Shikastlanishga – a. jarohat, ularning ahamiyati va davolash. jarohat turlari

Zarar o’tkir yoki surunkali bo’ladimi-yo’qmi, jarohatlar og’rig’idan “ishlash” uchun hech qanday asos yo’q. Muayyan harakatlar yoki faoliyatdan og’riganingizda, STOP! Faoliyatni davom ettirish faqatgina zararni keltirib chiqaradi.

O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam

Jgutning to‘g‘ri qo‘yilganligini
tekshirish
Ko‘pincha jgut yelka va son
sohasiga qo‘yiladi. Agar haqiqiy
tibbiy jgut bo‘lmasa, u holda
qo‘lga ilingan istalgan matoni
«burama – jgut» shaklida qo‘l-
lash mumkin. Ammo arqon va
sim ishlatish man qilinadi, chun-
ki ular to‘qimalarni shikastlaydi.
Tibbiy jgut – egiluvchan rezina
tasma bo‘lib, oxirgi uchida qo‘l
va oyoqqa mahkamlanadigan
moslamasi bor.
Jgut qo‘yish texnikasi.
Jgutni ikki qo‘llab ushlab, yengil
tarang qilib, har bir aylanmani oldingisi bilan yonma-yon qo‘yib, so‘ng
jgut mahkamlanadi. Burama jgut qo‘yish uchun mato (ro‘molcha, bint)ni
arqonsimon holatda o‘rab, qo‘l yoki oyoqqa tugun shaklida bog‘lanadi,
so‘ng kichik tayoqcha yordamida qon oqishi to‘xtaguncha buraladi.
Tayoqcha buralib bo‘shab ketmasligi uchun uni alohida bog‘lab qo‘yiladi.
Qon ketishi to‘xtagach, jarohatga bog‘lam qo‘yiladi.
7-rasm.
Jgut qo‘yishda quyidagi qoidalarni esda tutish kerak (8-rasm):
1) jgut asosan songa yoki yelkaga qo‘yilishi lozim, chunki u yerda
bitta suyak bor;
2) jgut tanaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘yilmaydi, albatta, uning ostiga
biror nima qo‘yish kerak;
3) jgutni yozda 1,5 soatdan, qishda bir soatdan oshmagan muddatga
qo‘yish mumkin;
4) jgut qo‘yilgan vaqtni aniq qilib yozib, yopishtirib qo‘yish kerak.
59

Jgut qo‘yilgandan so‘ng uning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri qo‘yilganligini
aniqlash katta ahamiyatga ega. Buning uchun qo‘l va oyoqlardagi puls
aniqlanadi. Agar puls yo‘q bo‘lsa, jgut to‘g‘ri qo‘yilgan bo‘ladi. Biron
sababga ko‘ra, 1–1,5 soat davomida bemorni kasalxonaga olib borishning
iloji bo‘lmasa, u holda 10–15 minutga jgut bo‘shatiladi va bir vaqtning
o‘zida barmoq bilan jarohatdan yuqorisi bosib turiladi. Qish vaqtida oyoq
va qo‘lni o‘rab, issiq saqlash tavsiya qilinadi.
Kichik o‘lchamli arteriya
yoki vena shikastlanganda siqib
turuvchi bog‘lam qo‘yish kifoya.
Qon ketishini vaqtinchalik to‘x-
tatishda jarohatga steril doka
yoki bint hamda paxta qo‘yib
bog‘lanadi. Uncha katta va
chuqur bo‘lmagan jarohatlarga
yuqoridagi usulni qo‘llash qon
ketishining batamom to‘xtatish
chorasi hisoblanadi.
8-rasm.
Qolgan hollarda batamom
qon to‘xtatish uchun jarrohlik
klinikalarida tikish, bog‘lash
yoki shikastlangan tomirlarni
kuydirish kabi usullar ishlatiladi.
60

JAROHATLAR
Teri va shilliq qavatlarining mexanik shikastlanishi natijasida
jarohatlar paydo bo‘ladi. Ba’zi hollarda jarohatlar organizmning chuqur
joylashgan to‘qimalarida va ichki organlarda ham kuzatiladi.
Jarohat klinikasi undan qon silqib, ochilib qolishi, qon oqishi va
og‘riq bo‘lishi bilan tavsiflanadi.
To‘qimalarni shikastlovchi asbob qanchalik keskir bo‘lsa, jarohatdan
qon oqishi shunchalik kuchli bo‘ladi. Hamma jarohatlanishlarda ham qon
oqishi tashqariga bo‘lavermaydi, ba’zan qon tomirlardan to‘qimalarga va
bo‘shliqlarga quyilib, tarqoq gematomalar hosil bo‘lishiga olib keladi.
Shuningdek, parenximatoz (g‘ovak) organlarning jarohatlanishi ham
ko‘plab qon oqishiga sababchi bo‘lishi mumkin.
Jarohatlanishlardagi og‘riq, uning intensivligi:
1) jarohatlangan nerv retseptorlari va o‘zaklarining soniga;
2) shikastlangan kishi organizmining reaktivligiga;
3) jarohatlovchi qurolning xususiyatiga va jarohat olish tezligiga
bog‘liq.
Qurol qanchalik o‘tkir va jarohatlovchi omil tezligi katta bo‘lsa, u
bilan bog‘liq og‘riq shunchalik sust darajada rivojlanadi. Og‘riqning
qanday darajada ekanligi jarohatlangan joyning innervatsiyasiga bog‘liq
bo‘ladi. Ma’lumki, yuz, barmoqlar, chot va jinsiy organlar juda boy
innervatsiyalanganligi uchun, ulardagi og‘riqlar kuchli bo‘ladi.
Jarohatlardagi og‘riq odatda qattiq (jizillatadigan) bo‘lib, uning shiddati,
tomir urishining chastotasiga bog‘liq holda ortib va kamayib turadi.
Jarohatlangan sohaning ko‘taribroq qo‘yilishi va qulay joylashtirilishi
natijasida og‘riq kamayadi va 2 soat davomida og‘riq to‘liq to‘xtashi
mumkin.
Jarohatning ochilib qolishi uning kattaligiga, chuqurligiga va terining
elastik tolalari buzilishiga bog‘liq. Shuningdek, jarohatning ochilib qolish
darajasi to‘qimaning shikastlanish xususiyatiga ham bog‘liq. Yuzdagi
Langer chiziqlariga nisbatan ko‘ndalang joylashgan jarohatlarning ochilib
qolishi, bu chiziqlarga parallel joylashgan jarohatlarga qaraganda katta
bo‘ladi.
Jarohatlarning tasnifi
Jarohatlar kelib chiqishi va xususiyatlariga qarab turli-tuman bo‘ladi.
Qo‘llanilgan qurol yoki jarohatlovchi agentning to‘qimalarni
shikastlantiruvchi xususiyatiga qarab jarohatlarning quyidagi turlari
farqlanadi:
1) o‘qotar qurollardan jarohatlanish;
61

