Press "Enter" to skip to content

O`qitishning interfaol metodlarni bilasizmi

::165:: T a’lim ning ijtimoiy-pedagogik funksiyalarini belgilang

Qanday metodi

1. Tarbiya usullari haqida tushuncha.

2. Ijtimoiy ongni shakllantirish usullari.

3. Faoliyat jarayonida ijtimoiy xulq tajribalarini shakllantirish usullari.

4. O’z – o’zini tarbiyalash usullari.

5. Rag’batlantirish va jazolash usullari.

Tarbiya usuli tarbiyachi va tarbiyalanuvchilarning hamkorlikdagi faoliyat va o’zaro ta’sir ko’rsatish usullaridir.

Nimalarni tarbiya vositasi deb hisoblash mumkin?

Tarbiya vositalari biron – bir tarbiyaviy masalani maqsadga muvofiq yo’l bilan hal qilishni tashkil etish uchun ishlatiladi. (Ko’rsatmali ko’nikmalar, kitoblar, radio,televideniye). Bundan tashqari o’quvchilar jalb qilingan faoliyat turlari kinofilmlar, san’at asarlari, o’kuvchining jonli so’zi, bolalar o’yini, sport, badiiy havaskorlik to’garaklari va boshqa faoliyat turlari tarbiya vositalari bo’lishi mumkin.

Tarbiya vositalari tarbiyaviy maqsadlarni amalga oshirish uchun o’qituvchi – tarbiyachining tarbiya tizimiga kiritilishi lozim. Masalan, maktab kutubxonasi tarbiya vositasi bo’lishi uchun o’qituvchi va kutubxonachi yozuvchilar bilan uchrashuv, o’qilgan va yangi kitoblarning muhokamasini, taqdimotini uyushtirishi lozim.

Tarbiya usullarini to’g’ri tanlashning tarbiya jarayonidagi ahamiyati qanday?

Tarbiya natijasi tarbiya jarayonining usullari, uslubi, vositalari va shakllaridan mohirona foydalanishga bog’liq. Tarbiyachilar ta’sir etishning bola shaxsiyatiga mos usulini eng maqbul usulini tanlab olishi, uning shaxsini o’zgartirishi uchun kerakli shart – sharoit yaratishlari lozim. Tarbiya usullari har bir bolaga har qaysi bolalar jamoasiga alohida munosabatda bo’lishni nazarda tutadi.

Xalq pedagogikasi o’zbekona axloq, odob va tarbiyaning murakkab barcha qirralarini o’zida mujassamlashtiradi. Xalq pedagogikasida turli xil tarbiya usullari va vositalaridan foydalaniladi. Bu usul vositalar nihoyatda rang – barang bo’lib, ko’p tomonlari bilan ilmiy pedagogikaning shakllanishida ham o’z ta’sirini ko’rsatgan.

Xalq pedagogikasida qo’llanilgan juda xilma-xil tarbiya usullari quyidagi tarzda umumlashtirilgan.

1. Tushuntirish (maslahat berish, uzr so’rash, yaxshiliklar haqida so’zlash, o’rnak bo’lish).

2. Nasihat berish (o’git, undash, ko’ndirish, iltimos qilish, oq yo’l tilash, yaxshiliklar haqida so’zlash, rahmat aytish, duo qilish).

3. Namuna bo’lish (maslahat so’rash, o’rnak bo’lish).

4. Jazo (ta’kidlash, ta’na – gina, tanbeh berish va h.k.)

Axborotni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab tarbiya usullari quyidagi turlarga bo’linadi:

So`z orqali ifodalash usuli

Ma’lumotlarni eshitish orqali qabul qilish

K o` rgazmalilik usuli

Badiiy san’at, grafika

Va boshqa ko`rish orqali tarbiyalash usullari

Tarbiya ma’lumotlarini amaliy m е hnat harakatlari orqali b е rish

O` rnak k o` rsatish

O`zgalar hayotini, m е hnatini, tajribasini misol qilib ko`rsatish

Amaliy, namuna usuli

Tarbiya usullarini o’rganish, tahlil qilish bu usullardan pedagogik jarayonda foydalanish ko’nikma va malakalarni egallashni osonlashtiradi. Ularni shartli ravishda quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin:

1) ijtimoiy ongni shakllantiruvchi usullar, 2) faoliyat jarayonida ijtimoiy xulq va tajriblarni shakllantirish usullari, 3) o’z – o’zini tarbiyalash usullari, 4) rag’batlantirish usuli va jazolash usullari.

Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi usullar. Bu guruhga o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash, e’tiqodni ma’naviy va siyosiy g’oyalarni shakllantirish maqsadida ularni ongi, hislari, irodasiga ta’sir ko’rsatish usullari kiradi. Bu guruh usullarining mohiyati shundan iboratki ular orqali jamiyat o’quvchilar ongiga qanday talablar qo’yayotgani yetkaziladi. Yoshlarning dunyoqarashini shakllantirish, hayot mazmunini tushunib olishlariga ko’maklashishishi uchun ijtimoiy ongni shakllanti-ruvchi usullar ishlatiladi. O’quvchilarda siyosiy onglilik va ijtimoiy faolligini tarbiyalash lozim. Tushuntirish bu ijtimoiy ongni shakllan-tirishda eng muhim ishlatiladigan omildir.

Tushuntirishning vazifasi o’quvchilarni yuksak madaniyatli milliy g’ururli qilib tarbiyalashga yordam berishdan iborat.

Tushuntirishda o’quvchilarda mamlakatimiz fuqarosining o’z davlatiga nisbatan huquqlar va burchlar bilan bog’langanligi borasida ma’lumotlar beriladi. Bunda davlat bayrog’i, gerbi, madhiyasi, konstitutsiyasiga sadoqat ruhida tarbiyalashning roli katta.

Suhbat va hikoya. O’quvchi shaxsini g’oyaviy – axloqiy shakllantirishda o’qituvchining jonli so’zi eng ta’sirli usul hisoblanadi. Suhbat turli mavzularda uyushtirilishi mumkin. Axloqiy mavzular (kishilarning jamiyatdagi axloq mezonlari, o’zini tutish qoidalari), estetik mavzularda (tabiat go’zalligi hamda inson go’zalligi), siyosiy mavzularda (davlatning ichki va tashqi siyosati), ta’lim va bilimga oid mavzularda (koinot hayvonot dunyosi).

Suhbat davomida o’quvchilarni qalbidagi fikrlarini aytishga jasoratini uyg’otishga, o’quvchilarni fikrlashga majbur qiluvchi savollar berish juda muhimdir. Bu borada bahs va munozaralarning ahamiyati katta.

Hikoya. O’quvchilar, odatda hayotdan va boy badiiy adabiyotdan olingan aniq misol bilan to’liq hikoyalarni tinglaydilar. Ularga axloq mezonlari, tarix qoidalari, Vatanimizning tarixiy, tabiiy boyliklari, san’at haqida hiqoya qilib berish mumkin. Badiiy adabiyot, radio, televideniye, Internet tarmoqlaridagi, gazeta va jurnallardagi maqolalar ham qimmatli material bo’ladi. Suhbat ham, hikoya ham o’kuvchilarning yoshiga mos mavzularda ular tushunadigan so’zlar orqali ravon va jonli o’tkazilishi kerak.

Namuna. O’quvchilar o’z atrofidagi kishilarda hamma yaqin axloqiy sifatlarni ko’rishlari va namuna olishlari nihoyatda muhimdir. O’qituvchining shaxsan o’zi namuna bo’lishi ayniqsa yoshlarga katta ta’sir ko’rsatadi. Ular o’qituvchining darsida va hayotda o’zini qanday tutishini, muomala qilishini, o’z vazifalarini qanday bajarishini kuzatib yuradilar. O’quvchilar o’zlariga yaqin kishilarning xulq atvoriga taqlid qiladilar. Xulq atvor bolalarda yaxshi sifatlarning, ba’zan esa yomon sifatlarning ham tarkib topishiga ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun o’qituvchi va ota – onalar har qanday holatda ham o’zlarini tuta bilishlari kerak. Maktablarda ishlab chiqarish ilg’orlari bilan uchrashuvlar o’tkaziladi. Bolalar o’z ota – onalarining ishlab chiqarishdagi muvaffaqiyatlari bilan faxrlanadilar. Ularga taqlid qilishga intiladilar. Namuna xalq pedagogikasida ham keng foydalanilgan. Ota – bobolarimiz o’z farzandlarini hamisha yaxshilardan, donolardan, ulug’ kishilardan ibrat olishga da’vat qilib kelganlar. Masalan, «Qush inida ko’rganini qiladi», «Onasini ko’rib qizini so’ra», «Axloqni axloqsizdan o’rgan», «Bola oldida birovlarning g’iybatini qilma, bolang g’iybatchi bo’ladi». Shu oddiy iboralar ostida qancha fikrlar jamlanib yotganligining guvohi bo’lamiz.

Faoliyat jarayonida ijtimoiy xulq tajribalarini shakllantirish usullari. Bola rivojlanishining o’zligini bilishning asosiy omili bu faoliyatdir. Faoliyat nuqtai nazaridan yondoshilgan qoida maktab hayotining hamma jabhalarida ta’lim – tarbiya jarayonlariga singib ketadi. Faoliyat o’quvchilar bilimlarini mustaqil egallashga undaydi, ularni qay ixtisosga moyilliklarini aniqlashga ijodiy faoliyat tajribasini hissiy qadriyat munosabatlarini o’zlashtirishlariga yordam beradi. O’quvchilarni birinchi sinfdan boshlab imkoniyat darajasidagi foydali mehnat bilan shug’ullanishlariga erishish lozim. Bunday mehnat ko’pchilik jamoa bo’lib bajarilganida yaxshi natija beradi.

Mashq va o’rgatish usullari. Bolalar faoliyatini oqilona maqsadga muvofiq ravishda va har tomonlama tashkil qilish mumkin. Mashq- bolalarni axloq mezonlari va xulq- atvor qoidalarini bajarishga odatlantirishdir. O’quvchilar odatlarni yaqinlaridan meros qilib olmaydilar, balki ular bilan muntazam muloqotlari tufayli taqlid qilish tarbiya orqali hosil qilinadi. Oxir oqibatda odat ehtiyojga aylanadi.

Mashq – muayyan hatti- harkatlarni ko’p marotaba takrorlashni o’z ichiga oladi. Mashq natijasida ko’nikma, odat, yangi bilimlar hosil qilinadi. Mashq va odatlantirish o’quvchi uchun ongli ijodiy jarayondir.

O’rgatish. Ijodiy xulq- atvorning odatiy shakliga aylantirish maqsadida o’quvchilarning bajarishlari uchun rejali izchil tarzda tashkil qilinadigan turli harakatlar amaliyot ishlaridir. O’rgatish bir necha izchil harakatlar yig’indisidir. O’qituvchi bu harakatlarni ko’rsatib berishi, tushuntirishi lozim. Tarbiya amaliyotida mashq qilishning turli xillari mavjud. Faoliyatda mashq qilish mehnat ijtimoiy faoliyat, jamoadagi faoliyat, o’zaro munosabat odatlarini tarbiyalashga qaratilgan. Kun tartibi mashqlari maktabda, oilada o’rnatiladigan kun tartibiga amal qilish, shu bilan bog’liq o’z istak va harakatlarini boshqarish va bo’sh vaqtdan to’g’ri foydalanish odatiga o’rgatadi.

Topshiriq. O’quvchilarning mehnat topshiriqlarini jamoa bo’lib bajarishlari ularda ijtimoiy xulq tajribalarini shakllantirishda alohida ahamiyat kasb etadi.

Pedagogik talab – bu usul tarbiyaning eng muhim usullaridan biridir. Talab – bu o’quvchining turli vazifalarni bajarishi; ijtimoiy xulq atvor mezonlarini ifodalashi; u yoki bu faoliyatla qatnashib bajarilishi zarur bo’lgan aniq bir vazifa sifatida namoyon bo’lishi; u yoki bu haraktda rag’batlantiruvchi yoki uni to’xtatuvchi bo’lishi; oqilona harakatlarga undovchi bo’lishi mumkin [1] .

O’z – o’zini tarbiyalash usullari. O’quvchida o’z – o’zini tarbiyalashga, ya’ni o’z ustida ongli batartib ishlashga ehtiyoj paydo bo’lgandagina tarbiya jarayonini samarali deb hisoblasa bo’ladi. O’z – o’zini tarbiyalash o’quvchilarning o’zini – o’zi idora qilishi organlari faoliyatida qatnashishlari, ularning ijtimoiy faollik mavqeini shakllantirishning ta’sirchan vositasidir. O’quvchilar o’qishda, tarbiyada, dam olishda o’z -o’zini tarbiyalash usullaridan foydalanadilar, o’z-o’zini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka undaydilar. O’z – o’zini tarbiyalash sifatlari bola bunga tayyor bo’lganda, u o’zini shaxs deb anglay boshlagach, amaliy ishlarga mustaqillik ko’rsata boshlagan vaqtda paydo bo’ladi.

O’z – o’zini tahlil qilish- o’ z shaxsini, fazilatlarini tahlil qilishga xatti – harakatlari haqida o’ylashga o’rgatadi. O’z – o’zini nazorat qilish uchun o’quvchi o’zining yurish -turishi, intizomi, ijobiy odatlarining ortib borishi va aksincha salbiy odatlarining kamayib borishi haqida muntazam ravishda kundaligiga yozib boradi.

O’z- o’zini baholash- o’quvchining qobiyalitini o’z kuchi bilan yuzaga chiqishiga yordam beradi. O’z – o’zini baholash o’zining imkoniyatlarini hisob – kitob qilish, baholash, chetdan turib xolisona baho berish, o’zidan qoniqish hosil qilishda yordam

Tarbiyada rag’batlantirish usulidan qanday foydalaniladi, uning qanday turlari va ahamiyati bor? degan savol ko’pchilikni qiziqtirsa kerak. O’quvchi bolalarning har biri o’sib kamol topib borayotganidan xursand bo’layotganini sezish kerak. Faqat shundagina bola o’zining olg’a siljib borayotganini ko’ra biladi. Bunga erishish uchun rag’batlantirish usulidan foydalaniladi. Rag’batlantirish bolaga ishonishga, unga bo’lgan ijobiy qobiliyat va fazilatlarning kuchini e’tirof etishga asoslangan. Rag’batlantirish o’quvchining ko’nglini oladi, uni quvontiradi, yanada yaxshiroq bo’lishga undaydi.

Rag’batlantirishning quyidagi turlari mavjud.

O’quvchining kuchi yetadigan mas’uliyatli topshiriq berish orqali bolaga ishonch bildirish; Maqtash: (ota – ona, jamoa oldida); Esdalik sovg’a berish; Maqtov yorlig’i berish; Stipendiya bilan taqdirlash; teleko’rsatuvlarda maqtash; Hurmat taxtasiga rasmini qo’yish; Qo’llab-quvvatlash; Ma’muriyat va jamoaning minnnatdorchiligi; Musobaqalarda bayroq ko’tartirish; Gazetada e’lon qilish ; Televideniyeda ko’rsatuv uyushtirish; Rag’batlantirish pedagogik talab asosida bo’lishi lozim. Tarbiyalovchi oshirib maqtashi, boshqa o’quvchi- yoshlarga taqqoslab kesatishga yo’l qo’ymasligi, rag’batlantirishga bo’lgan talabchanligini oshirish lozim.

