qonun asosida umumiy ta’lim quyidagi bosqichlar bo‘yicha
amalga oshirila boshlandi.
I bosqich – boshlang‘ich ta’lim (1–4-sinf);
II bosqich – asosiy (tayanch) maktab (4–9-sinf);
III bosqich – yuqori o‘rta maktab (10–11-sinf);
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1996-yil dekabrdagi qarori
bilan 1-oktabr – “O‘qituvchilar va murabbiylar kuni” deb belgilandi hamda
bu kun bayram sifatida dam olish kuni deb e’lon qilindi.
Maktab binosi. 1991–2000-yillar.

72
O‘zbekistonda jinsi, tili, yoshi, irqiy, milliy mansubligi, e’tiqodi, dinga
munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, xizmat turi, ijtimoiy mavqeyi, turar
joyidan qat’i nazar, har kimga bilim olishda teng huquqlar kafolatlandi.

Dunyodagi davlatlar soni

Bu oddiy jug’rofik savolning javobi shundaki, bu kimning hisoblashiga bog’liq. Birlashgan Millatlar Tashkiloti, masalan, 240 dan ortiq mamlakat va hududlarni tan oladi. Biroq, Qo’shma Shtatlar rasmiy ravishda 200 dan kamroq davlatni tan oladi. Eng muhimi, dunyodagi 196 mamlakatda eng yaxshi javob.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining a’zo davlatlari

Ushbu jami ko’pincha dunyodagi haqiqiy davlatlar soni sifatida noto’g’ri ko’rsatilgan, chunki chegaralangan statusga ega bo’lgan ikkita boshqa a’zo mavjud. Mustaqil davlat bo’lgan Vatikan (Vatikan) va qashshoq davlat organi bo’lgan Falastin ma’muriyati BMTda doimiy kuzatuvchi maqomiga ega bo’ldi. Ular BMTning barcha rasmiy tadbirlarida ishtirok etishlari mumkin, biroq, Bosh Assambleyada ovoz berish huquqi berilmaydi.

Xuddi shu tarzda, o’z mustaqilligini e’lon qilgan va BMT a’zolarining ko’pchiligi tomonidan e’tirof etilgan ayrim davlatlar yoki mintaqalar bor, biroq Birlashgan Millatlar Tashkiloti tarkibiga kirmaydi. Kosovo 2008 yilda mustaqillik e’lon qilgan Serbiya hududi bunga misoldir.

AQSh tomonidan e’tirof etilgan millatlar

AQSh Davlat Departamenti orqali boshqa davlatlarni rasman tan oladi. 2017 yil iyun holatiga ko’ra Davlat departamenti butun dunyodagi 195 mustaqil mamlakatni tan oladi.

Ushbu ro’yxat Amerika Qo’shma Shtatlari va uning ittifoqchilari siyosiy kun tartibini aks ettiradi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotidan farqli o’laroq, AQSh Kosovo va Vatikan bilan to’la diplomatik munosabatlarga ega. Biroq, Davlat Departamentining ro’yxatidan yo’qolgan bir millat mavjud, u mustaqil davlat sifatida qaralishi kerak, lekin u yo’q.

Bunday emas

Rasmiy Xitoy Xalq Respublikasi nomi bilan tanilgan Tayvan orolida mustaqil davlat yoki davlat maqomiga bo’lgan talablar qondiriladi . Biroq, bir hovuch xalq, faqat Tayvanni mustaqil davlat sifatida tan olishni rad etadi. Bu tarixning siyosiy sabablari 1940-yillarning oxirlariga kelib, Mao Tse Tungning kommunistik isyonchilar tomonidan Xitoy Respublikasidan Xitoyni tark etgan va ROC rahbarlari Tayvanga qochib ketgan. Xitoyning kommunistik xalqi Tayvan ustidan hokimiyatga ega ekanini va orol va materik o’rtasidagi munosabatlar keskinlashib borayotganini ta’kidladi.