2) tig‘ jarohati (tig‘ sanchishdan hosil bo‘lgan jarohat);
3) tilingan jarohatlar;
4) titilgan jarohatlar;
5) lat yegan jarohatlar;
6) majaqlangan jarohatlar;
7) yulingan jarohatlar;
8) tirnalgan jarohatlar;
9) shilingan jarohatlar;
10) tishlangan – chaqilgan jarohatlar;
11) zaharlangan jarohatlar;
12) aralash jarohatlar.
Har qanday jarohatning o‘ziga xos jihati bo‘lib, yordam ko‘rsatish
vaqtida buni hisobga olish kerak. Masalan, tig‘ sanchishdan va o‘qotar
qurollardan olingan jarohatdan qon kam oqadi. Ularning chuqurligi va
yo‘nalishini ko‘z bilan aniqlash qiyin, ularda ko‘pincha ichki organlarning
ham shikastlanishlari bo‘ladi. O‘tmas predmetlar bilan yetkazilgan tig‘
jarohatlari, masalan, yog‘och kaltak yoki yomg‘ir soyabonining uchi bilan
berilgan zarbadan hosil bo‘lgan jarohatlar o‘ziga xos shakllarga ega.
Kesilgan va to‘g‘ralgan jarohatlarda ko‘proq yuzalarning defektlanishi va
qonning tashqariga kuchli oqishi xosdir. Lat yeyishdan, majaqlanish va
yulinish jarohatlaridan qon oqishi kamroq bo‘lib, ular kuchli og‘riq
chaqiradi va ko‘pincha infeksiyalanadi, ularda qon aylanishining buzilishi
nisbatan ko‘proq uchraydi va mahalliy nekrozlar keltirib chiqaradi.
Shilingan jarohatlarning og‘rig‘i kuchli bo‘ladi, lekin jarohatlar ichida
eng tez bitadigani hisoblanadi. Tishlangan jarohatlar og‘riqli bo‘lib,
ko‘pincha yiringlab ketadi. Tishlangan jarohatlarning eng og‘ir
asoratlaridan biri quturish kasalligidir. Quturish kasalligining virusi kasal
hayvonning so‘lagi bilan ajralib, u orqali tishlash vaqtida jarohatga
tushadi. Kalamush, sichqon va mushuklar tishlab olsa, «kalamush
kasalligi» rivojlanishi mumkin.
Ilon va chayonlar chaqishi natijasida, shuningdek jarohatga jangovar
va boshqa kimyoviy birikmalar tushganda, zaharlangan jarohatlar kelib
chiqadi. Avvallari aralash jarohatlar deyilganda, tananing ma’lum
qismidagi turli ko‘rinishdagi jarohatlar tushunilar edi. Hozirgi vaqtda esa
aralash jarohatlar deyilganda, jarohatga jangovar zaharlovchi modda yoki
radiatsiyaning ta’siri tushuniladi. Ularni aniqlashda maxsus nom –
jangovar zaharlovchi moddalar (JZM) bilan zaharlangan jarohatlar atamasi
ishlatiladi.
O‘qotar qurollardan hosil bo‘ladigan jarohatlar – o‘qdan va snaryad
parchasidan kelib chiqqan jarohatlarga bo‘linadi. O‘qotar qurollarning
o‘ziga xos ta’siri natijasida undan hosil bo‘lgan jarohatlar boshqalaridan
farq qiladi:
a) jarohat kanalining chuqurligi;
62

b) to‘qimalar o‘zgarishidagi anatomik nisbatning murakkabligi;
v) to‘qimalar shikastlanishidagi o‘ziga xos zonalarning mavjudligi.
Birlamchi jarohat kanali, u detrit to‘qimalari va yot moddalar bilan to‘lgan
bo‘ladi, to‘qimalarning birlamchi travmatik nekroz yoki birlamchi
kontuziya zonasi va to‘qimalarning molekulyar chayqalish zonasi yoki
ikkilamchi travmatik nekroz;
g) jarohatlanish vaqtidagi (birlamchi infeksiya) yoki evakuatsiya
bosqichlaridagi (ikkilamchi infeksiya) birinchi yordamning kechikib
ko‘rsatilishi va jarohatning birlamchi jarrohlik ishlovining kechikishi
natijasida ifloslanishning yuqori darajada bo‘lishi.
O‘qotar qurollardan jarohatlanishda to‘qimalarning jarohatlanish
darajasi asosan o‘qning yoki parchaning kinetik energiyasiga va ularning
boshlang‘ich tezligiga bog‘liq bo‘ladi. To‘qimalarga boshlang‘ich tezligi
kichik o‘qning ta’sirida hosil bo‘ladigan jarohatning mexanizmi pichoqdan
va boshqa keskir predmetlardan jarohat hosil bo‘lish mexanizmiga yaqin.
Tezligi katta o‘qlar bilan jarohatlanishda (hozirgi zamon jangovar o‘q
tezligi 700–900 m/s, sharchali va cho‘zinchoq o‘qlar – 1000 m/s dan
yuqori, snaryad parchalari – 1500–4000 m/s) qurolning sifat jihatidan
yangi xususiyatlari namoyon bo‘lib, u to‘qimalarning kengroq va og‘irroq
jarohatlanishlarini keltirib chiqaradi. O‘qning tezligi 600 m/s dan yuqori
bo‘lsa, eng katta ahamiyatni kinetik energiyaning to‘qimalarga o‘tkazish
tezligi kasb etadi, bundan past tezliklarda uning ahamiyati uncha yuqori
bo‘lmaydi.
Katta tezlikda uchib kelayotgan o‘q va snaryad parchalari tanaga
kirayotganda atrofidagi to‘qimalarga energiyaning tezlanish ko‘rinishida
uzatadi va, o‘z navbatida, bu to‘qimalarni jarohat kanalidan chekkagacha
va uning markaziga qarab notekis harakatlanishga majbur qiladi. Bu esa
«pulsatsiyalanuvchi bo‘shliq» shakllanishiga olib keladi. Bo‘shliqning
kengayishi vaqtida hosil bo‘ladigan manfiy bosim, jarohat kanaliga o‘q-
ning kirgan va chiqib ketgan teshiklaridan patogen mikroblarning so‘rilib
kirishiga sababchi bo‘ladi. Vaqtinchalik bo‘shliqning pulsatsiyasi
to‘qimalar va organlarning notekis ezilishini, uzilishini va qatlamlarga
ajralishini yuzaga keltiradi. To‘qimalar nekrozi asosan muskul to‘qi-
malarida hatto jarohat kanalidan ancha masofada bo‘lsa ham, infeksiya
rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratib beradi va bu kabi
yaralanishlarning klinik kechishi shu sabab bilan tushuntiriladi.
Hozirgi vaqtga kelib o‘qotar qurollar o‘qining kalibri 5,6 mm gacha
kichraytirilgan (avvallari hamma joyda 7,6 mm qabul qilingan), bu bilan
o‘qning birlamchi tezligi ortgan va uning jarohatlash zonasi ham
kengaygan. Shunga o‘xshash shikastlanishlarni sharchali, teshib o‘tuvchi
va plastik bomba va snaryadlarning parchalari ham (ular hozirgi zamon
harbiy qismlarining harbiy harakatlari vaqtida qo‘llaniladi) chaqira oladi.
63

Kelib chiqish sabablariga ko‘ra, jarohatlar operatsion va tasodifiy
jarohatlarga bo‘linadi. Shikastlanishning chuqurligiga qarab jarohatlar
yuzaki, teshib o‘tuvchi va ichki a’zolarni shikast-lovchi jarohatlarga
bo‘linadi. Masalan, teri jarohati, teriosti to‘qimalari va hatto qorin
muskullarining jarohatlari ham yuzaki jarohatlarga kiradi. Agar qorin
pardasi shikastlangan bo‘lsa, jarohat chuqur o‘tuvchi jarohatlar qatoriga
kiritiladi. Ayni vaqtda jigar va ichaklarning shikastlanishlari bilan
kechadigan jarohatlar a’zolarning shikastlanishi bilan asoratlangan
jarohatlar qatoriga kiritiladi. Jarohat tananing qaysi qismida bo‘lishiga
qarab yuz, bosh, bo‘yin, qo‘l jarohatlariga bo‘linadi.
Infeksiyalanish darajasiga ko‘ra, aseptik va infeksiya bilan ifloslangan
jarohatlar bo‘ladi. Rejali operatsiyalardan yoki birlamchi jarrohlik
ishlovidan keyingi jarohatlar aseptik jarohatlar hisoblanadi. O‘tkir va
nisbatan toza predmetlar vositasida yuzaga kelgan, kesilgan va
qiymalangan jarohatlar aseptik jarohatlarga yaqin bo‘ladi. Qolgan hamma
jarohatlar infeksiyalar bilan ifloslangan deb baholanadi, chunki jarohat-
lanish vaqtida terining o‘zida ham, jarohatlovchi predmet vositalarida ham
mikroorganizmlar bo‘ladi.
Jarohatlar yangi va kechikkan turlarga bo‘linadi. Agar shi-
kastlangan kishi jarohat olgandan keyin 24 soatdan kechikmay tibbiy
yordamga murojaat qilsa, jarohat yangi hisoblanadi. Bu holda jarohatning
qirg‘oqlari va asosini jarrohlik yo‘li bilan tozalab, jarohat infeksiyasini
to‘xtatish mumkin. Shu yo‘l bilan infeksiya tushgan jarohatni aseptik
jarohatga aylantirish mumkin. Agar shikastlangan kishi 24 soatdan
kechikib murojaat qilsa, mikroorganizmlar to‘qimalarning ancha chuqur
qavatlariga o‘tib oladi va bunday jarohatlar kechikkan jarohatlar sirasiga
kiritiladi.
Jarohatlarning bitish davri
Jarohatlanish vaqtida ko‘plab hujayralar o‘ladi, qon va limfa
tomirlarining butunligi buziladi. Hamma favqulodda olingan jarohatlar
infeksiyalar bilan ifloslanadi, hatto aseptik operatsiyalar vaqtidagi jaro-
hatlarga ham bir oz miqdorda mikroorganizmlar tushadi. Agar to‘qimalar
hujayra elementlarining himoya jarayonlari yetarli bo‘lsa, bu infeksiyalar
tezda barham topadi va jarohat birlamchi bitish bilan tuzaladi.
Jarohatga tushgan infeksiya, o‘lgan to‘qima va mikroblardan ajralib
chiqqan toksinlarning mexanik qitiqlanishi natijasida jarohat atrofida
yallig‘lanish jarayoni rivojlanadi.
Jarohatning bitish jarayonida, hamma boshqa yallig‘lanishlardagi
kabi, ikki davr kuzatilib, ular infeksiya tushgan va yiringlagan jarohatlarda
ancha yaqqol ifodalanadi. Birlamchi bitish bilan tuzalayotgan jarohatlarda
bu davrlarni farqlash ancha mushkul.
Birinchi davrda o‘tkir yallig‘lanish ko‘rinishlari ustunlik qiladi.
64