Pedagogikada j azolash usuli ga qanday qaraladi, uning qanday turlari qo’llaniladi degan savolning tug’ilishi tabiiy.

Ijobiy bajarilgan ishlarni ma’qullash

O`qitishning interfaol metodlarni bilasizmi?

Mazkur metod muayyan mavzu yuzasidan berilgan muammolarni hal etishda keng qo’llaniladigan metod sanalib, u mashg`ulot ishtirokchilarini muammo xususida keng va har tomonlama fikr yuritish, shuningdek, o’z tasavvurlari va g`oyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma’lum ko’nikma hamda malakalarni xosil qilishga rag`batlantiradi. Ushbu metod yordamida tashkil etilgan mashg`ulot jarayonida ixtiyoriy muammolar yuzasidan bir necha original yechimlarni topish imkoniyati tug`iladi. «Aqliy xujum» metodi tanlab olingan mavzular doirasida ma’lum qadriyatlarni aniqlash, ayni vaqtda ularga muqobil bo’lgan g`oyalarni tanlash uchun sharoit yaratadi.

Mashg`ulotlar jarayonida «Aqliy xujum» metodidan foydalanishda bir necha qoidalarga amal qilish talab etiladi. Ushbu qoidalar quyidagilar:

1. Mashg`ulot ishtirokchilarini muammo doirasida keng fikr yuritishga undash, ular tomonidan kutilmagan mantiqiy fikrlarning bildirilishiga erishish.

2. Har bir ta’lim oluvchi tomonidan bildirilayotgan fikr yoki g`oyalar miqdori rag`batlantirilib boriladi. Bu esa bildirilgan fikrlar orasidan eng maqbullarini tanlab olishga imkon beradi. Bundan tashqari fikrlarning rag`batlantirilishi navbatdagi yangi fikr yoki g`oyalarning tug`ilishiga olib keladi.

3. Har bir ta’lim oluvchi o’zining shaxsiy fikri yoki g`oyalariga asoslanishi hamda ularni o’zgartirishi mumkin. Avval bildirilgan fikr (g`oya)larni umumlashtirish, turkumlashtirish yoki ularni o’zgartirish ilmiy asoslangan fikr (g`oya)larning shakllanishiga zamin hozirlaydi.

4. Mashg`ulotlar jarayonida ta’lim oluvchilarning har qanday faoliyatlarini standart talablar asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildirilayotgan fikrlarni baholashga yo’l qo’ymaydi. Agarda ularning fikr (g`oya)lari baholanib, boriladigan bo’lsa, ta’lim oluvchilar o’z diqqatlarini, shaxsiy fikrlarini himoya qilishga qaratadilar, oqibatda ular yangi fikrlarni ilgari surmaydilar. Mazkur metodni qo’llashdan asosiy maqsad ta’lim oluvchilarni muammo xususida keng va chuqur fikr yuritishga rag`batlantirish ekanligini etibordan chetda qoldirmagan holda ularning faoliyatlarini baholab borishning har qanday usulidan voz kechish maqsadga muvofiqdir.

Mashg`ulot jarayonida ushbu metoddan samarali foydalanish maqsadida quyidagilarga amal qilish lozim:
1.Mashg`ulot ishtirokchilarining o’zlarini erkin his etishlariga sharoit yaratib berish.
2.G`oyalarni yozib berish uchun yozuv taxtasi yoki varaqalarni tayyorlab qo’yish.
3.Muammo (yoki mavzu)ni aniqlash.

4.Mashg`ulot jarayonida amal qilinishi lozim bo’lgan shartlarni belgilash. Shartlar quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin:

a) ta’lim oluvchilar tomonidan bildirilayotgan xar qanday g`oya baholanmaydi;

b) ta’lim oluvchilarning mustaqil fikr yuritishlari, shaxsiy fikrlarini ilgari surishlari uchun qulay muxit yaratiladi;

v) g`oyalarning turlicha va ko’p miqdorda bo’lishiga ahamiyat qaratiladi;

g) boshqalar tomonidan bildirilayotgan fikrlarni yodda saqlash, ularning fikrlariga tayangan holda yangi fikrlarni bildirish, bildirilgan fikrlar asosida muayyan xulosalarga kelish kabi harakatlarning ta’lim oluvchilar tomonidan sodir etilishiga erishiladi.

5. Bildirilayotgan g`oyalarni ularning mualliflari tomonidan asoslanishiga erishish va ularni yozib olish.

6. Muayyan qog`oz varaqlari g`oya (yoki fikr)lar bilan to’lgandan so’ng ularni yozuv taxtasiga osib qo’yish.

7. Bildirilgan fikrlarni yangi g`oyalar bilan boyitish asosida ularni quvvatlash.

8. Boshqalar tomonidan bildirilgan fikr (g`oya) lar ustida kulish, ularga nisbatan kinoyali sharhlarning bildirilishiga yo’l qo’ymaslik kerak.

9.Ta’lim oluvchilar tomonidan yangi g`oyalar bildirilishi davom etayotgan ekan, muammoning yagona to’g`ri yechimini e’lon qilishga shoshilmaslik.

Aqliy xujum metodi to’g`ri va ijobiy qo’llanilganda shaxsni erkin, ijodiy va nostandart fikrlashga o’rgatadi.

«Fikriy hujum» metodi

Bu metod o’quvchilarning mashg`ulotlar jarayonida faolliklarini ta’minlash, ularni erkin fikr yuritishga rag`batlantirish hamda bir xil fikrlashdan ozod etish muayyan mavzu yuzasidan rang-barang g`oyalarni to’plash, shuningdek, ijodiy vazifalarni hal etish, yechish jarayonining dastlabki bosqichida paydo bo’lgan fikrlarni yechishga o’rgatish uchun xizmat qiladi. «Fikriy hujum» metodi. A.F.Osborn tomonidan tavsiya etilgan bo’lib, uning asosiy tamoyili va sharti mashg`ulot (bahs)ning xar bir ishtirokchisi tomonidan o’rtaga tashlanayotgan fikrga nisbatan tanqidni mutlaqo ta’qiqlash, har qanday luqma va hazil-mutoyibalarni rag`batlantirishdan iboratdir. Bundan ko’zlangan maqsad ta’lim oluvchilarning mashg`ulot (bahs) jarayonidagi erkin ishtirokini ta’minlashdir. Ta’lim jarayonida ushbu metoddan samarali va muvaffaqiyatli foydalanish o’qituvchining pedagogik mahorati va tafakkur ko’lamining kengligiga bog`liq bo’ladi. «Fikriy hujum» metodidan foydalanish chog`ida ta’lim oluvchilarning soni 15 nafardan oshmasligi maqsadga muvofiqdir. Ushbu metodga asoslangan mashg`ulot bir soat tashkil etilishi mumkin.

«Fikrlarning shiddatli hujumi» metodi

Mazkur metod Ye.A.Aleksandrov tomonidan asoslangan hamda G.Ya.Bush tomonidan qayta ishlangan. «Fikrlarning shiddatli hujumi» metodining mohiyati jamoa orasida muayyan topshiriqlarni bajarayotgan har bir ta’lim oluvchining shaxsiy imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishga ko’maklashish hamda ta’lim oluvchilarda ma’lum jamoa (guruh) tomonidan bildirilgan fikrga 2 qarshi g`oyani ilgari surish layoqatini yuzaga keltirishdan iboratdir.

Ushbu metoddan foydalanishga asoslangan mashg`ulot bir necha bosqichda tashkil etiladi. Ular quyidagilardir:

1-bosqich. Ruhiy jihatdan bir-biriga yaqin bo’lgan ta’lim oluvchilarni o’zida biriktirgan hamda son jihatdan teng bo’lgan kichik guruhlarni shakllantirish.

2-bosqich. Guruhlarga hal etish uchun topshirilgan vazifa yoki topshiriqlar mohiyatidan kelib chiqadigan maqsadlarni aniqlash.

3-bosqich. Guruhlar tomonidan muayyan g`oyalarning ishlab chiqilishi (topshiriqlarning hal etilishi).

4-bosqich. Topshiriqlar yechimlarini muhokama etish, ularni to’g`ri hal etilganligiga ko’ra turkumlarga ajratish.

5-bosqich. Topshiriqlar yechimlarini qayta turkumlashtirish, ya’ni ularni to’g`rilik darajasi, yechimini topish uchun sarflangan vaqt, yechimlarning aniq va ravshan bayon etilishi kabi mezonlar asosida baholash.

6-bosqich. Dastlabki bosqichlarda topshiriqlar yechimlari yuzasidan bildirilgan muayyan tanqidiy mulohazalarni muhokama etish hamda ular borasida yagona xulosaga kelish.

Yuqorida mohiyati bayon etilgan «Fikrlarning shiddatli hujumi» metodini ijtimoiy, gumanitar va tabiiy yo’nalishlardagi fanlar yuzasidan tashkil etiladigan mashg`ulotlar jarayonida birdik muvaffaqiyatli qo’llash mumkin. Metodni qo’llash jarayonida quyidagi holatlar yuzaga keladi:

1. O’quvchilar tomonidan muayyan nazariy bilimlarning puxta o’zlashtirilishiga erishish;
2. Vaqtni iqtisod qilish;
3. Har bir o’quvchini faollikka undash;
4. Ularda erkin fikrlash layoqatini shakllantirish.

Ko’rinib turibdiki ushbu metod ta’lim oluvchilar tomonidan muayyan nazariy bilimlarning puxta o’zlashtirilishiga erishish, vaqtni iqtisod qilish, har bir ta’lim oluvchini faollikka undash, ularda erkin fikrlash layoqatini shakllantirishga yordam beradi.

«Yalpi fikriy hujum» metodi

Mazkur metod J.Donald Filips tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, uni bir necha o’n (20, 40 va 60) nafar ta’lim oluvchilardan iborat guruh (sinf)larda qo’llash mumkin. Ushbu metod ta’lim oluvchilar tomonidan yangi g`oyalarning o’rtaga tashlanishi uchun sharoit yaratib berishga xizmat qiladi. Har bir 5 yoki 6 nafar ta’lim oluvchilarni o’z ichiga olgan guruhlarga 15 daqiqa ichida ijobiy xal etilishi lozim bo’lgan turli xil topshiriq yoki ijodiy vazifalar beriladi. Topshiriq va ijodiy vazifalar belgilangan vaqt ichida ijobiy xal etilgach, bu haqda guruh a’zolaridan biri axborot beradi. Guruh tomonidan berilgan axborot (topshiriq yoki ijodiy vazifaning yechimi) o’qituvchi va boshqa guruhlar a’zolari tomonidan muhokama qilinadi va unga baho beriladi. Mashg`ulot yakunida o’qituvchi berilgan topshiriq yoki ijodiy vazifalarning yechimlari orasida eng yaxshi va o’ziga xos deb topilgan javoblarni e’lon qiladi. Mashg`ulot jarayonida guruh a’zolarining faoliyatlari ularning ishtiroklari darajasiga ko’ra baholab boriladi.

Arra metodi
(E.Aronson,1978)

Pedagogik amaliyotda mazkur metodda kichik guruhlar 6-8 ta o’quvchidan tashkil topadi. Dars davomida o’rganiladigan mavzu mantiqan tugallangan qismlarga ajratiladi. Har bir qism yuzasidan o’quvchilar bajarilishi lozim bo’lgan o’quv topshiriqlari tuziladi. Har bir o’quvchilar guruhi mazkur topshiriqlarning bittasini bajaradi va shu qism bo’yicha «mutaxasis»ga aylanadi. So’ngra guruhlar qayta tashkil etiladi. Bu guruhlarda har bir qism (blok yoki modul) «mutaxassis» bo’lishi shart, mazkur «mutaxassis»lar o’zlari egallagan bilimlarni xuddi «arra» tishlari ketma-ket kelganidek navbat bilan o’rtoqlariga bayon qilishadi. Mazkur guruhlarda o’quv materiali mantiqiy ketma-ketlikda qayta ishlab chiqiladi.
1986-yili R.Slavin «arra» metodini qisman o’zgartirib «arra-2» metodini yaratdi. Mazkur metodga ko’ra kichik guruh 4-5 o’quvchidan tashkil topadi. Barcha guruh a’zolari o’quv materiali yuzasidan tuzilgan yagona topshiriq ustida ishlaydi. Guruh ichida o’quvchilar topshiriqlarni qismlarga ajratib, bo’lib oladilar. Har bir o’quvchi o’ziga tegishli qismini puxta o’zlashtirib «mutaxasis»ga aylanadi. Dars oxirida har bir kichik guruhdagi «mutaxassis»lar uchrashuvi qayta tashkil etilgan guruhlarda o’tkaziladi.
O’quvchilar bilimi test savollari yordamida individual tarzda o’tqazilib nazorat qilinadi va baholanadi. Guruh a’zolarining ballari jamlanadi, eng yuqori ball to’plagan guruh g`olib sanaladi.

«Bilaman. Bilib oldim. Bilishni xohlayman»

Sinf o’quvchilari beshta guruhga bo’linadilar, guruhlar nomlanadi. Yozuv taxtasi uch qismga ajratiladi. Birinchi bandning yuqori qismiga «Bilaman», ikkinchi bandning yuqori qismiga «Bilib oldim», uchinchi bandning yuqori qismiga esa «Bilishni xohlayman»degan so’zlar yoziladi.
So’ngra o’qituvchi o’quvchilardan mavzu yuqasidan qanday ma’lumotlarga ega ekanliklarini so’raydi va bildirilgan fikrlarni «Bilaman »nomli bandga yozib qo’yadi.
Ushbu xarakat guruhlar tomonidan fikrlar to’la bayon etilganga qadar davom etadi. Mazkur jarayonda guruhlarning barcha a’zolari faol ishtirok etishlariga ahamiyat berish zarur. O’quvchilar tomonidan bildirilayotgan noto’g`ri fikrlar ham inkor etilmasligi zarur (zero bunday xarakat o’quvchilarning faolligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi).
Keyingi bosqichda o’quvchilarga mavzuga oid matnlar tarqatiladi Ushbu matn mavzu bo’yicha eng asosiy tushunchalarni o’z ichiga oladi. O’quvchilar matn bilan tanishib chiqqandan so’ng fikr yuritishlari hamda mavzuga oid yana qanday ma’lumotlarni o’zlashtiriganliklarini aniqlashlari lozim. O’quvchilar o’z xulosalari asosida fikrlarini bayon etadilar, ushbu fikrlar «Bilib oldim» nomli ustunga yozib boriladi.
So’ngi bosqichda o’qituvchi o’quvchilaridan yangi mavzu bo’yicha qanday ma’lumotlarni o’zlashtirish istagida ekanliklarini so’raydi va o’quvchilarni yana o’ylashga da’vat etadi. Guruhlardan navbati bilan fikr so’raladi. O’quvchilar tomonidan bildirilgan fikrlar «Bilishni xohlayman»nomli ustunga yozib boriladi. i qismini puxta o’zlashtirib «mutaxasis»ga aylanadi. Dars oxirida har bir kichik guruhdagi «mutaxassis»lar uchrashuvi qayta tashkil etilgan guruhlarda o’tkaziladi.
O’quvchilar bilimi test savollari yordamida individual tarzda o’tqazilib nazorat qilinadi va baholanadi. Guruh a’zolarining ballari jamlanadi, eng yuqori ball to’plagan guruh g`olib sanaladi. Namuna sifatida quyidagi jadvalni keltiramiz:

B-B-B jadvali

Bilaman Bilmoqchiman Bilib oldim

Masalan: Matn o’quvchilarga tarqatiladi. O’quvchilar yakka tartibda (7 daqiqa) matn bilan tanishadilar. So’ngra guruhlarda yuqorida qayd etilgan jadvalni to’ldiradilar.