Tayvan aslida Birlashgan Millatlar Tashkilotining a’zosi (va hatto Xavfsizlik Kengashi ) 1971 yilga qadar Xitoyda Tayvanni tashkilotga almashtirgan. Dunyoning 22-yirik iqtisodiyotiga ega bo’lgan Tayvan, boshqa davlatlar tomonidan to’liq tan olinishi uchun bosim o’tkazishda davom etmoqda. Biroq, iqtisodiy, harbiy va siyosiy o’sishi bilan Xitoy, bu masalada muloqotni shakllantirdi. Natijada, Tayvan Olimpiya kabi xalqaro tadbirlarda o’z bayrog’ini uchib chiqa olmaydi va ba’zi diplomatik vaziyatlarda Xitoy Taypeyi deb atalishi kerak.

Hududlar, koloniyalar va boshqa noharbiy bo’lmaganlar

Shuningdek, o’nlab hududlar va koloniyalar mavjud bo’lib, ular ba’zan xato deb nomlangan mamlakatlardir, lekin ular boshqa davlatlar tomonidan boshqarilayotgani uchun hisoblanmaydi.

Odatda davlatlar sifatida Portugaliya, Ruminiya, Bermuda, Grenlandiya, Falastin , G’arbiy Sahara bor. Birlashgan Qirollik (Shimoliy Irlandiya, Shotlandiya , Uels va Angliya) tarkibiy qismlari to’liq mustaqil davlatlar emas, garchi ular Buyuk Britaniyada muayyan darajada avtonomiyaga ega bo’lsa). Qaram hududlar qo’shilsa, Birlashgan Millatlar Tashkiloti 241 mamlakat va hududlarni tan oladi.

Qanday davlatlar bor?

Agar AQSh Davlat departamentining tan olingan davlatlar ro’yxatidan foydalansangiz, shuningdek, Tayvanni ham o’z ichiga olgan 196 mamlakat mavjud bo’lsa, bu savolga eng yaxshi javobdir.

Dunyodagi davlatlar soni

“Nechta mamlakat bor?” Degan oddiy geografik savolga javob. bu hisoblashni kim bajarayotganiga bog’liq. Masalan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti 251 mamlakat va hududlarni tan oladi, ammo AQSh 200 dan kam davlatni rasman tan oladi va oxir oqibat dunyoda 196 ta mamlakat borligi aniq. Mana nima uchun.

Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo davlatlar

Birlashgan Millatlar Tashkilotida 193 ta a’zo davlat mavjud bo’lib, bu ma’lumotlar dunyodagi mamlakatlarning haqiqiy soni kabi ko’pincha noaniq tarzda keltiriladi; bu noto’g’ri, chunki cheklangan maqomga ega bo’lgan yana ikkita a’zo bor. Mustaqil davlat bo’lgan Vatikan (rasmiy ravishda Muqaddas Taxt deb nomlanadi) va kvazmiy hukumat organi bo’lgan Falastin ma’muriyatiga Birlashgan Millatlar Tashkilotida doimiy kuzatuvchi maqomi berilgan. Ushbu ikki tashkilot Birlashgan Millatlar Tashkilotining barcha rasmiy ishlarida qatnashishi mumkin, ammo Bosh Assambleyada ovoz berolmaydilar.

Shunga o’xshab, dunyoning ba’zi mamlakatlari yoki mintaqalari o’z mustaqilligini e’lon qildilar va BMTga a’zo ko’p davlatlar tomonidan tan olindi, lekin ular Birlashgan Millatlar Tashkilotiga kirmaydilar. 2008 yilda mustaqillik e’lon qilgan Serbiya viloyati Kosovo bunga misoldir.