Giperemiya, qon tomirlarining kengayishi va qon tomirlar devorlari
o‘tkazuvchanligining ortishi, leykotsitlar eksudatsiyasi va migratsiyasi
bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, atrofdagi qon tomirlarida staz va
tromboz jarayonlar, limfa tomirlarida limfa harakatining susayishi va
to‘xtab qolishi, yallig‘lanishi, shikastlangan to‘qimalardagi degenerativ
o‘zgarishlar kuzatiladi.
Jarohatlarning bitishidagi birinchi davr gidrotatsiya davri deyiladi,
chunki jarohat atrofidagi to‘qimalar suyuqlik bilan to‘yingan, jarohatdan
suyuqlik ajralib turadi. Bu davrda og‘riq va haroratning ko‘tarilishi,
jarohat sohasida infiltrat va shishning bo‘lishi, har xil ko‘rinishdagi
funksiyalarning buzilishi kuzatiladi.
Ikkinchi davr – regeneratsiya davrida tiklanish jarayonlari ustunlik
qilib, to‘qimalar eksudatsiyasi kamayadi, shuning uchun ham uni
degidratatsiya davri deb atashadi. Jarohatda regenerativ jarayonlar
ustunligi kuzatilib, defektlar yosh biriktiruvchi to‘qima hujayralari bilan
to‘la boshlaydi va chandiq hosil bo‘lishi boshlanadi.
Degidratatsiya davri boshlanishi bilan og‘riq, harorat, shish va infiltrat
asta-sekin kamayadi, shuningdek buzilgan funksiyalar normaga qaytadi.
Jarohat tozalanib, unda granulyatsiya to‘qimasi paydo bo‘ladi va
epiteliylanish belgilari yuzaga keladi, nekrotik to‘qimalarning qoldiqlari
yo‘qoladi, jarohatdan ajralib turadigan suyuqlik miqdori, jarohatdagi
mikroorganizmlar soni sezilarli kamayadi.
Jarohatning bitish jarayonini ikkita alohida davrga bo‘lish
jarohatlangan kishining tuzalish holatini yaxshiroq tushunishga yordam
beradi. Ammo amaliyotda bu ikki davr bir-biridan aniq ajralib turmaydi.
Ko‘pincha, ayni bir paytda ham birinchi, ham ikkinchi davrga tegishli
holatlarni, ya’ni nekrotik to‘qimalarning ajralishi, yiringlash va to‘qimalar
regeneratsiyasini kuzatish mumkin.
Jarohatlarning bitish turlari
Jarohatning bitishi
regenerativ (tiklanish) jarayon bo‘lib, orga-
nizmning shikastlanishiga nisbatan biologik va fiziologik ta’sirlanishni
(reaksiyasini) aks ettiradi.
Hamma to‘qimalarning regeneratsiyalanish qobiliyati bir xilda emas.
To‘qima qancha yuqori differensiatsiyalangan bo‘lsa, u shunchalik sekin
tiklanadi. Markaziy asab tizimining eng yuqori differensiatsiyalangan
hujayralarining amalda umuman regeneratsiyalanish qobiliyati yo‘q.
Periferik nervlar sekin, lekin oxir-oqibatda neyron aksonining markazdan
periferiyaga qarab o‘sishi hisobiga regeneratsiyalanadi. Epiteliy, birik-
tiruvchi to‘qima elementlari – muskul pardasi, paylar, suyaklar, shuning-
dek silliq muskullar yaxshi regeneratsiyalanadi. Ko‘ndalang – targ‘il
muskullar va parenxima a’zolarining regeneratsiyalanish qobiliyati juda
65

sust. Ulardagi shikastlanishlar ko‘pincha biriktiruvchi to‘qima chandiqlari
hisobiga bitadi.
Jarohatlarning bitishiga mahalliy va umumiy omillar to‘sqinlik qilishi
mumkin. Agar yirik qon tomirlari, nerv tolalari jarohatlangan va
jarohatlarda g‘ayritabiiy moddalar, nekrotik to‘qima, suyak sekvestrlari,
viruslar va mikroorganizmlar mavjud bo‘lsa, ularning bitishi yomon
kechadi. Jarohatlarning bitishiga bemorning umumiy holati – qo‘shimcha
kasalliklar (gipovitaminoz, surunkali yallig‘lanish kasalliklari, qandli
diabet, yurak va bo‘yrakdagi yetishmovchiliklar, shuningdek organizm-
ning immun tizimidagi buzilishlar) salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Jarohatlarning birlamchi va ikkilamchi bitishi farqlanadi. Agar
jarohatning chekkalari tekis, yashovchan va bir-biriga zich bo‘lsa,
jarohatda bo‘shliq hosil bo‘lmasa, ichiga qon quyilmasa, g‘ayritabiiy
moddalar, nekroz o‘choqlari va infeksiyalar bo‘lmasa, birlamchi bitish
yuzaga keladi. Aseptik operatsiyalar, jarohatning to‘laqonli jarrohlik
ishlovidan keyin, ba’zan boshqa jarohatlarda birlamchi bitish kuzatiladi.
Bunday jarohatlar tez (5–8 kun davomida) bitib, tekis va kam seziladigan
chandiqlar hosil qiladi.
Yangi chandiq yumshoq, tekis va pushti rangda bo‘ladi. Vaqt o‘tishi
bilan yangi hosil bo‘lgan kapillarlar yo‘qoladi, chandiq kattalashadi, ancha
qattiq va mahkam holatga keladi. Agar chandiqning yo‘nalishi teridagi
Langer chiziqlari yo‘nalishiga mos tushsa, asta sekin chandiq kam sezilarli
ko‘rinishga o‘tadi.
Birlamchi bitishning bir va bir nechta shart-sharoitlari bo‘lmagan
taqdirda ikkilamchi bitish yuzaga keladi. Jarohat chekkalarining
yashovchan emasligi, chekkalari bir-biriga yopishmagan jarohatning katta
bo‘shlig‘i bo‘lishi va unga qon quyilishi, nekroz o‘chog‘i, g‘ayritabiiy
moddalar va yiringli infeksiyalar buning sababchisidir. Shuningdek,
ikkilamchi bitishning umumiy omillarga bog‘liqligi: kaxeksiya, gipo yoki
avitaminoz, modda almashinishining buzilishlari yoki yuqumli kasalliklar
– angina, gripp va boshqalarning mavjudligi.
Ikkilamchi bitishga jarohatning yiringlashi va undan keyin
granulyatsiya to‘qimasining hosil bo‘lishi xosdir. Yiring oqsilga boy
bo‘lgan yallig‘lanish ekssudati bo‘lib, unda hujayra elementlari asosan
neytrofil leykotsitlar va katta miqdordagi turli bakteriyalar, shuningdek
parchalangan hujayralarning qoldiqlari mavjud bo‘ladi. Yiringning
ko‘rinishi, rangi va hidi mikrofloraga bog‘liqdir.
Granulyatsiya to‘qimasi asta-sekin rivojlanadi. Jarohatlanishdan
keyin, tez fursatda jarohatning yuzasi yupqa qavatli ivigan qon bilan
qoplanadi. Bu qavat jarohat ekssudati bilan birgalikda fibrinozli
bakteriotsid himoya pardasini hosil qiladi. Agar jarohatda infeksiya
rivojlansa, uning chekkalarida va asosida yallig‘lanish belgilari paydo
bo‘ladi (shish, harorat, giperemiya va og‘riq). Jarohat yopishqoq yiringli
66