«Bumerang» texnologiyasi

Bu texnologiya o’quvchi-talabalarni dars jarayonida, darsdan tashqarida turli adabiyotlar, matnlar bilan ishlash, o’rganilgan materialni yodida saqlab qolish, so’zlab bera olish, fikrini erkin xolda bayon eta olish hamda bir dars davomida barcha o’quvchi-talabalarni baholay olishga qaratilgan.
Maqsad: trening davomida tinglovchilarga tarqatilgan materiallarni ular tomonidan yakka va guruh holatida o’zlashtirib olishlari hamda o’zaro suhbat munozara orqali, turli savollar, tarqatma materiallar va undagi matnlar qay darajada o’zlashtirilganini nazorat qilish. Trening davomida o’quvchi-talabalar tomonidan baho ballarini egallashga imkoniyat yaratish.

  • trening to’g`ridan-to’g`ri tinglovchilarni 4-5 kishidan iborat kichik, guruhlarga bo’lishdan boshlanadi;
  • trener har bir guruh va uning har bir a’zosiga mustaqil o’rganish, fikrlash va yodda saqlab qolish uchun alohida-alohida aniq yozma tarqatma material beradi tarqatma materialda trener tomonidan tanlangan umumiy mavzu bo’yicha biron bir hajmdagi matn berilgan, ularning soni guruhlar va tinglovchilar soniga bog`liq. Agar 4 ta kichik guruh bo’lsa, u holda umumiy mavzu 4 ta kichik matnlarga bo’linib har bir guruhga beriladi;
  • faoliyat samarali bo’lishi uchun har bir guruhga berilgan matindan har bir tinglovchiga beriladi. Shunday qilib, 4 ta guruh umumiy mavzu asosida 4 xil matnga ega, har bir tinglovchi esa o’z guruhiga tushgan matnga ega bo’ladi.
  • guruhlarga berilgan matnni guruh a’zolari yakka tartibda alohida o’rganishlari, matinni eslab qolishlari, keyin kerak bo’lganda trenerga yoki boshqalarga gapirib berishlari, iloji boricha matnni o’zlashtirib olishlari kerakligini trener uqtiradi va tayyorgarlik uchun matnni katta-kichikligiga qarab 10-15 daqiqa vaqt beradi. O’zi esa guruh va tinglovchilarni ish faoliyatini kuzatadi.
  • trener oldindan tayyorlab qo’yilgan raqamlar yozilgan kichik qog`ozlar bilan har bir guruh yoniga kelib guruh a’zolaridan ushbu qog`ozlardan bittadan raqam tortib olishlarini so’raydi (qog`ozlar soni guruhdagi tinglovchilar soniga bog`liq, masalan: guruhda 5 kishi bo’lsa, qog`ozdagi raqamlar 1,2,3,4,5 etib tayyorlanadi, agar 4ta bo’lsa 1 dan 4 gacha va h.) guruhlardagi barcha tinglovchilar raqamlar yozilgan qog`ozdan olishlari kerak. Nechta guruh bo’lsa, shuncha guruh a’zolari soniga qarab raqamlar yozilgan qog`ozlar tayyorlanadi.
  • trener raqamlar bo’yicha tinglovchilardan yangi guruhlar tuzishlarini so’raydi. Masalan: hamma 1 raqamini olganlar bitta yangi guruh, 2 raqamlilar ikkinchi guruh, 3 raqamlilar uchinchi guruhni, 4 raqamlilar 4 chi guruhni, 5 raqamlilar beshinchi guruhni tashkil etishlarini so’raydi. Guruh a’zolari yangi guruhga o’tishlarida o’zlari bilan o’rgangan matnlarini oladilar.
  • raqamlar bo’yicha yangi guruhlar tuzilganda har bir yangi guruhda avvalgi guruhlardan bittadan vakillar o’z-o’zidan to’planib qoladi, ya’ni 4 ta guruhda 4 xil matn o’rganilgan bo’lsa bu yangi guruhda har bittasidan bittadan vakil to’planadi, umumiy mavzu bo’yicha 4 tinglovchi va 4 xil matn to’planadi.

6-bosqich.
Guruhdagilar bir-birlariga o’z matnlarini gapirib berib, barchalari ushbu matnlarni bilib olishgach, trener o’rganilgan material guruh a’zolari tomonidan qanchalik o’zlashtirib olinganini tekshirib ko’rish uchun har bir guruh a’zosi bir-birlariga o’z matnlaridan kelib chiqqan holda savollar berishlari mumkinligini tushuntiradi. Shunday qilib, guruh ichida ichki nazorat savol-javob orqali o’tkaziladi. Bu esa guruhdagi tinglovchilarni bir-birlariga so’zlab bergan materiallarini boshqalar tomonidan o’zlashtirilganlik darajasini aniqlashga, mustahkamlashga yordam beradi.

7-bosqich.
Tinglovchilar yana avvalgi joylariga qaytishlari so’raladi, ya’ni yana hamma mashg`ulot boshlanishidagi guruhlariga qaytadilar.

8-bosqich.
Trener auditoriyadagi tinglovchilarning barchasi hammaga tarqatilgan yozma materiallar bilan tanish ekanliklari, ular haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lganliklarini hisobga olgan holda auditoriyadagi har bir o’quvchidan xohlagan materialni so’rashi mumkinligini aytadi.

9-bosqich.
Tarqatilgan materiallarning tinglovchilar tomonidan qay darajada o’zlashtirilganligi darajasini aniqlash maqsadida o’qituvchi yoki mahsus guruh yoki opponent guruhi tomonidan berilgan nazorat savollariga javoblarni reyting ballari orqali baholanishi tushuntirladi, masalan: savollarga berilgan javoblar – agar to’liq javob bo’lsa-3 ball, qo’shimcha qilinsa-2 ball, o’tirgan joyida luqma tashlasa-1 ball, javob berilmasa-0 ball qo’yilishi belgilanadi.

Baho sistemasida-to’liq javob uchun-5 baho, qo’shimcha uchun 4-baho, luqma tashlansa-3 baho, javob bermasa-2 baho, umuman ishtirok etmasa-1 baho qo’yishni belgilash mumkin.
Guruh a’zolarining javoblarini yuqorida ko’rsatilgan tartibda baholash, ballarni qo’yib borish, umumlashtirish uchun har bir guruh o’ziga guruh qatnashchilaridan birini «hisobchi» etib tayinlashi mumkin («hisobchi» ham davrada bo’layotgan savol javoblar muloqotida ishtirok etadi).


10-bosqich.

Bu bosqichda trener tarqatma materiallar asosida tuzilgan savollar (5-6 ta) bilan o’quvchilarga murojat qiladi (savollar iloji boricha hamma matnlarga tegishli bo’lgani ma’qul, shuningdek trener auditoriyadagi barcha o’quvchilarni javob berish uchun qamrab olishga harakat qiladi). Berilgan savollarga javob berish tugagach, trener doskaga guruhlar tomonidan to’plangan ballarni yozadi va mashg`ulotning keyingi bosqichiga o’tadi.

11-bosqich.
Trener har bir guruhni o’z yozma materiallarining mazmunidan kelib chiqqan holda bittadan savol tayyorlashlari kerakligini aytadi va guruhlarga savol tuzishlari uchun 5-7 daqiqa vaqt ajratadi.

12-bosqich.
Guruhlar bir-birlariga savollar beradilar, guruhlardagi «hisobchilar» guruh a’zolarining javoblarini yuqorida belgilangan tartibda baholab boradilar. Javoblar to’g`ri bo’lsa, savol bergan guruh javobni to’ldirmaydi.

13-bosqich.
Trener guruh a’zolari to’plagan ballarni yana bir marotaba doskaga yozadi va to’plangan ballar (baholar)ning umumiy sonini aniqlaydi. To’plangan ballar (baholar)ni umumiy sonini guruh a’zolariga teppa-teng bo’ladi (yuqorida keltirilganlik asosida).

Izoh: agar to’plangan ballarni guruh a’zolariga teppa-teng bo’lishda o’quvchilar tomonidan norozilik bo’lsa, ya’ni ba’zi guruh a’zolari guruhning faoliyatida faol ishtirok etib, umumiy jamoaviy faoliyatda passiv bo’lgan bo’lishsa, yoki umuman ishtirok etmagan, qiziqmagan bo’lishsa, bunday holatda vaziyatni yechishni guruh a’zolariga yuklatiladi. Guruhning yechimi to’g`ri hisoblanadi, yoki trener-o’qituvchi o’z fikrini bildirishi mumkin, chunki u dars jarayonida o’quvchilarning javoblari, faol yoki passivliklarini kuzatib boradi.

Agar o’quvchi faollik ko’rsatmagan, yoki savol javoblarda ishtirok etmagan bo’lsa ham uning shu dars jarayonida biron narsani bilib olgani, eslab qolib o’zlashtirganini hisobga olgan holda unga eng kichik ball berilishi mumkin. Bu o’quvchini keyinchalik shu shakldagi darslarda faolroq bo’lishga undaydi. Yuqoridagi kabi vaziyat vujudga kelsa uni yechimini har bir o’qituvchi sharoitga, faoliyatga qarab o’zi hal etishi yoki guruh, jamoaga tashlashi mumkin.

Ba’zi guruhning «hisobchilari» ballarni qo’yishda noaniqlik yoki qo’shib yozishlari mumkin, natijada, ba’zi guruhlarning umumiy to’plagan ballari boshqa guruhlarnikidan katta farq qilishi mumkin. O’quvchi talabalarning haqqoniy baholanishlari ularning tanlagan «hisobchi»lariga bog`liq ekanligini o’qituvchi eslatib o’tadi. Agar umumiy to’plangan ballarni guruh a’zolariga taqsimlanganda shu mashg`ulot uchun belgilangan maksimal balldan ortib ketgan bo’lsa, u holda shu mashg`ulot uchun kerakli ballni olib qolib, ortiqchasini keyingi mashg`ulotlarga yoki yakuniy nazoratga o’tkazish mumkin.

  • bugungi mashg`ulotdan nimalarni bilib oldingiz?
  • nimalarni o’rgandingiz?
  • nimalar siz uchun yangilik bo’ldi?
  • yana nimalarni bilishni istar edingiz?

Yozma bahslar

O’quvchilarga sinfdoshlar bilan birgalikda hozirgi vaqtda jamoatchilik fikrini to’lqinlantirayotgan mavzularda dialoglar rejalashtirish imkonini berish kerak. Yozma bahslar metodikasi yozma shakldagi bunday dialoglarni sinfdagi barcha o’quvchilar ishtirokida o’tkazish imkonini beradi. Metod o’quvchilarning berilgan mavzu sohasidagi bilimlarini chuqurlashtirish sharoitini yaratadi. Munozara madaniyatini o’rgatish, asoslash qobiliyatini rivojlantiradi.

  • debatlar-ikki tomon o’rtasidagi yozma muloqot shaklidir;
  • debatlar ikki o’quvchi yoki o’quvchilar guruhlari o’rtasida o’zaro olib borilishi mumkin;
  • ushbu uslub bahsli, mavzularni muhokama qilganda ayniqsa foydalidir;
  • munozara paytida o’quvchilar faqat o’z asosli dalillarini taqdim etadi, qolaversa boshqa tomonning asosli dalillariga javob beradi;
  • texnika o’quvchilarning muhokama qilinayotgan muammolariga doir bilimlarni chuqurlashtiradi, munozara madaniyatini o’rgatadi, asoslab berish malakasini oshiradi;
  • o’qituvchi qo’lga kiritgan ajoyib material baholash uchun asos bo’lib xizmat qiladi.

4-bosqich. Mashq yakunlanganidan so’ng debatlarni birinchi tugatgan guruhlar vakillaridan plakatlarni o’qishni iltimos qiling (biron-bir sharhsiz). Agar ihtiyoringizda vaqt qolsa, boshqa guruhlardan ham o’z plakatlarini o’qib berishni iltimos qilish mumkin.

Mavzu: (O’qituvchi tanlaydi) __________________________________
Ha
Sizning eng kuchli asosli dalillaringiz?____________________________

Yo’q
Boshqa tomonning asosli daliliga javob qaytaring? Sizning eng kuchli asosli dalillaringiz?
Javob
Asosli dalil___________________________________________________
Javob
Asosli dalil ___________________________________________________
Javob
Asosli dalil ___________________________________________________
Javob
Yakun: ______________________________________________________

«Zigzag» strategiyasi metodi

Sinf o’quvchilari 7 ta guruhga bo’linadilar va guruh nomlanadi. Guruhlarda yangi mavzu mohiyatini yorituvchi matn qismlarga ajratiladi va ajratilgan qismlar mazmuni bilan tanishib chiqish vazifasi guruhlarga topshiriladi. O’quvchilar matnlarni diqqat bilan o’rganadilar va gapirib beradilar. Vaqtni tejash maqsadida guruh a’zolari orasidan liderlar belgilanadi va qayd etilgan vazifa ular tomonidan bajariladi. Liderlarning fikrlari guruh a’zolari tomonidan to’ldirilishi mumkin. Barcha guruhlarning o’quvchilari o’zlariga topshirilgan matn mazmuni xususida so’zlab berganlaridan so’ng, matnlar guruhlararo almashtirilib, avvalgi faoliyat takrorlanadi. Guruhlarga bir necha matnlar taqdim etiladi. Shu tarzda barcha matnlar mazmuni guruhlar tomonidan o’rganib chiqilgach o’quvchilar o’tilgan mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni ajratadilar, ularning o’zaro mantiqiy bog`liqligini aniqlaydilar, yuzaga kelgan g`oyalar asosida mavzuga oid sxema ishlab chiqiladi. So’ngra o’zlashtirilgan bilimlar asosida o’quvchilarning o’zlariga shunday sxemalarni ishlab chiqish vazifasi topshiriladi.