Amerika Qo’shma Shtatlari tomonidan tan olingan millatlar

AQSh Davlat departamenti orqali boshqa davlatlarni rasman taniydi. 2019 yil mart holatiga ko’ra, Davlat departamenti dunyodagi 195 mustaqil davlatni tan oldi, ushbu ro’yxat Amerika Qo’shma Shtatlari va uning ittifoqchilarining siyosiy kun tartibini aks ettiradi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotidan farqli o’laroq, Qo’shma Shtatlar Kosovo va Vatikan bilan to’liq diplomatik aloqalarni saqlamoqda. Biroq, Davlat Departamentining ro’yxatida bitta millat yo’q.

Bu emas Millat

Tayvan oroli, rasmiy ravishda Xitoy Respublikasi deb nomlanadi, mustaqil mamlakat yoki davlat maqomiga qo’yiladigan talablarga javob beradi. Biroq, sanoqli davlatlargina Tayvanni mustaqil davlat sifatida tan olishdan bosh tortmoqda. Ushbu tarixiy siyosiy sabablar 1940 yillarning oxirida, Mao Tse Tungning kommunistik qo’zg’olonchilar tomonidan Xitoy respublikasini materik Xitoydan quvib chiqarilishi va ROC rahbarlari Tayvanga qochib ketgan paytga to’g’ri keladi. Kommunistik Xitoy Xalq Respublikasi Tayvan ustidan hokimiyatga ega ekanligini ta’kidlaydi va orol va materik o’rtasidagi munosabatlar taranglashdi.

Tayvan aslida Birlashgan Millatlar Tashkilotiga (va hatto Xavfsizlik Kengashiga) 1971 yilda, materikli Xitoy Tayvanni tashkilotga almashtirgan paytgacha a’zo bo’lgan. Dunyoning 29-eng katta iqtisodiyotiga ega bo’lgan Tayvan boshqalar tomonidan to’liq tan olinishi uchun bosishda davom etmoqda. Ammo iqtisodiy, harbiy va siyosiy ta’sirga ega bo’lgan Xitoy bu masala bo’yicha dialogni shakllantira oldi. Natijada, Tayvan Olimpiada kabi xalqaro tadbirlarda o’z bayrog’ini ko’tarolmaydi va ba’zi diplomatik vaziyatlarda ularni Xitoy Taypeyi deb atash kerak.

Hududlar, koloniyalar va boshqa millat bo’lmaganlar

O’nlab hududlar va mustamlakalar ba’zan noto’g’ri nomlangan mamlakatlar deb ataladi, lekin ular boshqa davlatlar tomonidan boshqarilganligi sababli hisoblanmaydi. Puerto-Riko, Bermuda, Grenlandiya, Falastin va G’arbiy Sahara mamlakatlarni bir-biriga aralashtirib yuboradigan joylardir. Birlashgan Qirollikning tarkibiy qismlari (Shimoliy Irlandiya, Shotlandiya, Uels va Angliya) to’liq mustaqillikka ega emas, garchi ular ma’lum darajada avtonomiyaga ega bo’lsalar ham. Birlashgan Millatlar Tashkiloti qaram hududlarni qo’shganda, jami 241 mamlakat va hududlarni tan oladi.

Shunday qilib, qancha mamlakat bor?

Agar siz AQSh Davlat departamentining tan olingan davlatlar ro’yxatidan foydalansangiz va shuningdek Tayvanni olsangiz, dunyoda 196 mamlakat mavjud. Agar siz Birlashgan Millatlar Tashkilotining ovoz berish bo’yicha a’zolarini, uning ikki doimiy kuzatuvchisini va Tayvanni hisoblasangiz, xuddi shu raqamga erishiladi. Shuning uchun 196 savolga hozirgi eng yaxshi javobdir.

1. “Mamlakat / mintaqalar ro’yxati.”Birlashgan Millatlar.
2. “Dunyodagi mustaqil davlatlar – AQSh Davlat departamenti.”AQSh Davlat departamenti.
3. “A’zo davlatlar.”Birlashgan Millatlar.