ajralma bilan qoplanadi. Yallig‘lanishning rivojlanishi to‘qimalar himoya
darajasidan, organizmning reaktivligi va infeksiyaning virulentligidan
kelib chiqadi. Odatda 48 soatdan keyin jarohatning ayrim yerlarida mayda
bo‘rtiqlar – granulyatsiyalar paydo bo‘ladi. Ularning soni asta-sekin ortadi
va oqibatda jarohatning butun yuzasini qoplab oladi. Ayni vaqtda, kapillar
qon tomirlarining ko‘plab o‘sishi amalga oshadi. Granulyatsiya o‘sishi
bilan jarohat asta-sekin nekroz o‘choqlaridan tozalanadi, uning chekka-
laridan boshlab yoki ayrim orolchalar ko‘rinishida, jarohat yuzasida
epiteliy o‘sishi kuzatiladi. Keyinchalik granulyatsiya to‘qimasi chandiqqa
(fibroz va biriktiruvchi to‘qima elementlaridan tashkil topgan) aylanadi.
Granulyatsiya to‘qimasi chuqur yotgan to‘qimalarni berkitib va ularni
infeksiya tushishidan himoyalab, jarohatning bitishida katta ahamiyat kasb
etadi. Jarohatdan ajraladigan suyuqlik bakteriotsidlik xususiyatiga ega.
Shikastlanganda granulyatsiya to‘qimasi qontalashib qoladi va infeksiya
chuqur yotgan to‘qimalarga o‘tib ketishi mumkin. Shuning uchun ham
granulyatsiyalangan jarohatlarni bog‘lashda uni mexanik yoki kimyoviy
shikastlab qo‘yishdan ehtiyot bo‘lish va jarohatlarni bog‘lashni iloji
boricha, kamroq bajarish kerak.
Kichik va yuzaki jarohatlar – shilingan, tirnalgan, shuningdek
kuyishlar ivigan qon va limfadan hosil bo‘ladigan po‘stloq ostida bitadi.
Taxminan 5 sutkalardan keyin po‘stloq ostida epiteliylanish va jarohatning
bitishi tugallanib, qoraqo‘tir tushib ketadi.
Jarohat infeksiyasi
Jarohat infeksiyasi – jarohatga mikroblarning kirib borishi, organizm
to‘qimalariga tushgan mikroorganizmlar va ulardagi toksinlarning tarqalib,
ta’sir etish natijasidir. Toza jarohatga ko‘payish xususiyatiga ega patogen
bakteriyalar va zaharli moddalar tushib, uni ifloslasa (organizm reaksiyasi
bo‘lmaganda), bakterial ifloslanish yuzaga keladi.
Agar mikroblarning tushishiga organizm reaksiyasining sezilarli
belgilari paydo bo‘lsa, bu narsa bakterial ifloslanishni aniq ifodalangan
bakterial infeksiyaga o‘tganligini ko‘rsatadi. Bu jarayon, bir tomondan,
mikroorganizmlar himoya reaksiyalarining holatiga, ikkinchi tomondan,
jarohatga kirib borgan infeksiya qo‘zg‘atuvchisining miqdori va
virulentligiga bog‘liq.
Shu nuqtai nazardan jarohatlar aseptik, bakterial-ifloslangan,
infeksiyalangan va yiringli turlarga bo‘linadi. Shartli ravishda aseptik
jarohatlar deyilganda, rejali steril sharoitlarda o‘tkazilgan toza
operatsiyalarda olingan jarohatlar tushunilib, ular ko‘p hollarda birlamchi
bitish bilan tuzaladi.
Boshqa hamma jarohatlarga paydo bo‘lish vaqtidan boshlab mikro-
organizmlar tushadi, demak, ular mikrobli yoki bakterial ifloslangan
hisoblanadi. Birlamchi mikroblar bilan ifloslanish jarohatlanish vaqtida
67

yuzaga kelsa, ikkilamchisi davolash jarayonida, ya’ni shifoxona ichidagi
infeksiyalanish natijasida yuzaga keladi.
Aseptika qoidalarining birlamchi yordam ko‘rsatish vaqtida va
shikastlangan kishini davolash davomida buzilishi ikkilamchi
infeksiyaning tushishiga sabab bo‘ladi.
Jarohatga o‘z vaqtida birlamchi jarrohlik ishlovi berish, bunda hamma
infeksiyalangan nekrotik to‘qimalarni olib tashlash va unga antiseptiklar
bilan ishlov berish birlamchi infeksiyaning profilaktikasi bo‘lib
hisoblanadi. Kasalni davolash davomida aseptikaning hamma qoidalariga
qat’iy amal qilish ikkilamchi infeksiyaning tushishiga yo‘l qo‘ymaydi.

Shikastlanishga – a . jarohat, ularning ahamiyati va davolash. jarohat turlari

jarohatlar bilan hayotimda har bir odamni duch keldi. Ular vaziyatlar turli va turli xil sabablarga ko’ra uchun paydo bo’ladi. Endi bu masalalar haqida va gapirish istayman. jarohati Shunday. Nima? Ular paydo qachon va qanday, nima va yordam qanday birinchi navbatda ta’minlash uchun zarur bo’lgan – u haqida o’qing.

terminologiya

Dastlab, biz bu maqolada foydalaniladi terminologiyasini tushunmay kerak. Jarohat – yaxlitligini buzilishi, balki atrof muhit omillari ta’sir natijasida sodir organlar va to’qimalarning, faoliyati hamdir. parallel, ham, aslida bilan shug’ullanish kabi jarohatlar, deb shart. Shunday qilib, u ba’zi bir shartlar ostida takrorlanadi jarohati muayyan soni (ularning aholi), deb, birida shu guruhlar va shu vaqt davri. Bu jarohat ta’kidlash joizki – Agar sifatida to’liq rasm olish imkonini beruvchi statistik ko’rsatkich, deb ma’lum aholi guruhlarida zarar muayyan turiga bo’lsin. Men bu ko’rsatkichlar muhim ahamiyatga ega, deb aytish kerak. Axir, ular iloji jarohati turli turdagi epidemiyolojisi tahlil, shuningdek, oldini olish, to’g’ri yo’lni tanlash qilish.

mexanik jarohat

shikastlanishi, deb anglab – bu natijasida paydo muammolari bor ekologik omillar, shuningdek, ularning tasnifi turli xil etamiz. Dastlab biz mexanik jarohatlar qaratiladi. Bu holda, inson to’qima mexanik kuch, muayyan ta’sir va zarar bor natija ta’sir qiladi. Biz hayvonlar haqida gapirgan edik bo’lsa, mexanik shikastlanish bir jabduqlar, bir qamchi, zanjirlar (it o’z ichiga olgan) tomonidan tan jarohati oldi. odamlarda, bu jarohatlar bir necha kichik tip bo’linadi:

• Operatsion jarohat. E. jarrohlik natijasida olingan.
• Tasodifiy. Bu, chunki odamning ikkala sodir bo’lishi mumkin (masalan, cho’pday jarohati voqea) va mustaqil undan (boshiga tushgan g’isht).
• Qabila, t. E. tug’ilgan chaqaloqning paydo jarayonida ishlab chiqarilgan.
• Harbiy shikastlanishga. E. harbiy (jangovar) operatsiyalar vaqtida olingan Bu.