«Insert» strategiyasi metodi

Sinf o’quvchilari guruhlarga bo’linadilar, guruhlar nomlanadi. O’qituvchi har bir guruh o’quvchilaridan mavzuga oid ikkitadan fikr bildirishlarini so’raydi. Guruhlar navbati bilan (ushbu jarayonda guruhning barcha a’zolari faol ishtirok etishlarini ta’minlash maqsadga muvofiq) fikr bildiradilar. Bayon etilgan fikrlar yozuv taxtasiga yozib boriladi. Faoliyat yakunlangach, o’qituvchi mavzular mazmunini yoritishga xizmat qiluvchi matnni o’quvchilarga tarqatadi. So’ngra shunday topshiriq beriladi:
a) matn bilan tanishib chiqing;
b) matnning har bir qatoriga quyidagi belgilarni qo’yib chiqing:
Z-matnda guruhda tomonidan bildirilgan fikr o’z aksini topgan bo’lsa;
S-matnda guruxlar tomonidan bildirilmagan fikr yuritilgan bo’lsa;
D-matnda bir biriga zid fikrlar mavjud bo’lsa;
?-matn bilan tanishish jarayonida tushunmovchiliklar yuzaga kelsa.
So’ngra guruh a’zolari shaxsiy qarashlarini o’zaro o’rtoqlashadilar, guruh bo’yicha belgilar soni umumlashtiriladi. Liderlar vositasida har bir belgining miqdori bayon etiladi va izohlanadi. O’qituvchi guruhlar tomonidan qayd etilgan sonlarni ularning nomlari yozilgan ustunga yozib boradi.
O’qituvchi har bir guruh lideri fikrini tugatgach, yuzaga kelgan qarama qarshilik va tushunmovchiliklarni o’quvchilar to’g`ri xal etishlariga va tushunib olishlariga yordam beradi.
Shundan so’ng guruhlar darslikda berilgan matn bilan tanishib chiqib, asosiy tushunchalarni ajratidalar ular o’rtasidagi mantiqiy munosabatlarni ochib berishga harakat qiladilar (modellashtiradilar). Guruhlar tomonidan ilgari surilgan fikrlar umumlashtirilib, liderlar tomonidan sinf jamoasida yetkaziladi.

«Klaster» metodi

Klaster metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli bo’lib, u ta’lim oluvchilarga ixtiyoriy muammo (mavzu) lar xususida erkin, ochiq o’ylash va fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur metod turli xil g`oyalar o’rtasidagi aloqalar fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi. «Klaster» metodi aniq ob’ektga yo’naltirilmagan fikrlash shakli sanaladi. Undan foydalanish inson miya faoliyatining ishlash tamoyili bilan bog`liq ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan mavzuning ta’lim oluvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o’zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliyatining bir maromda bo’lishini ta’minlashga hizmat qiladi.
Guruh asosida tashkil etilayotgan mashg`ulotlarda ushbu metod guruh a’zolari tomonidan bildirilayotgan g`oyalarning majmui tarzida nomoyon bo’ladi.
Bu esa guruhning har bir a’zosi tomonidan ilgari surilayotgan g`oyalarni uyg`unlashtirish hamda ular o’rtasidagi aloqalarni topa olish imkoniyatini yaratadi.
«Klaster» metodini o’tkazish texnologiyasi:
1-bosqich. Nimaniki o’ylagan bo’lsangiz, shuni qog`ozga yozing. Fikringizni sifati to’g`risida o’ylab o’tirmay, ularni shunchaki yozib boring.
2-bosqich. Yozuvingizning orfografiyasi yoki boshqa jihatlariga e’tibor bermang.
3-bosqich. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetmaguncha, yozishdan to’xtamang. Agar ma’lum muddat biror-bir g`oyani o’ylay olmasangiz, u holda qog`ozga biror narsaning rasmini chiza boshlang. Bu harakatni yangi g`oya tyg`ilgunga qadar davom ettiring.
4-bosqich. Muayyan tushuncha doirasida imkon qadar ko’proq yangi g`oyalarni ilgari surish hamda mazkur g`oyalar o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik va bog`liqlikni ko’rsatishga harakat qiling. Foyalar yig`indisining sifati va ular o’rtasidagi aloqalarni ko’rsatishni cheklamang.

Stil va stil g`oyasiga muvofiq ishlab chiqilgan «Klaster» metodi puxta o’ylangan strategiya bo’lib, undan ta’lim oluvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil etiladigan mashg`ulotlar jarayonida foydalanish mumkin.

Kichik guruhlarni tashkil etish

Sinf guruhlarda ishlaydigan birinchi mashg`ulot hal qiluvchi mashg`ulot xisoblanadi. U keyinchalik guruhli ishlarga yo’nalish beradi. Shuning uchun mana shu birinchi martada qator shartlarga rioya qilish juda muhim.
Birinchi guruh uchun:
1. O’qituvchi guruhni belgilaydi.
2. Qat’iy rahbarlik qilishi mumkin bo’lgan eng faol yoki boshqa o’quvchilar haqida o’ylab ko’ring.
3. Eng zehnli yoki juda qobiliyatli o’quvchilardan tanlab har bir guruhga kiriting.
4. Zehni o’tkir bo’lmagan o’quvchilarni ham tanlab, har qaysi guruhga taqsimlang.
5. Guruhni 4 ishtirokchi bilan (nazaringizda bir-biriga munosib) to’ldiring.
6. Rahbarni guruh bilan oldindan uchrashtiring va ular vazifasini tushuntiring.
7. Mashg`ulotlarda guruh vazifasini va rahbar vazifasini tushuntiring.
8. Har bir guruh doira shaklida o’tirsin. Har bir ishtirokchi hammani ko’rmaguncha guruh ish boshlay olmaydi.
9. Ish vaqtida doimo hap bir guruh atrofida yuring.
Muhokama oxirida o’z kuzatuvlaringizni ayniqsa har bir guruhdagi yaxshi g`oyaga e’tiborni qaratib gapirib bering.
Kichik guruhlarda ishlash uchun maslahatlar:
1. O’quvchilar ishni bajarishi uchun bilim va malakaga ega ekanligiga ishonch hosil qiling.
2. Guruhga aniq yo’riqlar ko’rsating. Gypuhlar 1 yoki 2 yo’riqdan (hatto) juda tushunarli bo’lsa ham) ko’piga rioya etishi amrimahol.
Z. Kichik guruh uchun berilgan vazifaning bajarilishiga yetarlicha vaqt bering. Boshqa gypuhlapga nisbatan vazifasini erta bajargan guruhni band qilish yo’llarini o’ylab ko’ring.
4. Murakkab dasturni ishlab chiqish kerak bo’lganda guruhni 2-5 kishidan tuzing. Kichik guruhda muhokama qilish uchun 5 kishi yetarli.
5. Kichik guruhdagi ishlarni sinf uchun me’yorga aylantiring.
6. Baholash va mukofotlash tizimingiz kichik guruhdagi ishlarga qanday ta’sir qilishi haqida o’ylab ko’ring. Muvaffaqiyatli guruhiy ish uchun guruhga mukofot tayyorlang.
7. Guruh ishi natijalarining qanday topshirilishini aniq tushuntiring. Guruh ishi haqida sinfga kimdir e’lon qilishi kerak bo’lsa, uni oldindan tanlab qo’ying.
8. Jamoa bo’lib o’rganish vaqtidagi shovqinga ko’nikish uchun tayyorgarlik ko’ring.
9. Guruh tashkil qilayotganda o’quvchilarga «tazyiq» ko’rsatmang. Odatda turli xil guruhlar maqsadga muvofiq.
10. Har qanday sharoitda ham guruh bilan samimiy munosabatda bo’ling, guruhda ro’y berayotganlarni kuzating va baholang.

«Komandada o’qitish» metodi

Komandada o’qitishda o’quvchilar teng sonli ikkita komandaga ajratiladi. Har ikkala komanda bir xil topshiriqni bajaradi. Komanda a’zolari o’quv topshiriqlarini hamkorlikda bajarib, har bir o’quvchi mavzudan ko’zda tutilgan bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirishga e’tiborni qaratadi.
Hamkorlikda o’qitish texnologiyasi mualliflaridan biri bo’lgan R.Slavinning ta’kidlashicha, o’quvchilarga topshiriqlarni hamkorlikda bajarish uchun ko’rsatma berilishi yetarli emas. O’quvchilar o’rtasida tom ma’nodagi hamkorlik har bir o’quvchining qo’lga kiritgan muvaffaqiyatidan quvonish, bir-biriga sidqidildan yordam berish hissi, qulay ijtimoiy-psixologik muhit vujudga kelishi zarur. Mazkur texnologiyada o’quvchilarning bilimlarni o’zlashtirish sifatini aniqlashda ularni bir-biri bilan emas, balki har bir o’quvchining kundalik natijasi avval qo’lga kiritilgan natija bilan taqqoslanadi.
Shundagina o’quvchilar o’zining dars davomida erishgan natijasi komandaga foyda keltirishni anglagan holda mas’uliyatni his qilib, ko’proq izlanishga, bilim, ko’nikma va malakalarni puxta o’zlashtirishga intiladi.

Kichik guruhlarda hamkorlikda o’qitish

Bu yondoshuvda kichik guruhlar 4 ta o’quvchidan tashkil topadi. O’qituvchi avval mavzuni tushuntiradi, so’ngra o’quvchilarning mustaqil ishlari tashkil etiladi. O’quvchilarga berilgan o’quv topshiriqlari 4 qismga ajratilib, har bir o’quvchi topshiriqning ma’lum qismini bajaradi. Topshiriq yakunida har bir o’quvchi o’zi bajargan qism yuzasidan fikr yuritib, o’rtoqlarini o’qitadi, so’ngra guruh a’zolari tomonidan topshiriq yuzasidan umumiy xulosa chiqariladi. O’qituvchi har bir kichik guruh axborotini tinglaydi va test savollari yordamida bilimlarni nazorat qilib baholaydi.
O’quvchilarning kichik guruhlardagi o’quv faoliyati o’yin (turnir, musobaqa) shaklida, individual tarzda ham tashkil etilishi mumkin.

Kichik guruhlarda ijodiy izlanishni tashkil etish metodi

Kichik guruhlarda ijodiy izlanishni tashkil etish metodi 1976-yili Tel-Aviv universiteti professori Sh.Sharan tomonidan ishlab chiqilgan. Bu metodda ko’proq o’quvchilarning mustaqil va ijodiy ishiga e’tibor qaratiladi.
O’quvchilar alohida-alohida yoki 6 kishilik kichik guruhlarda ijodiy izlanish olib boradilar. Ijodiy izlanish kichik guruhlarda tashkil etilganda darsda o’rganish lozim bo’lgan o’quv materiali kichik qismlarga ajratiladi. Keyin bu qismlar yuzasidan topshiriqlar har bir o’quvchiga taqsimlanadi. Shunday qilib, har bir o’quvchi umumiy topshiriqning bajarilishiga o’z xissasini qo’shadi. Kichik guruhlarda topshiriq yuzasidan munozara o’tkaziladi. Guruh a’zolari birgalikda ma’ruza tayyorlaydi va sinf o’quvchilari o’rtasida o’z ijodiy izlanishlari natijasini e’lon qiladi. Kichik guruhlar o’rtasida o’tkazilgan o’quv bahsi, munozara o’quvchilar jamoasining hamkorlikda bajargan mustaqil faoliyatining natijasi, yakuni sanaladi. Hamkorlikda ishlash natijasida qo’lga kiritilgan muvaffaqiyatlar sinf jamoasining har bir o’quvchining muntazam va faol aqliy mehnat qilishiga, kichik guruhlarni, umuman sinf jamoasini jipslashtirishga, avval o’zlashtirilgan bilim, ko’nikma va malakalarni yangi kutilmagan vaziyatlarda qo’llanib, yangi bilimlarning o’zlashtirishiga bog`liq bo’ladi.

«Nuqtai nazaring bo’lsin» metodi

  • o’quvchilar muayyan muammoga o’z nuqtai nazarini asosli dalillab, ximoya qilishga o’rganadilar;
  • o’quvchiga muammo muhokamasi jarayonida o’z fikrini o’zgartirish imkonini berish;
  • o’qituvchi barcha o’quvchilarni munozaraga jalb etish va sinfdagi hamma o’quvchilar o’rtasida munozara jonlanishini yuzaga keltirishi mumkin.
  • ularning fikricha eng ahamiyatli takidlovlarni yozib borish;
  • o’yin jarayonida o’z o’rnini o’zgartirmagan o’quvchilarni yozib borish;
  • eng asosli dalillab berilgan javoblarni yozib borish.

«Skarabey» texnologiyasi

  • boshida-o’quv faoliyatini rag`batlantirish sifatida («aqliy hujum»);
  • mavzuni o’rganish jarayonida-uning mohiyati, tuzilishi va mazmunini belgilash; ular orasidagi asosiy qismlar, tushunchalar, aloqalar xarakterini aniqlash; mavzuni yanada chuqurroq o’rganish, yangi jihatlarini ko’rsatish;
  • oxirida-olingan bilimlarni mustahkamlash va yakunlash maqsadida. «Skarabey» texnologiyasi o’quvchilar tomonidan oson qabul qilinadi, chunki u faoliyatning fikrlash, bilish xususiyatlari inobatga olingan holda ishlab chiqilgan. U o’quvchilar tajribasidan foydalanishni ko’zda tutadi, reflektiv kuzatishlarni amalga oshiradi, faol ijodiy izlash va fikriy tajriba o’tkazish imkoniyatlariga ega. Mazkur texnologiyaning ayrim afzalliklari sifatida idrok qilishni yengillashtiruvchi chizma shakllardan foydalanishni ko’rsatish mumkin.
  • o’zgalar fikriga hurmat;
  • jamoa bilan ishlash mahorati;
  • faollik;
  • xushmuomalalik;
  • ishga ijodiy yondashish;
  • imkoniyatlarini ko’rsatish ehtiyoji;
  • o’z qobiliyati va imkoniyatlarini tekshirishga yordam beradi;
  • «men»ligini ifodalashga imkon beradi;
  • o’z faoliyati natijalariga ma’sullik va qiziqish uyg`otadi.

Hamkorlikda o’qitishning «Birgalikda o’qiymiz» metodi

Hamkorlikda o’qitishning «Birgalikda o’qiymiz» metodi 1987-yili Minnesot universiteti professorlari D.Jonson, R.Jonsonlar tomonidan ishlab chiqilgan. Sinf o’quvchilari 3-5 kishidan iborat kichik guruhlarga ajratiladi. Har bir guruh darsda bajarilishi lozim bo’lgan topshiriqni ma’lum qismini bajaradi. Guruhlar topshiriqlarning to’liq bajarilish natijasida o’quv materialining yaxlit o’zlashtirilishiga erishiladi. Mazkur metodning asosiy prinsiplari-komandani taqdirlash, o’quvchilarga individual yondashish, muvaffaqiyatlarga erishish uchun bir xil imkoniyatlarni vujudga keltirish.

Erkin fikrlash darslari

  • o’quvchilarning darsga qizg`in tayyorgarlik ko’rishiga;
  • ular o’rtasida o’zaro hamkorlik, yordam uyushtirilishiga;
  • o’quvchilarning o’z fikr-mulohazalarini to’liq bayon qilishi va mantiqan dalillashiga;
  • o’quvchilarda boshqalarning fikrini sabot va chidam bilan tinglash ko’nikmalarining hosil qilinganligiga;
  • o’qituvchining iqtidori, e’tiqodi, o’quvchilarning bilim faoliyatini faollashtira olish ko’nikma va malakalariga egallaganlik darajasiga bog`liq bo’ladi.

Maqolani foydali yoki qiziqarli deb hisoblasangiz ijtimoiy tarmoqlardagi do`stlaringizga matnni belgilab tavsiya qiling!
Agarda Siz maqolada xatoni uchratgan bo’lsangiz, unda xato matnni belgilab, CTRL + ENTER klavishasini bosing va sayt ma’muriga xabarnoma jo’nating.

Test javoblari, referatlar, kurs ishlari

::1:: O‘z bekiston respublikasining “ta’lim to‘ g ‘ r isida”gi qonuniga muvofiq kimlar pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish huquqiga egalar?

~ kasbiy bilim, ko‘nikma va malaka, shuningdek, ta’lim muassasalarida ishlash tajribasiga ea shaxslar

~ oliy pedagogik ma’lumot hamda 5 yillik pedagogik stajga ega shaxslar

~ faoliyat jarayonida ta’lim oluvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda ular bilan muloqot qilish malakasini o‘zlashtirgan shaxslar

::2:: ta’lim muassasasi nima?

~ pulli ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish orqali moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirish huquqiga ega yuridik shaxs

~ rivojlangan xorijiy mamlamatlarning ta’lim muassasalari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish huquqiga ega yuridik shaxs

~ ta’lim sohasidagi islohotlarni tashkil etishga mas’ul yuridik shaxs

::3:: mashg’ulotlarga qo’yiladigan maqsadlar ?

~ tarbiyaviy, didaktik, ijtimoiy-g‘oyaviy

~ tarbiyaviy, didaktik, muloqot

~ ijtimoiy-g‘oyaviy, aksiologik, didaktik

::4:: “ta’lim to’g’risidagi qonun” qachon qabul qilingan?

~ 1997 yil, 29 iyul

~ 1992 yil, 12 avgust

~ 199 3 yil, 1 1 avgust

::5:: kadrlar tayyorlash milliy modelining tarkibiy qismlari qaysi variantda berilgan?

~ ta’lim xizmatlarini ko‘rsatuvchilar, ishlab chiqarish

~ ta’lim xizmatlarining iste’molchilari, ishlab chiqarish

~ ta’lim jarayonining ishtirokchilari, ishlab chiqarish

::6:: davlat ta’lim standartlari nima?

~ o‘quv yuklamlari hajmini aniqlashga xizmat qiladigan, shakl va metodlari to‘g‘risida mezonlar yig‘indisi

~ ta’lim jarayonining samarali tashkil etish yo‘llari, shakl va metodlari to‘g‘risida ma’lumotlardan iborat yo‘riqnoma

~ o‘quv jadvalining tarkibiy elementlarini aks ettiruvchi manba , shakl va metodlari to‘g‘risida

::7:: D TS qanday ta’lim turlari uchun joriy etiladi?

~ umumiy o‘rta, maktabdan tashqari ta’lim, oliy ta’lim

~ maktabgacha, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-xunar

~ bolalar bog‘chasi, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus

::8:: “pedagogika” tushunchasi qanday ma’noni anglatadi?

~ “ bolani voyaga etkazaman ”

::9:: “pedagogi ka bola tarbiyasining fani demakdir”. Ta’rif kim tomonidan berilgan?

~ abduqodir s h akuriy

::10:: pedagogika fani konsepsiyasida nimalar aks etadi?

~ fanning umumiy mazmuni

~ fan erishgan yutuqlar

~ fanning yangi yo‘nalishlari

::11:: pedagogika fanining muhim tarkibiy qismlari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ ta’lim menejmenti, didaktika (ta’lim nazariyasi)

~ didaktika (ta’lim nazariyasi), maktabshunoslik

~ tarbiya nazariyasi, ta’lim menejmenti

::12:: pedagogika fanlari tizimi qanday fanlardan tarkib topgan?

~ “ijtimoiy pedagogika”, “kasbiy pedagogika”, “maxsus pedagogika”

~ “pedagogika nazariyasi”, “pedagogika tarixi”, “pedagogik mahorat”, “maxsus pedagogika”, “ta’lim menejmenti”, “qiyosiy pedagogika”

~ “pedagogika nazariyasi”, “pedagogika tarixi”, “pedagogik texnologiya”

::13:: pedagogikaning qaysi sohasi shaxsi va faoliyatida nuqsonlar ko‘zga tashlanadigan bolalarni o‘qitish va tarbiyalash bilan shug‘ullanadi?

::14:: pedagogikaning asosiy kategoriyalari hisoblanadi?

~ tarbiya, ta’lim, ma’lumot, shakllantirish

~ ta’lim, ma’lumot, shaxs, muloqot

~ ma’lumot, shaxs, ta’lim, rivojlantirish

::15:: ta’limning mazmuni qanday manbalarda aks ettiriladi?

~ o’quv rejasida va darsliklarda aks ettiriladi

~ ta’limning mazmuni o’quv materiallarda aks ettiriladi

~ ta’limning mazmuni darsliklarda aks ettiriladi

::16:: pedagogik tajriba tashkil etilish sharoitiga ko‘ra qanday guruhlarga ajratiladi?

~ evristik tajriba, ijodiy tajriba, innovatsion tajriba

~ individual tajriba, guruh tajribasi, jamoaviy tajriba

~ laboratoriya tajribasi, amaliy tajriba, individual tajriba

::17:: insonning biologik mohiyatini o‘zida aks ettiruvchi tushunchani aniqlang:

~ xatti-harakatlarni ongli boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lmagan biologik mavjudot

~ xatti-harakatlarni shartsiz reflekslar asosida tashkil etuvchi biologik mavjudot

~ xatti-harakatlarni ongli ravishda tashkil etuvchi biologik mavjudot

~ xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi, muayyan xulq-atvor va dunyoqarashga ega bo‘lgan ijtimoiy mavjudot

~ shaxsiy xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi ijtimoiy mavjudot

~ psixologik jihatdan taraqqiy etgan hamda ma’lum darajada ma’naviy-axloqiy sifatlarga ega ijtimoiy mavjudot

::20:: shaxsga xos bo‘lgan barcha tug‘ma xususiyatlarning boyib borishi, yangi sifatlarning hosil qilinishi, shuningdek, organizmning anatomik tuzilishi, fiziologik va psixologik funksiyalarning takomillashishi, faoliyat hamda xatti-harakatning miqdor va sifat jihatdan o‘zgarib borish jarayoni deganda nima tushuniladi?

::21:: shaxs rivojlanishiga qanday omillar ta’sir ko‘rsatadi?

~ tabiiy muhit, ijtimoiy munosabatlar

~ muhit, tarbiya, bilim

~ irsiyat, tabiiy muhit, ijtimoiy munosabatlar

::22:: “inson kamolatida uch narsa – irsiyat, muhit, tarbiya muhim rol o‘ynaydi” degan fikrni ilk bor ilgari surgan sharq mutafakkiri kim?

~ abu nasr forobiy

~ abu ali ibn sino

~ yusuf xos hojib

::23:: shaxsning rivojlanishi qanday holatlar bilan belgilanadi?

~ shaxsning fiziologik, ruhiy kamolotga erishishida kechadigan miqdor o‘zgarish bilan

~ shaxsning fiziologik, ruhiy kamol topishida kechadigan sifat o‘zgarishlar bilan

~ shaxs kamolotida muhim o‘rin tutuvchi faoliyat ko‘nikmalarining miqdor va sifat jihatdan takomillashib borishi bilan

::24:: shaxsga xos individual xususiyatlarni ko‘rsating

~ shaxsning yo‘nalganligi, qiziqishlari, xarakteri, uni boshqalardan ajratib turadigan aqliy kamolotini yorituvchi barqaror, muhim xususiyatlar

~ shaxsning yo‘nalganligi, qiziqishlari, xarakterini tavsiflovchi barqaror, muhim xususiyatlar

~ shaxsning qiziqishlari, xarakteri, aqliy kamoloti, faoliyatining o‘ziga xosligini ifodalovchi barqaror, muhim xususiyatlar

::25:: “qobiliyatni tarbiya qilmaslik zulmdir va qobiliyatsizga tarbiya hayf”. Mazkur fikrning muallifi kim ?

~ Unsurul Maoliy Kaykovus

::26:: faoliyat nima?

~ shaxs tomonidan ijtimoiy hayotning mazmunli kechishini ta’minlash yo‘lida olib borilayotgan xatti-harakatlarning muayyan shakli

~ ijtimoiy hayotni maqsadga muvofiq, izchil, tizimli, uzluksiz tashkil etilishini ta’minlashga haratilgan xatti-harakatlarning muayyan shakli

~ shaxsning ijtimoiy muhitga moslashishi yo‘lidagi xatti-harakatlarining muayyan shakli

::27:: shaxsni shakllantirishga yo‘naltirilgan faoliyat samaradorligiga qanday erishiladi?

~ faoliyatni ilmiy jihtdan to‘g‘ri tashkil etish orqali

~ faoliyatni izchil va doimiy nazorat q ilish asosida

~ faoliyatda shaxsga maxsus ko‘rsatmalar berish or q ali

::28:: o‘ q uvchilar tomonidan tashkil etiladigan faoliyat ning asosiy turlarini ko‘rsating:

~ me h nat, sport, muloqot

~ o‘ q ish, me h nat, sport

~ o‘yin, o‘qish, o‘z-o‘ziga xizmat

::29:: ko‘nikma nima?

~ ongli xatti-harakatning avtomatlashtirilgan shakli, faoliyatning tarkibiy qismi

~ faoliyat negizida amalga oshiriladigan xatti-harakatlar

~ bilimning yetarlilik darajasi

~ mehnat qilish jarayonida hosil bo‘lgan ko‘nikmalar natijasi

~ bililarning amalda bir necha bor qo‘llanilishi

~ i nson tomonidan uzoq yillar davomida o‘zlashtir ilgan bilimlar majmui

::31:: ko‘nikma va malakalarni shakllantirishda asosiy bo‘lgan metod – bu.

::32:: pedagogikada qabul qilingan yosh davrlarini ko‘rsating:

~ go‘daklik davri, bolalik davri, maktabgacha ta’lim davri, kichik maktab yoshi davri, o‘rta maktab yoshi davri, katta maktab yoshi davri

~ go‘daklik davri, maktabgacha ta’lim davri, kichik maktab yoshi davri, o‘rta maktab yoshi davri, katta maktab yoshi davri

~ go‘daklik davri, bolalik davri, maktabgacha ta’lim davri, boshlang‘ich ta’lim davri, o‘smirlik, o‘spirinlik

::33:: ilk bolalik qaysi yosh davrlarini o‘z ichiga oladi?

~ 1 yoshdan 2 yoshgacha bo‘lgan davr

~ 2 yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan davr

~ 3 yoshdan 4 yoshgacha bo‘lgan davr

::34:: o‘smirlik davri uchun xarakterli bo‘lgan xususiyat nimadan iborat?

~ jismoniy faollikning ortishi, shaxsi sifatida o‘zini namoyish qilishga intilish

~ ijtimoiy faollik ko‘nikmalarining shakllanishi, mustaqillikka intilish

~ o‘z xatti-harakatlarini mustaqil ravishda baholay olish layoqatining rivojlanishi va jismoniy faollikning ortishi

::35:: tarbiya nazariyasi nimani o‘rganadi?

~ tarbiyaviy jarayon mazmuni, shaxsning tarbiyaviy jarayondagi o‘rnini

~ tarbiya jarayoni qonuniyatlari, uni tashkil etish shakl, metod, vosita va usullarini

~ tarbiyaviy jarayonning o‘ziga xos xususiyatlarini

::36:: tarbiya qanday jarayon?

~ yosh avlodni har tomonlama kamol toptirish, unda yuaksak ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirish jarayoni va dunyoqarashini tarkib toptirish jarayoni

~ yosh avlodda ijtimoiy ong, xulq-atvor va dunyoqarashni tarkib toptirish yuksak ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirish jarayoni

~ yosh avlodni ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida har tomonlama o‘stirish jarayoni va dunyoqarashini tarkib toptirish jarayoni

::37:: tarbiyaning ijtimoiy muhitning ob’ektiv va sub’ektiv omillariga bog‘liqligi, tarbiyaning shaxsning rivojlanishi bilan birligi va o‘zaro aloqadorligi faoliyat va munosabatni e’tirof etish shaxsning ijtimoiy ahamiyatli fazilatlarni shakllantirishning negizi va asosiy manbai ekanligi tarbiyalanuvchilarning o‘zaro tarbiyaviy ta’siri, o‘zaro munosabatlari hamda faol faoliyati o‘rtasidagi bog‘lanishning mavjudligi. Ular nimani ifodalaydi?

::38:: tarbiya jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?

~ ko‘p qirralilik, bir tomonlama aloqaga egalik ikki tomonlama aloqaga egalik, qarama-qarshiliklarning mavjudligi

~ aniq maqsadga yo‘naltirilganlik, muayyan vaqt oralig‘ida davom etishi ikki tomonlama aloqaga egalik, qarama-qarshiliklarning mavjudligi

~ uzoq muddat davom etishi, yaxlitlik, tizimlilik ikki tomonlama aloqaga egalik, qarama-qarshiliklarning mavjudligi

::39:: tarbiya turlari qaysi variantda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ aqliy tarbiya, g‘oyaviy-ijtimoiy tarbiya, axloqiy tarbiya, jismoniy tarbiya, mehnat tarbiyasi, mehnat tarbiyasi, ekologik tarbiya

~ axloqiy tarbiya, jismoniy tarbiya, mehnat tarbiyasi, ekologik tarbiya, estetik tarbiya, jamoatchilik tarbiyasi, mehnat tarbiyasi, ekologik tarbiya va b

~ aqliy tarbiya, axloqiy tarbiya, jismoniy tarbiya, ekologik tarbiya, estetik tarbiya, iqtisodiy tarbiya, huquqiy tarbiya, vatanparvarlik tarbiyasi, mehnat tarbiyasi, ekologik tarbiya va b

::40:: tarbiya metodlari?

~ shaxsga tarbiyaviy ta’sir etish orqali uni har tomonlama kamol toptirish yo‘llari va fazilatlarni tarkib toptirish usullari

~ shaxsning hayoti va faoliyatini uyushtirish asosida unda ma’naviy-axloqiy sifatlarni tarbiyalash usullari

~ shaxsning ijtimoiy ongini shakllantirish orqali uni fuqaro sifatida tarbiyalash yo‘llari

::41:: tarbiya metodlarining quyidagi turlari kim tomonidan ilgari surilgan:

1) tarbiyalanuvchilarning ongi, sezgisi va irodasiga ta’sir ko‘rsatuvchi metodlar

2) faoliyatni tashkil qiluvchi va ijtimoiy xulq-atvor tajribasini shakllantiruvchi metodlar

3) xulq-atvor va faoliyatni tartibga soluvchi, rag‘batlantiruvchi va tuzatuvchi metodlar?

::42:: tarbiya metodlari qaysi javob variantida keltirilgan?