Biroq, bu mexanik jarohatlar faqat tasnifi emas. Ular, shuningdek, bo’linadi:

• to’g’ri (travmatik mexanik kuchlar qo’llash natijasida muayyan joyda bor) va bilvosita (travmatik kuchlari qo’llash (nazaridan yaqin paydo Misol uchun, bir siljish elka og’riyotgan balandlikdan bir sakrash natijasida) sifatida;
• bir necha va yagona;
• yopiq (bu holda teri va shilliq pardalar yaxlitligi buzilgan emas, va bu ko’karishlar, bukilish, yoriqlar bo’lishi mumkin) va ochiq (buzilgan, ularning shilliq pardalarida natijasida, shuningdek, to’qimalar butunligi deb, u tez-tez ochiq Qrim va çıkıklar hisoblanadi).

mexanik shikastlanishi natijasida sodir shikastlanishga

Bir kishi jarohat olgan bo’lsa, u aynan tushunish kerak ishonch hosil bo’ladi. Misol uchun, zarar quyidagi mexanik shikastlanishi natijasida yuzaga kelishi mumkin:

1. Sıyrıklarla. Bu holda u epiderma (yoki bir tomir sirt qatlami zarar limfa yoki qon tomirlari chalingan) yaxlitligini buzilgan. Bundan tashqari, sirt abrasions har doim birinchi ho’l, keyin u pıhtılaşan qon va plazma bir qobig’ining bilan qoplangan ta’kidlash lozim. oxir-oqibat yo’qoladi Bu dag’allashuvi, va ba’zi vaqt uchun sıyrıklarla joyi maxsus teri pigmentasyon (rangi odatiy teri bir oz engil bo’ladi) saqlanishi mumkin. To’liq haqida bir hafta olingan so’ng yoki ikki so’ng yıpranmalarına shifo.
2. Ezilishining. Ular tufayli teshik tomirlar uchun mexanik zarar o’rniga tashkil qilingan. Shunday qilib, qon teri yuqori qatlami orqali ko’rish mumkin, shuning uchun bunday jarohat ko’k va qizil rangdagi aniq rang hisoblanadi. Vaqt, yomon rangi jilosi tez orada (binafsha-ko’k sariq-yashil) yo’qoladi dalolat, deb o’zgaradi. to’liq tiklash vaqti ko’p omillarga bog’liq va turli odamlar (tiklash chuqur, hajmi va zarar mahalliylashtirish darajasi ta’sir omillar) bilan farq qiladi.
3. Bukilish. Bu suyak joyidan bir xil turdagi ekan (qo’shma jarohat deb atalmish). Bu kamdan-kam hollarda, asosan yuqori ekstremite sodir – tubida. Ular to’qimalarning parchalanishi bilan birga bo’lishi mumkin. tajribali shifokorlar tomonidan bartaraf.
4. suyaklari yoriqlar. Bu skelet barcha inson suyaklari yaxlitligini buzilishi hisoblanadi. Ko’pincha atrofidagi to’qimalarning zararlanishlar, qon tomirlari va mushak uzilishlar, shuningdek qonash turli hamrohlik. Yoriqlar (yumshoq to’qimalarining doirasida joy) yopiq va ochiq-oydin (singan suyak, tashqi muhit bilan muloqot qaerga teri, bir farq bor).
5. Yaralar.

jarohatlarda haqida batafsil

Shunday qilib shikastlangan to’qimalarni shilliq yaxlitligi. Yaralar tez-tez chuqur to’qimalarining kirib. Bunday shikastlanish bir necha sabablarga ko’ra, odamlar uchun xavfli bo’lishi mumkin, deb ta’kidlash muhim emas: qon imkoniyati; Yorilgan to’qima infektsiyani Oqish mumkin; yo’q faqat yaxlitligini buzish xavfi, balki ichki organlar faoliyat.

Agar mavjud jarohatlarda, tasnifi yuzaga sharoitlariga qarab bo’linadi:

• Kesilgan. ob’ekt (ko’pincha bir pichoq) harakat qilish, o’tkir ta’sir paydo.
• Teshik. Bu kichik tasavvurlar bor ob’ektga, qo’llaniladi.
• Pichoq.
• Torn. to’qimalarning shishiradi tufayli yuzaga keladi.
• inson tish to’qimalarining ta’siri natijasida yuzaga keladigan luqma.
• Tug’ralgan. og’ir o’tkir ob’ekt Amaliy (ko’pincha u bolta emas).
• jarohati maydalash. Bu holda faqat bir farq, balki to’qimalari maydalash yo’q.
• Yaralangan. to’mtoq kuch travma (yoki bir to’mtoq ob’ekt zarba) natijasidir.
• Qurol. Agar qurol natijasida yuzaga keladigan yoki portlovchi ortikcha jarohatlangan.
• Karaborsadan yara – teri bo’linishi olib o’sha.
• Zaharlangan. travma natijasida jarohat yoki eyiladi zahar tishlab bo’lsa paydo.

jarohatlar boshqa turdagi

Shunday qilib, jarohat – bir zarar tanasi to’qimalar va individual organlari. mexanik tashqari, ular quyidagi turlarini taqsimlash:

1. Issiqlik jarohat. yuqori yoki past harorat tanasiga harakatlar tufayli yuzaga keladi. (Masalan, bir holatda tanasiga, past harorat ta’siri) (juda yuqori harorat ta’sir tufayli) kuyish va muzlashdan: issiqlik jarohati natijasida sodir bo’lishi mumkin zarar. muzlashdan – Bu buyuk xavf jarohati ikkinchi turi aniq ekanligini qayd etish lozim. signallari organizmning muammolar ham zaif va hatto kamroq sezilarli bo’lsa va ular, “yashirin davri” deb atalmish barcha chunki.
2. Sxematik jarohat. Bu holda, inson tanasi chaqmoq yoki texnik elektr toki orqali o’tadi. Bu natijalari issiqlik energiyasi, zarar sabab, ko’pincha u yondiradi.
3. Kimyoviy jarohat muayyan kimyoviy mahalliy vayron olib kelishi mumkin, deb ta’kidlash organizm kislotalar, bazlar, og’ir metall tuzlari va shunga o’xshash. D. muhim ahamiyatga ega ta’siri ostiga tomonidan tayyorlangan, lekin ba’zi ham ko’proq jiddiy zarar, tanasiga chuqur kirib mumkin.
4. Radiatsiya jarohat. Bu organizmga harakatlar natijasidir ionli radiatsiya radiatsiya – shunchaki uni qo’yish, yoki.
5. Biologik shikastlanish turli infektsiyalari, viruslar, bakteriyalar va zaharlarni, toksinlar va alerjenleri olib kelishi mumkin.
6. Ruhiy travma. Bu muammoning bir alohida hisoblanadi. Va ular bunday jarohatlanish juda qiyin, tasnifi, barcha chunki. Odatda og’ir his-tuyg’ular natijasida sodir bo’ladi. Bu vegetativ va ruhiy sohalarda turli alamli reaksiyalarning olib keladi (bu oddiy nevroz va ruhiy tushkunlik kabi bo’lishi mumkin).

jarohati jiddiyligi bilan tasniflash

tibbiy jarohatlari turli xil kuchayib darajasiga ko’ra ham ajralib turadi. Bu mezon bilan xavfsiz holatga qilinadi:

• Qattiq shikastlanishga. sog’liqni saqlash statusida Bu holda, o’tkir, muhim yomonlashishi. Bandlilikka bir oy yoki undan ortiq muddatga buziladi.
• O’rtacha jarohat. tana ifoda o’zgarishlar. Nogiron 10 30 kun hisoblanadi.
• Kichik jarohatlar. organizmda uchraydigan buzilishi kichik bo’lishi hisoblanadi. Ishlash halok sodir bo’lmaydi.
• O’tkir jarohati. Harakatlari bir travmatik omil natijasida yuzaga keladi.
• Surunkali shikastlanishga. Shu travmatik omil badanida xuddi shu joyga ta’sir natijasida yuzaga keladi.
• Microtrauma. Bu holda, to’qima hujayralari ruhiy jarohat.