~ ijtimoiy xulq-atvor ko‘nikmalarini shakllantiruvchi metodlar, ko‘rsatmali metodlar, amaliy mashg‘ulotlar metodlari

~ ongni shakllantiruvchi metodlar, og‘zaki bayon qilish metodlari, pedagogik rag‘batlantirish (xulq-atvorni tuzatish) metodlari

~ ongni shakllantiruvchi metodlar, ijtimoiy xulq-atvor ko‘nikmalarini shakllantiruvchi metodlar, og‘zaki ta’sir ko‘rsatuvchi metodlar

::43:: quyidagilarning qaysilari jazolash metodlari sanaladi?

~ ogohlantirish, uyaltirish, musobaqa

~ tenbeh berish, pedagogik talab, xayfsan berish

~ uyaltirish, o‘git, ogohlantirish

::44:: pedagogik talab nima ?

~ shaxsni to‘g‘ri shakllanishini ta’min etuvchi pedagogik ko‘rsatmalar, yo‘l-yo‘riqlar

~ shaxsda xalq-atvor ko‘nikmalarini shakllantiruvchi me’yoriy talablar zarur bo‘lgan ijtimoiy xulq-atvor me’yorlari

~ o‘quvchi va jamoa birligini qaror toptirishga xizmat qiluvchi qoidalar zarur bo‘lgan ijtimoiy xulq-atvor me’yorlari

::45:: pedagogik talab, o‘rganish, mashq qilish, tarbiyalovchi vaziyatlar, musobaqa tarbiya metodlarining qaysi guruhini tashkil etadi?

~ og‘zaki ko‘nikmalarini shakllantirish metodlari guruhini metodlar guruhini

~ ongni shakllantirish ko‘nikmalarini shakllantirish metodlari guruhini metodlari guruhi

~ amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish metodlari guruhini metodlar guruhi

::46:: o‘z-o‘zini tarbiyalash nima?

~ shaxsning irodaviy sifatlariga tayangan holda o‘z-o‘zini baholash jarayoni

~ shaxs tomonidan o‘z xatti-harakatlari, faoliyatini tahlil, nazorat qilish jarayoni

~ shaxsning o‘z-o‘zini ob’ektiv baholash orqali ma’lum fazilatlarga ega bo‘lishga intilishi jarayoni

::47:: ijtimoiy ongni shakllantiruvi metodlar guruhiga kiradigan metodlarni aniqlang

~ pedagogik talab, o‘rganish, mashq qilish, tarbiyalovchi vaziyatlar, musobaqa

~ rag‘batlantirish va jazolash

~ suhbat, namuna ko‘rsatish, tarbiyalovchi vaziyatlar, musobaqa

::48:: pedagogik rag‘batlantirish (xulq-atvorni tuzatish) metodi qanday elementlardan tarkib topadi?

~ namuna ko‘rsatish va rag‘batlantirish

~ tushuntirish va uqtirish

~ jazolash va tushuntirish

::49:: qaysi qatorda rag‘batlantirish (xulq-atvorni tuzatish) metodlari guruhiga kiruvchi metodlar to‘g‘ri berilgan?

~ mashq, musobaqadan chetlatish, nasihat jamoa o‘rtasida muhokama qilish

~ hikoya, tushuntirish, tanbeh jamoa o‘rtasida muhokama qilish

~ musobaqadan chetlatish, tushuntirish, hayfsan berish

~ o‘zaro bir-birlarini tushuna oladigan kishilar guruhi

~ bir necha shaxslarning yagona manfaat atrofida birlashishlari

~ shaxsiy manfaatlardan ko‘pchilik manfaatini ustun qo‘yish imkoniyatiga ega kishilardan tarkib topgan guruh

::51:: bolalar jamoaning rivojlanishi uchun xarakterli bo‘lgan quyidagi holatlar nimani ifodalaydi: ijtimoiy ahamiyatga ega yagona maqsadning mavjudligini, birgalikdagi umumiy faoliyatning tashkil etilishini, majburiy, mas’uliyatli munosabatning yo‘lga qo‘yilishini, saylangan umumiy rahbariy organga egalikni?

~ jamoaning shakllanish bosqichlarini

~ jamoa tomonidan olib boriladigan faoliyat mazmunini

::52:: jamoa rivojlanishining qaysi bosqichida faqat pedagogik talablar qo‘yiladi?

::53:: a.s.makarenkoning fikricha, “ayrim o‘zini chetga olib qochuvchi, injiq shaxslarga jamoa talab qo‘ya boshlashi” jamoa rivojlanishining qaysi bosqichida ro‘y beradi?

::54:: jamoa rivojlanishining ikkinchi bosqichiga qanday xususiyat xos?

~ o‘qituvchi tomonidan pedagogik talablar qo‘yiladi

~ o‘z-o‘zini boshqarishga o‘tiladi

~ jamoaning har bir a’zosi o‘z oldiga jamoa manfaatiga oid talablarni qo‘yadi

::55:: jamoa an’analari nima?

~ jamoa a’zolari qat’iy amal qiladigan me’yorlar

~ jamoa a’zolari tomonidan birdek bajarilishi zarur bo‘lgan talablar

~ jamoa a’zolari birdek bo‘ysunadigan majburiy qoidalar

::56:: dunyoqarash nima?

~ shaxsning shakllanish jarayoni xususiyatlarini ifodalovchi g‘oyalar tizimi

~ shaxsning ijtimoiy jamiyatdagi o‘rnini belgilovchi xulq-atvor xususiyatlari

~ shaxs faoliyati mazmunini belgilab beradigan ma’naviy-axloqiy qarashlar tizimi

~ m etod – bu lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, axborotni uzatish

~ m etod – bu lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, axborotni uzatish

~ m etod – pedagogik texnologiyaning tarkibiy qismi

::58:: axloqiy tarbiyaning maqsadi nimadan iborat?

~ o‘quvchilar ongiga axloqiy me’yorlarni, ijtimoiy-huquqiy qoidalarni, qonunchilik asoslarini, ijtimoiy-axloqiy talablarni singdirish

~ o‘quvchilarda axloqiy fazilatlar, xulq-atvor ko‘nikmalarini, ijobiy xislatlarni, xushmuomalalilik, fahm-farosatni va nazokat shakllantirish

~ o‘quvchilarda borliqqa ijobiy munosabatni, mustahkam e’tiqodni va aniq maqsad asosida hayotiy intilishlarni

::59:: muloqot nima?

~ birovlarga ta’sir kursatish

::60:: jamiyat tomonidan tan olingan bo‘lib, unda yashovchi kishilar tomonidan bajarilishi majburiy-ixtiyoriy bo‘lgan qoida nima deb ataladi?

::61:: s haxsga yo‘naltirilgan ta’limning asosiy tamoyilini ko‘rsating?

~ t a’lim markaziga o‘qituvchi qo‘yiladi

~ t a’lim markaziga pedagogik jamoa qo‘yiladi

~ o ‘quv yurtining moddiy texnik ta’minoti xisobga olinad

::62:: p edagogika olamiga savol javob va «evristik» suhbat metodini olib kirgan faylasuf olim kim ?

::63:: Y a. A . K omenskiyning « b uyuk didaktika»asari nechanchi yilda yozilgan ?

::64:: « t akrorlash bilimning onasidir». Ushbu ibora qaysi pedagog olimning fikriga mansub.

::65:: ibtidoiy jamoa davridagi ma’rifiy tafakkurning dastlabki kurtaklari

~ folklorlardagi o‘z aksini topgan

~ «be hi stun» yozuvlarida ifodalangan

~ xalk ogzaki ijodi namunalarida

::66:: qaysi mehnat turli o‘quvchilarning moddiy boyliklar yaratishdagi ishtiroki, bu jarayonda ularning ishlab chiqarish munosabatlariga kirishishlarini ko‘zda tutadi ?

~ ijtimoiy foydali mehnat

~ o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish

::67:: zardushtiylik ahloqining asosi bu.

~ ezgu niyat, ezgu ixlos, ezgu amal

~ ezgu kalom, ezgu hayol, ezgu tilak

~ falsafa, siyosat e’tiqod

::68:: ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar qanday usullar sanaladi?

~ ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar e’tiqod hamda dunyoqarashni shakllantirish usullari sanaladi

~ ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar xis-tuyg‘usi va irodasi ta’sir ko‘rsatish usullari sanaladi

~ ijtimoiy ongni shakllantiruvchi metodlar ma’naviy axloqiy sifatlar va irodasiga ta’sir ko‘rsatish usullari sanaladi

::69:: o‘quvchilarni mehnatga layoqatli va mehnatsevar qilib tarbiyalashda ko‘proq nimalarga e’tibor bermoq lozim?

~ ishbilarmonlik xislatini tarbiyalashga

~ ularni ijtimoiy va ruhiy jihatdan kamol toptirishga

~ ma’naviy-axloqiy e’tiqodni shaklantirishga

::70:: kasbiy konsultatsiya (maslahat)ning qanday turlari mavjud?

~ tibbiy, rag‘batlantiruvchi, ma’lumot-axborotli

~ rag‘batlantiruvchi, individual-tashxisli, tibbiy

~ tarbiyalovchi, tibbiy, individual-tashxisli

::71:: jismoniy tarbiyaning maqsadi nimadan iborat?

~ o‘quvchilarning saloatliklarini mustahkamlash

~ o‘quvchilarda jismoniy mashqlarni bajarish ko‘nikma va malakalarini shakllantirish

~ o‘quvchilarning jismoniy tarbiya va sportga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish

::72:: o‘quvchilar sog‘ligini mustahkamlash, organizmini chiniqtirish, jismoniy jihatdan to‘g‘ri rivojlanishini ta’minlash, ishlash qobiliyatini rivojlantirish ularda yangi harakat turlariga nisbatan ko‘nikma, malakalar hosil qilish, ularni maxsus bilimlar bilan qurollantirish o‘ quvchilarning yoshiga, jinsiga muvofiq keladigan asosiy harakat sifatlarini shakllantirish va rivojlantirish, ularda o‘z sog‘ligiga ongli munosabatni tarbiyalash. Ular j ismoniy tarbiyaning . s analadi.

::73:: o‘quvchilarda jismoniy madaniyatni tarbiyalashning asosiy vositalariga nimalar kiradi?

~ gimnastika, harakatli o‘yinlar, turizm, sport

~ jismoniy ta’sir, organizmni chiniqtirishga yordam beruvchi tabiiy va sun’iy omillar

~ quyosh, suv, havo, uyqu

::74:: quyida keltirilgan jismoniy tarbiya vositalaridan qaysi biri maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim yoshi bolalarining jismoniy quvvatini oshirishga, jismoniy, aqliy jihatdan rivojlanishiga yordam beradi?

~ shaxmat-shashka va tennis

::75:: jismoniy madaniyatga egalikni ifodalovchi asosiy tushunchalar qaysilar: 1) jismoniy ta’sir 2) jismoniy harakat ko‘nikmalariga egalik 3) jismoniy mehnat 4) jismoniy kamolot 5) jismoniy ideal 6) jismoniy madaniyat 7) jismoniy jazo

::76:: “badanning salomat va quvvatli bo‘lmog‘i insonga eng kerakli narsadir. Chunki o‘qimoq, o‘qitmoq va o‘rgatmoq uchun insonga kuchlik, kasalsiz vujud kerakdir”. Ushbu fikr kim tomonidan ilgari surilgan?

~ Yаn Amos Komenskiy

::77:: estetik tarbiyaning maqsadi nimadan iborat?

~ o‘quvchilarni go‘zallikni his qilishga o‘rgatish

~ o‘quvchilarda san’at asarlari, shu jumladan, badiiy adabiyotga qiziqishni uyg‘otish

~ o‘quvchilarda tasviriy san’at, jumladan, rassomlik va haykaltaroshlikka oid asarlar mohiyatini tushuna olishga o‘rgatish

::78:: e stetik tarbiyaning asosiy vazifalari nimalardan iborat?

~ shaxsda tabiiy go‘zallikni his qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish

~ shaxsni san’at asarlarida ilgari surilgan ma’noni anglashga o‘rgatish

~ shaxsni go‘zallikni sevishga o‘rgatish

::79:: estetikaning asosiy tushunchalarini aniqlang: 1) estetik his-tuyg‘u 2) estetik tamoyil 3) estetik did 4) estetik me’yor 5) estetik mulohaza 6) estetik ideal.

::80:: shaxsning aniq bir estetik hodisaga munosabatini bildiruvchi aqliy harakati nima?

::81:: ta’limni tashkil qilish shakllari qanday tanlanadi?

~ t a’lim turiga qarab

~ bolalarning yosh xususiyatlariga qarab

~ o‘quv rejimi asosida

::82:: shaxsning voqelikni estetik jihatdan bilishga undovchi sub y ektiv omillar nima?

::83:: “devonu lug‘atit-turk” asari muallifi?

~ Imom Al Buxoriy

::84:: ekologik tarbiyaning asosiy maqsadi va vazifalari nimalardan iborat?

~ o‘quvchilarga ekotizim va uning xususiyatlarini o‘rganish

~ o‘quvchilarni tabiiy jarayonlarning mohiyatidan xabardor bo‘lish

~ o‘quvchilarda tabiat bilan o‘zaro uyg‘unlikka erishish ko‘nikmalarini shakllantirish

::85:: ekologik tarbiyaning vazifalarini aniqlang.

1) o‘quvchilarning tabiiy muhitning inson hayotida tutgan o‘rni va ahamiyati to‘g‘risidagi nazariy bilimlarini rivojlantirish

2) o‘quvchilarda inson tabiatning bir bo‘lagi ekanligi haqidagi tushunchani qaror toptirish

3) o‘quvchilarni tabiatni sevishga o‘rgatish, ularda tabiat va atrof-muhitni muhofaza qilish borasidagi nazariy va amaliy bilimlarini oshirish

4) o‘quvchilarda tabiiy ne’matlardan maqsadli foydalanish ko‘nikmalarini shakllantirish

5) o‘quvchilarda tabiat va atrof-muhitga ijobiy munosabatni shakllantirish

::86:: didaktika – bu:

::87:: didaktika nimani o‘rganadi?

~ shaxsning umumiy rivojlanish qonuniyatlarini

~ bolaning atrofdagilar bilan o‘zaro munosabatini

~ shaxsga ta’lim hamda tarbiya berishga salbiy ta’sir etuvchi omillarni

::88:: ta’lim funksiyalari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ o‘quv fanlari mazmunini o‘zlashtirib olish

~ bilim, ko‘nikma, malaka hosil qilish

~ tevarak-atrofdagi voqealarni tushuntirish

::89:: didaktikaning asosiy kategoriyalarini ko‘rsating.

~ ta’lim berish, tarbiyalash, shakllantirish

~ bilim, ko‘nikma, ta’lim, malaka

~ rivojlanish, mustahkamlash, takrorlash, umumlashtirish

::90:: “ta’lim beruvchi, rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi” tushunchalari didaktikaning qaysi jihatini yoritadi?

~ t a’lim vositalari

~ t a’lim metodlari

::91:: o‘quvchilar bilim sifatini va o‘qitish natijalarini dtsga muvofiqligini ta’minlash uchun joriy, oraliq va yakuniy nazorat bilan birga umumiy o‘rta maktablarda yana qanday nazoratni o‘tkazish ko‘zda tutilgan ?

::92:: buyuk chex olimi ya.a.komenskiy tomonidan “didaktikaning oltin qoidasi” deb e’tirof etilgan tamoyil qaysi?

~ ta’lim berishda ilmiy atamalardan foydalanish

~ ta’limning tabiat bilan uyg‘unligi

~ nazariy bilimlarning o‘quvchilar uchun tushunarli bo‘lishi

::93:: jismoniy hamda ruhiy rivojlanishda nuqsoni bo‘lgan, shuningdek, uzoq vaqt davolanishga muhtoj bolalar va o‘smirlar qanday ta’lim muassasalarida o‘qitiladilar?

~ umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida

~ o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalarida

::94:: ta’limni tashkil etish shakllari qaysi variant javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ yakka tartibdagi ta’lim, repetitorlik ta’lim, fakultativ ta’lim

~ ekskursiya, ma’ruza, viktorina

~ an’anaviy ta’lim va noan’anaviy ta’lim

::95:: noan’aviy ta’lim shakliga nimalar kiradi ?

~ yangi bilimlarni bayon qilish darslari, takrorlash darslar va b

~ kirish darslari, bkmni tekshirish darslari va b

~ ma’ruza, ekskursiya, uchrashuv, debat, davra stoli, viktorina, mahorat darslari va b

::96:: darsning boshlanishini tashkil etish uy vazifasini tekshirish, maqsadi, vazifasini bayon qilish, yangi materiallarni tushuntirish, mustahkamlash, yakun yasash va uyga vazifa berish kabi vazialar hal qilinadigan dars tipini ko‘rsating:

~ yangi bilimlarni berish

::97:: eng qadimgi yozma ma’rifiy yodgorlik?

~ kalima va dimna

::98:: majburiy standartli tekshiruv ishlari qaysi nazorat tarkibiga kiradi?

::99:: o‘quv dasturida nimalar aks etadi?

~ o‘quvchi shaxsini tarbiyalash maqsadi, vazifalari, ularni mutaxassis qilib etishtirish

~ o‘quv yilining strukturasi, ta’tillar kuni, dam olish haftalari va dars soatlari

~ o‘quv predmetining ajratilgan haftalik soatlar miqdori va choraklarda necha soatdan mavzu bo‘lishi

::100:: o‘quvchilarga nazariy va amaliy bilimni tartibli bayon qilishga yo‘naltirilgan jarayon qanday nomlanadi?

::101:: o‘quvchining iste’dod va qobiliyatining rivojlanishi nimaga bog‘liq?

~ tarbiyaviy tug‘ma nishonlarga va yil davomida muvaffaqiyatli o‘qishga

~ o‘zlashtirgan bilimlarning miqdori va uning to‘plagan hajmiga

~ o‘qitish, tarbiyalash metodlariga va bilimlarni tez o‘zlashtirishga

::102:: maktab ta’limining mazmuni qaysi me’yoriy hujjatlarda aks etadi?

~ o‘quv dasturlari, metodik ko‘rsatmalar va dtsda

~ pedagogik kengash qarorlari, metodik yo‘riqnomalar va dtsda

~ buyruqlar, darsliklar va dtsda

::103:: boshlang‘ich sinf o‘quvchilari faoliyatida nimalar asosiy o‘rin tutadi?

::104:: ta’lim metodlarining asosiy turlari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

~ o‘qishga qiziqishni rag‘batlantiruvchi, o‘z-o‘zini nazorat metodlari

~ bilish faoliyatini kuzatish, nazorat va o‘quv faoliyatini tuzatish metodlari

~ nazariy bayon qilish , mehnatga va muayyan kasbga qiziqishni rag‘batlantirish

::105:: ta’limning amaliy metodlariga nimalar kirishini ko‘rsating?

~ illyustratsiya, namoyish qilib ko‘rsatilishi

~ hikoya, tushuntirish, suhbat, ma’ruza

~ test, algoritmlash, qisman izlanish, induksiya

::106:: kasb- h unar kolleji qanday muassasa?

~ o‘quvchilarning intellektual qobiliyatlarini jadal o‘stirishni, ularning chuqur, tabaqalashtirilgan va kasb-hunar yo‘naltirilgan bilim olishlarini ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurti

~ o‘quvchilarning yakka tartibdagi ehtiyojlarini qondirish, ularning bo‘sh vaqti va dam olishini tashkil etish uchun turli yo‘nalishlarda ta’limni tashkil etishga yo‘naltirilgan ko‘p yillik faoliyatni olib boradigan o‘quv yurti

~ ta’lim yo‘nalishlaridan biri bo‘yicha puxta bilim beradigan, o‘qish muddati kamida uch yil bo‘lgan o‘rta maxsus o‘quv yurti

::107:: ko‘rsatmalilik metodining asosiy tarkibiy elementlari qaysilar?

~ kuzatish, namoyish qilib ko‘rsatilishi

~ mashq qilish, laboratoriya va grafik ishlar

~ sxema va chizmalar tayyorlash, grafiklar

::108:: “Avesto” necha qismdan iborat.

::109:: evristik suhbat metodi daslab kim tomonidan qo‘llanilgan?

~ Ar i stotel (Arastu)

::110:: o‘qituvchining monologi, suhbati ta’limning qaysi metodiga kiritiladi?

::111:: tashxis negizida qanday ishlar amalga oshiriladi?

~ o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan nazariy bilimlar darajasini hisobga olish

~ o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini baholash

~ o‘quvchilar faoliyatini nazorat qilish

::112:: maktabgacha ta’lim qanday maqsadni ko‘zlaydi?

~ bolaning savodxonlik ko‘nikmalarini shakllantirishni

~ bolada ijtimoiy va tabiiy borliqni anglash ko‘nikmalarini shakllantirishni

~ bola shaxsida nutq va faoliyat ko‘nikmalarini shakllantirishni

::113:: umumiy o‘rta ta’lim qanday bosqichlardan iborat?

~ boshlang‘ich ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi

~ maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim

~ uzluksiz ta’limninng barcha bosqichlari

::114:: akademik litsey qanday muassasasi?

~ o‘quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, mahorat va malakasini chuqur rivojlantirishni ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurti

~ tabaqalashtirilmagan bo‘lsa-da, o‘quvchilarda kasbiy ko‘nikmalarni shaklantirishga xizmat qiladigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurti

~ tanlangan kasblar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisos olishni ta’minlaydigan uch yillik o‘rta kasb-hunar o‘quv yurti

::115:: “Qobusnoma” asarida yoshlar tarbiyasida – juvonmardlik talablaridan eng muhimi:

::116:: oliy ta’lim muassasalari qanday vazifani bajaradi?

~ pedagogik ma’lumotga ega malakali mutaxassislarni tayyorlash

~ raqobatga bardoshli, malakali mutaxassislarni tayyorlash

~ kichik malakali mutaxassislarni tayyorlash

::117:: A. Navoiy o‘zining axloqiy qarashlarini qaysi asarida bayon qilgan?

::118:: birinchi marta jadidchilik qayerda paydo bo‘ldi?

::119:: oliy ta’lim yo‘nalishlaridan biri bo‘yicha puxta bilim beradigan, o‘qish muddati kamida to‘rt yil bo‘lgan tayanch oliy ta’lim – bu .

::120:: Imom Buxoriy to‘plagan xadislar soni?

::121:: jamiyatning yuqori malakali ilmiy, ilmiy-pedagogik kadrlarga bo‘lgan ehtiyojlarini ta’minlashga qaratilgan ta’lim turi qanday ta’lim sanaladi?

~ o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi

::122:: tarbiya maqsadini belgilovchi omil qaysilar deb bilasiz?

~ jamiyat taraqqiyotining moddiy asoslari va ob ’ ektiv ehtiyoji

~ ushbu jamiyat taraqqiyotining darajasi

~ muayyan jamiyatdagi pedagogik nazariyaning ahvoli

::123:: pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi qaysi guruhda berilgan?

~ falsafa, kibernetika, estetika, pedagogika v.b

~ fizika, adabiyot, metematika, pedagogika, tarix, v.b

~ geografiya, jamiyatshunoslik, pedagogika, iqtisod asoslari v.b

::124:: pedagogikaning milliy asosi nima?

~ komil inson voyaga etkazishning mavjud muammolarni hal qilish

~ uzl u ksiz ta’lim tizimini yanada rivojlantirish muammolarini o’rganish

~ ta’lim –tarbiya samaradordigini oshirish va dunyo talablariga darajasida olib chiqish

::125:: Avestoda qanday g‘oya ulug‘lanadi?

~ mardlik jasur lik ka aylanadi

~ ayollarga g‘amxo‘rlik qilish asosiy insoniy burch hisoblanadi

~ ma’naviy hayot moddiy hayot bilan bog‘lanadi

::126:: turkiy tilda yaratilgan dastlabki ta’limiy-axloqiy asar qaysi?

~«Devoni lug’atit turk»

~ « M ahbub ul-qulub»

~ « H ibbat ul-haqoyiq»

::127:: «Turkiy guluston, yoxud axloq» asari qaysi pedagog olim qalamiga mansub?

::128:: sinf – dars tizim iga kim asos solgan?

~ Ya. A. Komenskiy, D. Ushinskiy

~ P. P. Blonskiy, T. Shatskiy

::129:: turli tarixiy davrlardagi tarbiya, maktab va pedagogik nazariyalar taraqqiyotini pedagogikaning qaysi sohasi o’rganadi?

~ pedagogika mahorati, ijtimoiy pedagogika, pedagogik texnologiya

::130:: K omil inson tarbiyalash muammolari nechinchi asrda paydo bo‘lgan

::131:: pedagogikaning asosiy tushunchalari (kategoriyalari)ni aniqlang.

~ bilim, malaka, ko’nikma

~ muhit, irsiyat, tarbiya

~ yetuklik, rivojlanish, tarbiya

::132:: hamkorlik va milliy pedagogika asosini yaratish bu.

~ milliy istiqlol g’oyasining bosh maqsadi

~ tarix fanining bosh vazifasi

~ psixologiya fanining oldida turgan maqsad

::133:: tarbiyaviy ishlarning mantiqiy tizimi tarkibiy q ismlarini belgilang

~ darsda va sinfdan tashqari tarbiya ishlari

~ 1-4, 5-7, 8-9, 10-11 sinflarda tarbiya ishlari

~ maqsad, vazifa, vosita, usul, natija va pedagogik shart-sharoitlar

::134:: tarbiya jarayoni sub ’ ektini belgilang

~ televidenie, radio, matbuot

::135:: ta ’ lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchi h amkorligini ta ’ minlovchi bosh omilni belgilang

~ o’qituvchi va o’quvchining o’zaro kelishuvi

~ bir-birini tushunishga erishish

~ maqsadlarning birligi va mushtarakligini

::136:: “maktab,mahalla, oila , hamkorligi” kontseptsiyasi qachon ishlab chiqilgan?

::137:: nechanchi yili “Yoshlar yili ” deb qabul qilingan ?

::138:: q uyidagi pedagоgik nazоkatga оid fikrga o’z munоsabatingizni bildiring.

~ p edagоgik nazоkat – dustlik, xizmatdagi mоslik, chikishib, xamjixat bo’lish, mayinlik, uni saklashga yordam beradi, kоllektivdagi urnini belgilaydi

~ p edagоgik nazоkat – tadbirni tanlash, uning rejasini to’zish, o’tkazish va tahlil qilish, uni saklashga yordam beradi, kоllektivdagi urnini belgilaydi

~ pedagоgik nazоkat – nafas оlish, оvоzni o’zgaruvchanligi, talaffo’z ravоn notiq , uni saklashga yordam beradi, kоllektivdagi urnini belgilaydi

::139:: “maktab, oila, mahalla hamkorligi” kontseptsiyasining maqsad va vazifalari nimalardan iborat?

~ yoshlar sportini ommaviy rivojlantirish tizimini yaratish , vatanparvarlik ruhida tarbiyalash

~ vositalar tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat , vatanparvarlik ruhida tarbiyalash

~ xuquq va manfaatlarini himoyalashga qaratilgan ish , vatanparvarlik ruhida tarbiyalash

::140:: o`qituvchining notiqlik qobiliyatiga berilgan tahrif qaysi banda tugri ko’rsatilgan?

~ to`g’ri talaffuz qila о lishi

~ t o` g’ri muоmala qila оlish qobiliyati

~ no’tiq erdamida o’z fikr-tuyg’ularini aniq va ravshan ifоdalash qobiliyati

::141:: pedagogik mahoratning tarkibiy qismlari to`ri ko`rsatilgan javobni ko`rsating

~ bilim, ko`nikma, malaka, kasbiy ko’nikma va malaka, kasbiy bilim va tushunchasi

~ kasbiy qadriyat va (ustanovka) tayyorgarligi, kasbiy ko’nikma va malaka, kasbiy bilim va tushunchasi

~ pedagogik qobiliyatlar, pedagogik layoqat, kasbiy ko’nikma va malaka, kasbiy bilim va tushunchasi

::142:: o’qituvchining qiziqishi, intilishi, uzoq vaqt izlanishi natijasida hosil bo’lgan, o’ziga xos o’yin, mehnat, musobaqa elementlari bo’lgan yangi bir dars turi darsni tashkil etishning qaysi usuliga kiradi?

::143:: metodlarni optimal tanlashga qanday talablar qo’yiladi? (metodning optimalligini nima belgilaydi?)

~ sinf o’quvchilarining imkoniyati, o’qituvchining shaxsiy imkoniyati va mahorati, maktab sharoiti

~ faoliyatning xususiyati, bolaning anatom-fiziologik xususiyati, ruhiyati, ilmiy fikr mantig’i

~ o’quvchi o’zlashtirishga ta’sir etadigan ichki va tashqi sabablar, maktabning o’quv bazasi

::144:: dars tiplari qaysilar?

~ turli mashg’ulotlar qatnashadigan dars, sinov-mavzuli dars, kino dars, ma’ruza darsi

~ konferentsiya-darsi, matbuot konferentsiyasi darslari, uchrashuv

~ aralash dars, kitob bilan ishlash, umumlashtirish

::145:: innovatsion yondoshuv nima?

~ turli maqsadlar shajarasini ishlab chiqish va vazifalarni amalga oshirish

~ tartibga solish va nazorat qilish

~ zamon ehtiyojiy talablaridan kelib chiqib boshqarishni yo’lga qo’yish

::146:: o’qitish usuli (metodlari) deganda nima tushuniladi?

~ bilimlarni bayon qilish, mashqlantirish, amaliy ishlar olib borish

~ ta’lim vazifasini hal qilishga qaratilgan o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatini belgilash yo’li va vositasi

~ o’qitishni amalga oshirish va bolalar bilish faoliyatiga rahbarlik qilish

::147:: o ‘ qitish jarayonida nazoratning rivojlantiruvchi funksiyasini toping

~ o ‘quvchilarda barqaror diqqatni vujudga keltirish

::148:: m asofadan o‘qitish qanday amalga oshiriladi?

~ o‘quv adabiyotlari orqali

~ kompyuter texnikasi orqali

::149:: innovatsiya nima?