Tasnifi ekologik omillar qarab

A farq ham ekologik omillar qarab jarohat hisoblanadi. Bu holda u ularning bu turdagi haqida gapirish odat bo’lib:

1. Sanoat jarohati. E., fabrikalarda paydo bo’lgan.
2. Urush jarohatlanish – harbiy harakatlar natijasida olinishi mumkin.
3. Qishloq xo’jaligi jarohati hokazo, sohalarda qoramol metr, bor, va. D.
4. Shaxsiy jarohati ichki muhitda olinishi mumkin.
5. Transport jarohat xunarga qo’llaniladi.
6. Sport shikastlanishga (professional va oddiy, ham) sport bir natijasidir.
7. Bolalik jarohatlanish 14 yoshga to’lmagan bir shaxs bo’lishi mumkin.

birinchi yordam

Darhol bunday voqea so’ng, jarohat cho’mish kabi, zarur yaqin kelajakda qurboni barcha mumkin bo’lgan yordam berish uchun. U, albatta, turli xil omillar qarab farq qilishi mumkin. Yaqin tibbiy muassasaga borib: Lekin, u ko’p hollarda hech qanday jarohat doktorlik yordam so’rashga yaxshi bo’lsa ta’kidlash lozim. zarur bo’lsa, Yoki, Tez yordam chaqiring. Axir, faqat ta’lim bilan mutaxassis turli darajadagi muammolar bilan shug’ullanish mumkin.

Muayyan vaziyatda nima qilish kerak

Yuqorida aytib o’tilganidek, jarohati uchun yordam sezilarli darajada farq qiladi. Biroq, har qanday holatda ham, bir kishi u birinchi joyda amalga oshirish kerak qadamlarni nima bilishi kerak.

• Bukilish. Men bu muammoni boshdan odam, u og’riq uchun imkon deb o’ylayman. Shuningdek, aybi shishib yoki go’zallik paydo bo’lishi mumkin. cho’zilgan maydoni qo’l bilan ham ko’proq og’riydi. Bu holda, jarohatlangan maydoni harakatini cheklaydi bir bandaj bo’lishi kerak. muz ustida qo’llanilishi kerak. jarohati juda Shu maydoni oz rahbari darajasida (bu holda, siz shishib va go’zallik kamaytirish mumkin) yuqorida joylashtirilgan bo’lishi kerak.
• chiqiq haqida oyoqlarda sun’iy o’rnini “aytib”. Va, albatta, jabrlanuvchi juda qattiq og’riq tajriba bo’ladi. Shunday qilib, u, eng qulay holatda chiqarib oldim uzv tuzatish muz amal va shifokor borish uchun zarur bo’ladi. Eslatma: Agar siljish qat’iyan taqiqlanadi o’zini o’zi kamaytirish!
• jarohatlar faqat bir sovuq kompres qilish mumkin bo’lsa. Ba’zan plombalash bandaj kerak bo’lishi mumkin.
• Sinish. shaxs faqat bir x-ray qarab, nuqtasini o’girilib, deb tushunaman. Bu muammoning bir shubha bor, agar shunday bo’lsa, darhol shifokorga borish kerak. Pre-ehtiyoj imkon qadar uni hareketsizleştirici, qo’l, oyoq tuzatish uchun. Bundan tashqari, muz murojaat qilishingiz mumkin.
• Yaralar. Birinchidan, ular yuvib tashlash uchun ishonch hosil bo’lishi kerak. Buning uchun suv yoki yaxshiroq hali, “vodorod periks” yugurib isinish uchun foydalidir. holda u qon ketish to’xtatiladi. Yod bilan jarohat qirralarning belgisini sog’indim mumkin. Shundan keyin, siz toza, quruq bandaj mumkin.
• sovuq beri quruq issiqlik bilan engish uchun zarur. Bu siz tananing ta’sir sohalarda teri teginish iloji boricha kam lozim, deb zikr ham arziydi.
• Berns tananing sovuq suv ta’sir qismlar yugurib ostida quvonishi lozim. Optimal sovutish vaqti – 15-20 daqiqa. toza jabrlanuvchining o’ralgan tananing ta’sir sohalarida, 20% dan ortiq, plitalar, salqin suv eritmasiga namlangan bo’lsa. bir anestetik berilishi kerak. Keyingi, u darhol tez yordam chaqirish kerak.
• shock ta’sir birinchi shaxs uning harakatlar ozod qilinishi kerak. Misol uchun, siz asosiy kalitini yoki kengashlari yoki kaltaklar yordamida jabrlanuvchining “Pull” o’chirishingiz mumkin. ikkala bir kemadek, shu jumladan, azob, chunki hech bir holatda, hali ham tegishli ishlamoqda shaxsni, tegmang! jabrlanuvchining jarohatlanish qo’yish lozim so’ng, boshpana, bir iliq sharob ber. hech ong mavjud bo’lsa, u ammiak bug’lari bir sniff berish kerak. hech yurak, zarur yurak massaj va “og’ziga og’zidan” sun’iy nafas foydalanish mavjud bo’lsa.

muomala

Muhimi, jarohat davolash, shuningdek, ancha turli bo’lishi mumkin. Bu eng zarar qarab farq qiladi. Kamdan kam hollarda, o’zingizga o’z iloji yordam berishi mumkin. davolash variantlari ko’pchilik faqat shifokor tayinlangan bo’lishi kerak. Masalan, bosh miya jarohati juda uzoq vaqt davomida davolash. Bu holda, xarajatlar juda jiddiy bo’ladi. normal jarohatlari ostida tez-tez, hatto shifokor yordam so’rashga hojat yo’q. Va moddiy xarajatlar har qanday talab qilmaydigan, ulardan qutilish uchun.

ta’siri

Xo’sh, travma ta’siri bo’lishi mumkin? aniq javob ham mavjud. Bu butun bir odam edi zarar qanday bog’liq. Shunday qilib, oddiy ko’kargan yoki yomon, bu ma’lum bir vaqt o’tgach bor edi, agar, hatto tashqi eslatmalari qolmadi. bir inqiroz bo’lsa, oqibatlari bo’ladi. Ular tashqaridan ko’rinib bo’lmasligi mumkin. Lekin faqat ichki qolish. Bundan tashqari, bu holda singan olat tez-tez o’zini eslatadi. Bu “bukib” ob-havo orqali ko’rsatiladi. eng jiddiy radiatsiya jarohat ta’siri bor.

Umumiy jarohatlanish turlari

Barcha yoshdagi odamlarning soni ko’payib borayotgan sog’liqni saqlash bo’yicha mashqlarni bajarish uchun faol ishtirok etishga maslahat berishmoqda. Biroq, sport jarohatlari siz to’laydigan narx bo’lishi mumkin, ayniqsa, uni ortiqcha ishg’ol qilsangiz yoki siz to’g’ri mashq qilsangiz yoki isitadigan bo’lsangiz.

Yaxshiyamki, ko’plab sport jarohatlari samarali davolanishi mumkin va shikastlanadigan odamlarning ko’pchiligi jarohatdan keyin qoniqarli darajada jismoniy faollik darajasiga qaytishi mumkin. Yana yaxshi bo’lsa, tegishli ehtiyot choralarini ko’rsangiz, ko’pgina sport jarohatlarining oldini olish mumkin.

Ba’zi sport jarohatlari baxtsiz hodisalardan kelib chiqadi; boshqalar quyidagilarga bog’liq:

• yomon ta’lim amaliyoti
• noto’g’ri uskunalar
• shamollatishning etishmasligi
• kam issiqlik va qisish

Sport jarohati nima?

Sport jarohati atamasi, eng keng ma’noda, sport va jismoniy mashqlar paytida eng tez-tez uchraydigan jarohatlarga tegishlidir.

Jismoniy mashqlar yoki jismoniy mashqlar vaqtida tanangizning deyarli har qanday qismi jarohatlarga olib kelishi mumkin bo’lsa-da, atamalar, odatda, mushaklar, suyaklar va xaftaga o’xshash to’qimalarni o’z ichiga olgan mushaklar- skelet sistemasini o’z ichiga olgan jarohatlar uchun saqlanadi. Travmatik miya va o’murtqa jarohatlar sport yoki mashqlar paytida kamdan-kam uchraydi.

Umumiy jarohatlanish turlari

• mushaklarning buzilishi va shtammlari
• Qo’shimchalarni birlashtiradigan ligamentlarning ko’z yoshlari
• bo’g’inlarni qo’llab-quvvatlovchi tendonlarning ko’z yoshlari va ularning harakatlanishiga imkon beradi
• chiqarilgan qo’shimchalar
• singan qismi singan suyaklar

Sportda tiz jarohati va mashqlar

Hinterhaus ishlab chiqarish / Digital Vision / Getty Images

Uning murakkab strukturasi va vaznli hajmi tufayli tizlar eng ko’p yaralangan jarohat hisoblanadi. Har yili 5,5 milliondan ortiq odam tizza muammolari uchun ortoped-jarrohlarga boradi.

Tizza jarohatlari engildan og’irgacha bo’lishi mumkin. Ba’zi kamroq, ammo hali og’riqli va funktsional jihatdan cheklangan, tiz cho’ktirish muammolari:

• tizzaning tizzasi (tizzaning oldida yoki yonida tizzadan pastga yoki og’izga yaqin bo’lgan og’riq yoki shikastlanish)
• iliotibial tarmoqli sindromi (tizning tashqi tarafidagi og’riq)
• Tendinit , shuningdek tendinoz deb ataladi (tendon ichida degeneratsiya bilan belgilanadi, odatda suyakka qo’shilganda)

Jiddiy tiz jarohatlari

Jiddiy shikastlanishlarda suyak ko’karishi yoki xaftaga yoki ligaga zararlanishi kiradi. Tizimda ikkita xaftaga o’xshaydi. Ulardan biri – meniskus, oyim shaklidagi disk, bud (femur) va pastki oyoq suyaklari (tibia va fibula) o’rtasidagi zarba bo’ladi. Ikkinchisi sirt qoplamasi (yoki artikular) xaftaga. Suyaklarning uchlari, ular uchrashadigan joyda, bir-biriga qarama-qarshi yurishlariga imkon beradi. Tizni qo’llab-quvvatlovchi to’rtta asosiy ligament quyidagilar:

• oldingi kross ligament (ACL)
• posterior keskin ligament (PCL)
• medial kafolatli ligament (MCL)
• lateral kafolatli ligament (LCL)

Tiz jarohatining sababi

Tizza jarohatlari tizzaning zarbasidan yoki burilishidan kelib chiqishi mumkin; atlamadan so’ng noto’g’ri tushib ketishdan; yoki juda qattiq, juda ko’p ishlamasdan, yoki etarli darajada isishmasdan.

Bo’shashgan, suyuqlik va suyuqliklar

Yalang’och yoki mushaklar kontuziyasi, sport bilan shug’ullanayotganda qattiq sirt, asbob-uskunalar yoki boshqa o’yinchoq bilan yiqilish yoki aloqa qilish natijasida yuzaga kelishi mumkin. Mushak tolasi va biriktiruvchi to’qimalarning ezilgani natijasida qorin bo’shlig’i hosil bo’ladi; yirtilgan qon tomirlari mavimsi ko’rinishga olib kelishi mumkin. Ko’pincha ko’karganlar kichik, ammo ayrimlari ko’proq zarar etkazishi va asoratlarga olib kelishi mumkin.

Sprains

Bir suyak – bu suyakning oxirini bir-biriga qo’shadigan biriktiruvchi to’qimalarning bo’lagi bo’lgan ligamanning yirtig’i yoki yirtig’idir. Sprains shikastlanish yoki tana jarohati kabi jarohatlardan kelib chiqadi, eng yomon holatda esa yordamchi ligamentlarni yorib chiqadi. Sprelinlar birinchi darajadan (minimal uzatilgan ligament) uchinchi darajaga (to’liq yirtiq) qadar bo’lishi mumkin. Badanning eng nozik qismlari tananing:

Yonuvchanligi belgilari turli darajadagi noziklik yoki og’riqni o’z ichiga oladi; mo’rtlashuv; yallig’lanish; shish; Qo’shimchani yoki og’rishni olib borishning imkoni yo’q; yoki birgalikda bo’shashmaslik, bo’shliq yoki beqarorlik.

Suyuqliklar

Cho’kayotgan suyakka mushakni bog’laydigan to’qimaning shnuri, mushak yoki tendonning burishishi, tortilishi yoki yirtilishi. Bu juda keskin va shikastlanishsiz shikastlanishdir, bu ortiqcha yoki ortiqcha qisqarishdan kelib chiqadi. Kuchli belgilarga quyidagilar kiradi:

• og’riq
• mushaklarning spazmi
• kuchini yo’qotish

Yumshoq va o’rta shtammlar orasidagi farqni tushuntirish qiyin bo’lsa-da, kasbiy muolaja qilinmagan og’ir shtammlar shikast etkazishi va funktsiyani yo’qotishi mumkin.

Katalog sindromi: O’tkir va surunkali eksertional

Tananing ko’p qismlarida muskullar (ular bilan birga va ular orqali ishlaydigan nervlar va qon tomirlari bilan birga) fasya deb nomlangan qattiq membranadan hosil bo’lgan “xonada” bo’ladi. Mushaklar shishib qolganda, ular bo’shliqni salohiyatga to’ldirishi va nervlar va qon tomirlariga shikast etkazishi va mushaklarning o’zlariga zarar etkazishi mumkin. Natijada yuzaga kelgan og’riqli holat kompartman sindromi deb ataladi.

O’tkir komputer sindromi

Kompartman sindromi bir martalik shikastlanish (o’tkir kompartman sindromi) sabab bo’lishi mumkin, masalan:

• yoriq suyakdan
• qattiq zarba berib, uyamga
• takroran qattiq zarbalar bilan (sportga qarab)

Surunkali eksperional kompartm sindromi

Shuningdek, kompartman sindromi , masalan, uzoq masofalarga ishlov berishda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan davomli ortiqcha ( surunkali ehtiyot qismlar sindromi ) sabab bo’lishi mumkin.

Shin Splints

“Shiniklar” atamasi jismoniy mashqlar bilan bog’liq bo’lgan har qanday oyoq og’rig’ini tavsiflash uchun keng tarqalgan bo’lib ishlatilgan bo’lsa-da, bu so’z aslida tibia yoki shin suyagi bo’ylab, pastki oyoqning old qismidagi katta suyakni nazarda tutadi. Ushbu og’riqlar pastki oyoqning tashqi old qismida, shu jumladan:

• oyoq va oyoq Bilagi zo’r (oldingi yupqa shpin)
• suyakning ichki qirrasi buzoq mushaklariga (medial parchalar)

Shinli shpits uchun xavf omillari

Ayniqsa, ishlaydigan dasturni boshlayotganlar, shinalar uchuvchilarda birinchi navbatda yugurishlarda uchraydi. Shinalar uchun xavfli omillar quyidagilardan iborat:

• pastki oyoqdan ortiqcha yoki noto’g’ri foydalanish
• noto’g’ri cho’zish, issiqlik yoki mashq qilish usuli
• ortiqcha ishlash; qattiq sirtda ishlaydigan yoki sakrab turadigan
• etarlicha yordamga ega bo’lmagan poyafzalda ishlaydi

Ushbu yaralar odatda tekis (ko’p) oyoq bilan bog’liq.

Axilles Tendon shikastlanishi

Buzoq mushaklarini to’pning orqa qismiga bog’lab turgan tendonning yirtilib ketishi, yirtilib ketishi yoki tirnash xususiyati tufayli Axilles tendonining shikastlanishi professional futbolchilarni hayratda qoldiradigan usulda zaryadga olishni bilishadi.