~ innovatsiya – yangicha ta`lim

~ innovatsiya – dasturlashtirilgan ta’lim

~ innovatsiya – muammoli ta’lim

::150:: kompetensiya nima?

~ kompetentsiya-xulq-atvor, bilim, malaka, munosabat, m otiv

~ kompetentsiya- o’z-o’zini namoyon qilish, boshqa odamlar bilan ijtimoiy muloqotda bo’lish, o’z ustida tinimsiz ishlash

~ kompetentsiya- vaziyatni baholash va muammolarni yechish ko’nikmasiga ega bo’lish, tashkilotchilik, ijodiy yondashuv, boshqaruv ko’nikmasiga ega bo’lish

::151:: kompetensiya nima?

~ kompetentsiya-xulq-atvor, bilim, malaka, munosabat, m otiv

~ kompetentsiya- o’z-o’zini namoyon qilish, boshqa odamlar bilan ijtimoiy muloqotda bo’lish, o’z ustida tinimsiz ishlash

~ kompetentsiya- vaziyatni baholash va muammolarni yechish ko’nikmasiga ega bo’lish, tashkilotchilik, ijodiy yondashuv, boshqaruv ko’nikmasiga ega bo’lish

::152:: didaktik kompetensiya nimalardan iborat?

~ ta’limni uzluksiz ta’minlash, bilimini anglash va ularni rivojlantirish

~ ta’lim-tarbiya birligi va rejalashtirish , bilimini anglash va ularni rivojlantirish

~ o’quvchilarga yordam ko’rsatish , bilimini anglash va ularni rivojlantirish

::153:: kasbiy kompetensiya modeli o’z ichiga nimalarni oladi?

~ kommunikatsiya nutqiy, ijtimoiy –madaniy, tilni chuqur bilish , kasbiy ko’nikma va malaka

~ ijodiy faoliyatda o’zi o’zlashtirgan bilim, ko’nikma, malakalarni, analiz va sintez qilish

~ pedagogik faoliyatini muvofiqlashtirish shaxsiy yutuqlarni boshqarishi, o’zini anglash va kasbiy o’sish

::154:: o ‘zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o‘tishi nechta tamoyilga asoslanadi?

::155:: shaxsiy kompetensiyaga nimalar kiradi?

~ muloqatchanlik va bag’rikenglik, y etakchilik

::156:: o’qituvchi kompetensiyasi piramidasi nimalardan iborat?

~ kasbiy mahorat va malaka

~ kasbiy bilim, tushuncha, malaka

~ kasbiy mahorat, tajriba, bilim, ko’nikma

::157:: o’quvchilarga o’rgatiladigan bilim, ko’nikma, malakalar majmuasi:

~ fanlar bobining mazmuni

::158:: dars samaradorligini oshirish omili

~ mustaqil ish ijodiy ishlarni tashkil etish

~ qo’shimcha materiallardan foydalanish

~ vaqtdan unumli foydalanish

::159:: pedagogik jarayonning bir butunligi nima?

~ vosita va usullar, do’stona aloqa

~ s h akl, natija va shart-sharoitlar

~ maqsad, mazmun, usul, vosita, shakl, hamkorlik va natija

::160:: o’zbekiston respublikasi “ta’lim to’ g’ risida”gi qonun ni maqsadi?

~ ta’lim muassasalari faoliyatini tartibga solish hamda shaxsning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini kafolatlaydi

~ ta’lim muassasalari rahbarlari, xodimlarining xuquqini belgilaydi hamda shaxsning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini kafolatlaydi

~ ta’lim muassasalari faoliyatini moddiy va xuquqiy kafolatlaydi hamda shaxsning bilim olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini kafolatlaydi

::161:: t a’limni tashkil qilishning noa’nanaviy shakllarini aniqlang ?

~ trening va boshqalar

::162:: pedagogikaning bosh masalasi?

~ t arbiya, barkamol inson tarbiyasi

~ b arkamol inson, tarbiya

~ t a’lim tarbiya samaradoligini oshirish

::163:: qaysi javobda Forobiyning pedagogik asari to`g`ri ko`rsatilgan ?

~ “ Turkiy guliston yoxud axloq ”

::164:: “ T a’lim to’g’risida”gi qonun necha modda va bobdan iborat?

~ 53 ta modda va 7 bobdan iborat

~ 24 ta modda va 6 bobdan iborat

~ 20 ta modda va 9 bobdan iborat

::165:: T a’lim ning ijtimoiy-pedagogik funksiyalarini belgilang

~ o’quvchilarning bilish faoliyatini boshqarish

~ natijalarni baholash va nazorat etish

~ o’qituvchining darsga tayyorlanishi

::166:: ta’limda tadrijiylik nimani bildiradi?

~ ta’limda tadrijiylik – ta’lim mazmunini ta’lim oluvchilarga ketma-ketlikka rioya qilmagan holda berish

~ ta’limda tadrijiylik – ayrim olingan o’quv fanini boshqa fanlar bilan predmetlararo bog’lanishda o’tish

~ ta’limda tadrijiylik – ta’limdagi nazariy bilimlarni turli xil tajribalar, laboratoriya eksperimentlarini namoyish qilib berish, tushuntirish

::167:: o’quvchilarga o’rgatiladigan bilim, ko’nikma, malakalar majmuasi:

~ fanlar bobining mazmuni

::168:: ta ’ lim vositalari

~ daftar, ruchka va b o’ r

~ sinf xonasi doskasi

~ televizor, radio, kinoapparat

::169:: ta ’ limning asosiy tashkiliy shakli.

::170:: tarbiyaning predmeti

::171:: “ta’lim beruvchi, rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi” tushunchalari didaktikaning qaysi jihatini yoritadi?

~ t a’lim vositalari

~ t a’lim metodlari

::172:: « B irinchi muallim» – kitobining muallifi kim?

::173:: «Qobusnoma» kimning asari?

::174:: Y a .A.Komenskiy o‘z asarlarida tarbiyaning maqsadini necha qismga bo‘lgan.

::175:: «Sayyoralar ilmi» asarining muallifini aniqlang?

::176:: shaxs taraqqiyotida qanday omillar asosiy rol o’ynaydi?

~ o’quv rejalari, moddiy va ma’naviy imtiyozlar

~ ta’lim usullari, moddiy va ma’naviy imtiyozlar

~ o’quvdarsliklari, moddiy va ma’naviy imtiyozlar

::177:: ta’limda proeksion uskunalar va slaydlarni qo‘llash qaysi didaktik tamoyilda o‘z ifodasini topgan?

~ onglilik va faollik

~ nazariya va amaliyotning birligi

~ ta’lim va tarbiyaning birligi

::178:: ta’lim usulini (metodini) tanlashda o’qituvchi nimalarga asoslanadi?

::179:: pedagogika fanining mavzu ba h sini nima tashkil etadi va u nimani o’rganadi ?

~ tarbiya bo’lib, uni insonni ruhiy rivojlantirish omili deb qaraydi

~ jamiyatning axloqiy taraqqiyotini belgilovchi omil-tarbiya deb qaraladi

~ tarbiya bo’lib, uni odamni rivojlantirish va shakllantirish jarayoni sifatida o’rganadi

::180:: ijtimoiy tarbiya maqsadi qaysi ifodada to’g’ri berilgan?

~ ishbilarmon, bilimdon, komil insonni etishtirish har tomonlama barkamol erkin shaxsni rivojlantirish

~ faol, ishbilarmon, har tomonlama komil insonni voyaga etkazish har tomonlama barkamol erkin shaxsni rivojlantirish

~ fuqaroni har tomonlama rivojlantirish har tomonlama barkamol erkin shaxsni rivojlantirish

::181:: odam bolasining rivojlanishida faoliyat qanday rol o’ynaydi?

~odam irsiyat, ijtimoiy muhit va tarbiya mahsuli bo’lganligi tufayli faoliyatning shaxs rivojlanishida hech qanday ahamiyati yo’q va imkoniyatlarini ro’yobga chiqarib, tajriba to’plash, irodani chiniqtirish, aqliy qobiliyatni o’stirishni ta’minlaydi

~ odamning faoliyati tufayli atrof-muhit o’zgarib boradi va imkoniyatlarini ro’yobga chiqarib, tajriba to’plash, irodani chiniqtirish, aqliy qobiliyatni o’stirishni ta’minlaydi

~ odam bolasi turli layoqat kurtaklari bilan dunyoga keladi, faoliyat ularning rivojlanib, shaxsning individual fazilatiga aylanishini ta’minlaydi va imkoniyatlarini ro’yobga chiqarib, tajriba to’plash, irodani chiniqtirish, aqliy qobiliyatni o’stirishni ta’minlaydi

::182:: o’quvchining o’zidagi barcha iqtidor va qobiliyatlarning namoyon bo’lishi, ro’yobga chiqishi nimaga bog’liq?

~ tabiiy-tug’ma layoqatga bog’liq, ta’lim-tarbiyaning pedagogik jihatdan maqsadga muvofiqligiga

~ o’zlashtirilgan bilimlarning miqdori va hajmiga bog’liq, ta’lim-tarbiyaning pedagogik jihatdan maqsadga muvofiqligiga

~ o’qitish va tarbiyalash metodlariga bog’liq, ta’lim-tarbiyaning pedagogik jihatdan maqsadga muvofiqligiga

::183:: o’q uvchining bilish faoliyati qaysi bosqichlarda ro’y beradi?

~ kuzatish-anglash-eslab qolish-tiklash-qo’llash, umumlashtirish, xulosa qilish, anglab olish, amalda qo’llash

~ ong-idrok-eslab qolish – umumlashtiri – bilib olish, umumlashtirish, xulosa qilish, anglab olish, amalda qo’llash

~ fikrlash – tahlil – induktsiya va deduktsiya – umumlashtirish – xulosa, umumlashtirish, xulosa qilish, anglab olish, amalda qo’llash

::184:: tarbiya metodlari necha xil?

~3 xil: maktab ma ’ muriyatning vazifasi, o’quvchilar faoliyati, mahalla jamoaning rivojlanish metodlari

~ 3 xil: ijtimoiy ongni shakllantirishga xizmat odatlantirish va faoliyatda mashqlantirish rag’batlantirish va jazolash (ma’qullash, dalda berish, uyaltirish)

~2 xil: tarbiyachi, tarbiyalanuvchi metodlari

::185:: o’qitish metodlarining turlari qaysi javobga to’g’ri va to’la berilgan?

~ tushuntirish – tasvirlash, muammoli, qisman izlanish, og’zaki, ko’rsatmali, amaliy

~ og’zaki bayon qilish, ko’rsatmali, amaliy , laboratoriya, mashq, grafik ishlar, amaliy ishlar

~ so’z vositali, ko’rsatmali va amaliy ish vositalari bilan ifodalanuvchi guruhlarga ajratiladi

::186:: ushbu dars tuzilishidan uning qaysi dars tipini ekanligini aniqlang: so’rash, yangi mavzuni bayon qilish,mustahkamlash, uyga vazifa berish, yakun.

::187:: ta’lim metodlarining asosiy turlari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan ?

~ o‘qishga qiziqishni rag‘batlantiruvchi, o‘z-o‘zini nazorat metodlari

~ bilish faoliyatini kuzatish, nazorat va o‘quv faoliyatini tuzatish metodlari

~ nazariy bayon qilish hossalari

::188:: “o’g’il bolalarni besh yoshdan 20 yoshgacha faqat uch narsa: otda yurishga, kamondan otishga, to’g’rilikka o’rgatishgan . Bolani besh yoshgacha otasiga ko’rsatmaganlar, u ayollar tarbiyasida bo’lgan . ” Ushbu parcha kimning qaysi asaridan olingan va kimlar haqida yozilgan?

~ polienning “xarbiy xiylalar” asari, saklarga qarshi doroning bosqinchilik yurishi aks etgan

~ starabonning “geografiya” asari, forslarning qadimiy urf – odatlari haqida

~ polienning asari, saklarga qarshi doroning bosqinchilik yurishi aks etgan

::189:: ibtidoiy jamoa davrlarida tarbiyaning yuzaga kelishiga sabab bo’lgan shart-sharoitlar nimalardan iborat edi?

~ bolalarning kattalarga taqlidi

~ kohinlar va oqsoqollarning maqsadga muvofiq faoliyati

~ kishilarning o’z nasl-nasabini davom ettirishda tabiiy biologik negizga asoslanishi

::190:: o’quvchiga kattalar tajribasini o’rgatish ta’limning qaysi usulida o’tiladi?

::191:: Eng qadimgi davrlardagi ma’naviy madaniyatimiz, xususan bolalar tarbiyasi tizimini o’rganishda asos bo’lgan manbani ayting

~ Ibn Sino «Ahloq haqida risola»

~ qadimgi yunon va rimlik faylasuf-ma ’ rifatparvarlarning asarlari

::192:: «xalq ommasi tomonidan yaratilgan va avloddan-avlodga o’tib kelayotgan ta’lim-tarbiya ishlarini amalga oshirish bobida qo’llanib kelingan usul, vosita, ko’nikma va malakalar birligini ifodalovchi tajribalar asosida to’plangan bilim va ma’lumotlar yig’indisi.» ushbu ta’rifda qanday tushuncha ifodalangan?

::193:: «bola aziz, odobi undan aziz». Ushbu ibora pedagogikaning qaysi sohasiga xos?

::194:: o’rta osiyoda musulmon maktablari tizimi qaysi tarixiy davrda tashkil topgan?

~ XVIII-XIX a srlar

::195:: dastlabki arab tilidagi maktablarning yaratilishiga nimalar ta ’ sir etdi?

~ bolalarni tarbiyalash zaruriyati

~ bolalarni mehnatga tayyorlash zaruriyati

::196:: o’rta osiyoda ilmiy-pedagogik ishlarning paydo bo’lishi qaysi tarixiy davrga to’g’ri keladi?

::197:: “ F ozil odamlar shahri” , “ I ixso-al-ulum” asarlarining muallifi kim?

::198:: kasb- h unar kollejlariga berilgan ta’rif ?

~ o‘quvchilarning intellektual qobiliyatlarini jadal o‘stirishni, ularning chuqur, tabaqalashtirilgan va kasb-hunar yo‘naltirilgan bilim olishlarini ta’minlaydigan uch yillik o‘rta maxsus o‘quv yurti

~ o‘quvchilarning yakka tartibdagi ehtiyojlarini qondirish, ularning bo‘sh vaqti va dam olishini tashkil etish uchun turli yo‘nalishlarda ta’limni tashkil etishga yo‘naltirilgan ko‘p yillik faoliyatni olib boradigan o‘quv yurti

~ ta’lim yo‘nalishlaridan biri bo‘yicha puxta bilim beradigan, o‘qish muddati kamida uch yil bo‘lgan o‘rta maxsus o‘quv yurti

::199:: Kaykavus nechanchi yillarda yashab ij о d etgan?

::200:: oliy ma’lumotli mutaxassislarni tayyorlash qanday muassasalarida amalga oshiriladi?

~ o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalari

~ sirtqi va kechki ishchi maktablari

~ pulli ta’lim xizmatlarini ko‘rsatadigan ta’lim muassasalari

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.