Tendinit

Axilles tendon yallig’lanishining eng ko’p tarqalgan sababi – bu tendinit deb ataladigan muammo, bu qarish yoki o’ta foydadan kelib chiqqan degenerativ holat. Agar tendon zaiflashganda, travma uni yorilishga olib kelishi mumkin.

Axilles Tendon jarohatlarini oldini olish

Axilles tendonining jarohati o’rtacha yoshdagi «hafta oxiri jangchilarida» muntazam ravishda mashq qila olmaydi yoki faoliyatdan oldin to’g’ri chizish uchun vaqt ajratsa bo’ladi. Professional sportchilar orasida ko’pchiligi Axillesning jarohatlari tezda jadallashib, futbol va basketbol kabi sport atlayışlarida namoyon bo’ladi va deyarli har doim sportchi uchun mavsum tanlovini tugatadi.

Suyak kırıkları: Stres kırıklarına qarshi keskin kırıklar

Singan – bu suyakning tez, bir martalik shikastlanishidan (o’tkir singanish) yoki vaqtdan keyin suyakka qayta tiklanishdan (stress parchalanishidan) yuzaga kelishi mumkin bo’lgan suyakning ajralishi.

O’tkir yoriqlar

O’tkir jarohatlar oddiy bo’lishi mumkin (atrofdagi to’qimalarga ozgina zarar yetkazadigan toza vayrona) yoki birikma (suyak atrofdagi to’qimaga ozgina zarar etkazadigan teri yuqtiradigan tanaffus). Kuchsiz yoriqlar favqulodda vaziyatlardir. Terini buzadigan narsa, ayniqsa, xavflidir, chunki bu infektsiyaning yuqori xavfi mavjud.

Stressli yoriqlar

Stressli yoriqlar ko’pincha oyoq va oyoqlarda uchraydi va gimnastika yoki yugurish kabi sport turlari bilan shug’ullanadigan sport turlari bilan takrorlanadigan ta’sirni talab qiladigan sportlarda keng tarqalgan. Qo’llash oyoq-qo’llarda tana og’irligining ikki-uch barobar kuchini hosil qiladi. Stress buzilishining eng tez-tez uchraydigan belgisi bu erda og’ir vaznli faoliyat bilan yomonlashadi. Nafaslik va shishish ko’pincha og’riq bilan birga keladi.

Dislokatsiya: Umumiy qo’shma chiqindilar

Birlashuvni hosil qilish uchun birlashadigan ikkita suyak ajratilsa, bu qo’shimchani chiqarib tashlash deb ta’riflanadi. Futbol va basketbol kabi sport bilan shug’ullaning, shuningdek, o’ta chuqurlashishi yoki tushib ketishiga olib kelishi mumkin bo’lgan yuqori ta’sirli sport va sport turlari, ko’plab tashqarilarga sabab bo’ladi.

Tibbiy davolanishni talab qilish

Favqulodda holat – tibbiy davolanishni talab qiladi. Ko’tarilishi mumkin bo’lgan bo’g’inlar, qo’lning ayrim qismlari hisoblanadi. Ushbu bo’g’imlardan tashqari, tez-tez chiqarilgan qo’shma elkasi. Tiz, bo’r va tirsaklarning chiqishi juda kam uchraydi.

Travmatik miya jarohati va o’murtqa jarohatlar

Travmatik miya shikastlanishi (TBI) boshga to’satdan jismoniy hujum miyaning zararlanishiga olib kelganda sodir bo’ladi. Yopiq shikastlanish bosh bilan to’satdan va zo’ravonlik bilan ob’ektga urilganda sodir bo’ladi, ammo ob’ekt bosh suyagidan sindirilmaydi. Kiruvchi jarohatlar, ob’ekt bosh suyagini tirgandan va miya to’qimalariga kirganda sodir bo’ladi. Shikast jarohatlarining ayrim turlari bosh va miyaga ta’sir qilishi mumkin.

• Bosh suyagi suyagi yorilib, yorilib ketganda bosh suyagi sindromi paydo bo’ladi.
• Buzilib qolgan bosh suyagining singanligi bosh suyagining qismlari miyaning to’qimalariga kirganda paydo bo’ladi. Bu kontaminatsiya deb ataladigan miya to’qimalarining mo’rtlashishiga olib kelishi mumkin.
• Boshqacha qilib aytganda, kontsentratsiyada miya chayqalishiga javoban kontuziya paydo bo’lishi mumkin.

Boshdagi katta qon tomiriga zarar etkazilishi miya ichiga yoki atrofiga qon ketishi yoki gematomani keltirib chiqarishi mumkin. TBIning zo’ravonlik darajasi engil siqilishdan koma va hatto o’limning chegaralariga qadar bo’lishi mumkin.

Omurilik shikastlanishi

Omurilik shikastlanishi (SCI) shikastlanish natijasida o’murtqa hujayralardagi hujayralarga zarar etkazilsa yoki orqa miya orasidagi o’rni signali bo’lgan asab tuzumini kuchaytirganda paydo bo’ladi. Omurilik shikastlanishining eng ko’p uchraydigan turlari quyidagilardan iborat:

• kontuziya (o’murtqa miya shikastlanishi)
• siqish (o’murtqa shpritsdagi bosim tufayli)

Omurilik shikastlanishining boshqa turlari jarohatlarni (asab tolalarini kesish yoki yiringlash) va markaziy simli sindromni (o’murtqa miyaning bachadon bo’yni hududiga xos zararni) o’z ichiga oladi.

O’tkir va surunkali yaralar o’rtasidagi farq nima?

O’tkir tana jarohati, masalan, siltilgan oyoq Bilagi zo’r , suyakka qaytarilgan yoki elinib ketgan qo’l , faoliyat davomida to’satdan paydo bo’ladi. O’tkir shikastlanish belgilari quyidagilardan iborat:

• to’satdan, og’ir og’riq
• shish
• pastki ekstremal vaznni qo’yish qobiliyati
• Yuqori ekstremizmda haddan tashqari noziklik
• harakatlanishning to’liq diapazoni orqali qo’shni harakatlanishga qodir emas
• haddan tashqari ekstremite zaifligi
• suyagi ko’rinadigan dislokatsiya / parchalanish

Surunkali jarohatlar

Surunkali shikastlanishlar, odatda, bir sport o’ynab yoki uzoq vaqt davomida mashq qilayotganda badanning bir maydonini to’ldirishga olib keladi. Surunkali shikastlanish belgilari quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• faoliyatni amalga oshirishda og’riq
• dam olish vaqtida zerikarli og’riq
• shish

Agar jarohatlarga duchor bo’lsam, nima qilishim kerak?

Zarar o’tkir yoki surunkali bo’ladimi-yo’qmi, jarohatlar og’rig’idan “ishlash” uchun hech qanday asos yo’q. Muayyan harakatlar yoki faoliyatdan og’riganingizda, STOP! Faoliyatni davom ettirish faqatgina zararni keltirib chiqaradi.

Ba’zi jarohatlar tez tibbiy yordamga muhtoj, boshqalari esa o’z-o’zidan davolanishi mumkin.

Tibbiy davolanishni qachon qilish kerak

Quyidagi hollarda sog’liqni saqlash professionaliga murojaat qilishingiz kerak:

• shikastlanish shiddatli og’riq, shishish yoki uyquga olib keladi
• siz hududdagi vaznga toqat qila olmaysiz
• Qadimgi jarohatlardagi og’riq yoki moyil og’riqlar shish va shikastlanishning ko’payishi yoki ekstremal anomaliya bilan birga kechadi

Agar siz yuqorida ko’rsatilgan alomatlardan biri bo’lmasa, ehtimol, uyingizda jarohatni davolash uchun, ehtimol, dastlabki vaqtda xavfsiz bo’lishi mumkin. Og’riq yoki boshqa alomatlar yomonlashib qolsa, shifokoringiz bilan maslahatlashing.

> NIH nashr № 04-5278