Axborotning ma nosi

Bunday tizimlarning ayrim misollari:

Axborot erkinligini ta’minlash tushunchasi, mazmun-mohiyati.

Axborot erkinligini ta’minlash tushunchasi, mazmun-mohiyati.

Axborot erkinligini ta’minlash tushunchasi, mazmun-mohiyati. Ommaviy axborot vositalari – jamiyatni demokratlashtirish va fuqarolar erkinligini ta’minlashning muhim shartidir. Demokratik islohotlarni hayotga tatbiq etish, yangicha dunyoqarashni shakllantirishda ommaviy axborot vositalarining o‘rni va ahamiyati katta. O‘zbekistonda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish jarayonida aholining, ayniqsa, o‘sib kelayotgan yosh avlodning axborotga bo‘lgan ehtiyojini to‘liq qondirish, shu bilan birga, ularning ongi, dunyoqarashi va siyosiy madaniyatini yuksaltirish, fuqarolik pozitsiyasini mustahkamlashda ommaviy axborot vositalari muhim o‘rin tutadi. Siyosiy hokimiyat va fuqarolar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solib, bog‘lab turuvchi, ular orasidagi shaffoflikni ta’minlab beruvchi birdan-bir vosita ham ommaviy axborot vositalaridar. SHu nuqtai nazardan olib qaralganda, O‘zbekistonda mustaqillikning ilk davridan boshlab ommaviy axborot vositalariga to‘rtinchi hokimiyat darajasida e’tibor berilgani bejiz emas, albatta.

Xususan, O‘zbekistonda ommaviy axborot vositalarini erkinlashtirish bosqichma-bosqich, izchil, tizimli va tadrijiy tarzda amalga oshirilayotir. Mamlakatda OAV fao¬liyatini qo‘llab- quvvatlash va uni rivojlantirish borasida mustahkam qonuniy asos shakllantirilgan. Bu esa umumiy e’tirof etilgan xalqaro me’yor va andozalarga mos bo‘lib, axborot sohasini jadal, izchil va erkin rivojlantirish uchun shart-sharoit yaratadi. Mamlakatimizda birgina ommaviy axborot vositalari faoliyatini tartibga soluvchi o‘ndan ziyod qonun qabul qilingan. Ulardan “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi, “Axborot olish erkinligi va kafolatlari to‘g‘risida”gi, “Reklama to‘g‘risida”gi, “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi va boshqa qator qonunlarni sanab o‘tish mumkin.

2017 yilning 1 yanvar holatiga ko‘ra, O‘zbekistonda ommaviy axborot vositalarining soni 1 ming 510 tadan oshdi. Ularning mingdan ziyodi an’anaviy OAV bo‘lsa, qariyb 400 tasi internet nashrlari ekani milliy mass-media makonida elektron ommaviy axborot vositalarining o‘rni tobora ortayotganidan dalolat bermoqda.

2016 yilda agentlik va uning hududiy boshqarmalari tomonidan 42 bosma, 92 elektron ommaviy axborot vositasi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan. Sohada xususiy sektorning salmog‘i ortmoqda. Joriy yilning boshida davlatga qarashli bo‘lmagan OAV soni 975 taga etgan, ya’ni milliy mass- media maydonining 63,4 foizi xususiy sektor hissasiga to‘g‘ri kelgan.

Ushbu tendensiya nashriyotchilik faoliyatida ham kuzatilmoqda. Faoliyat ko‘rsatayotgan 120 dan ziyod noshirchilik korxonasining qariyb yarmi nodavlat nashriyotlar ekani mazkur yo‘nalishda kuchli raqobat muhitining shakllanishiga xizmat qilmoqda.

Matbaa sohasini jahon andozalari darajasida rivojlantirish, poligrafiya korxonalarini modernizatsiyalash borasidagi sa’y-harakatlar natijasida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifati yaxshilanmoqda. Hozirgi kunda mamlakatimizda ayni yo‘nalishda faoliyat ko‘rsatayotgan 1 ming 750 dan ortiq korxona aholining matbaa mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojini to‘liq ta’minlamoqda. Birinchi Prezidentimizning 2011 yil 30 dekabrdagi «Ommaviy axborot vositalarini yanada rivojlantirish uchun qo‘shimcha soliq imtiyozlari va afzalliklar berish to‘g‘risida»gi qarori bilan soha korxonalari besh yil muddatga bir qator soliq va bojxona to‘lovlari to‘lashdan ozod etilgandi. Davlatimiz rahbari SHavkat Mirziyoevning 2016 yil 27 dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasining 2017 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida»ga qaroriga muvofiq mazkur imtiyozlar muhlati yana ikki yilga – 2019 yilgacha uzaytirildi.

Mikrofirmalar va kichik korxonalarga mansub bo‘lgan matbaa tashkilotlari uchun yagona soliq to‘lovi stavkasi 6 foizdan 5 foizgacha kamaytirildi. «Ijod» jamoat fondiga to‘lanadigan majburiy ajratmalar miqdori ikki foizdan bir foizgacha pasaytirildi.

OAV va davlat hokimiyati o‘rtasidagi munosabatlar bir tomondan xorijiy davlatlarda faqat qonunchilik yo‘li bilan tartibga solinib, ommaviy axborot vositalarining erkinligini kafolatlab qo‘ysa, ikkinchi tomondan esa fuqarolarning axborot olish huquqi, erkin fikr bildirish huquqi, siyosiy plyuralizm, OAV jamiyat oldida ma’sulligi va nazorati ostida bo‘lishini anglatadi. Hozirgi kunda OAV nafaqat jamiyatni axborotdan xabardor qilish vositasi sifatida, balki jamiyat manfaatlari nuqtai nazaridan davlat faoliyatini nazorat qilish vositasida bir qator vazifalarni amalga oshirmoqda. SHuning uchun demokratik mamlakatlarda davlat bevosita OAV faoliyati ustidan boshqaruvni hamda o‘z manfaat yo‘lida undan foydalanishi mumkin emas.

SHunga qaramasdan davlat OAV sohasidagi jarayonlarni nazorat qilish va tartibga solishni saqlab qolgan. OAV faoliyati tartibga solish va nazoratni amalga oshirish qonunchilik tizimi hamda OAV larga ko‘mak ko‘rsatishga qaratilgan xukumat dasturlarini ishlab chiqish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Inson huquqlari bo‘yicha Evropa sudi OAV erkinligi jamiyat manfaatlarining qo‘riqlanishida hamda axborotning jamiyat qatlamlariga keng tarqalishida alohida himoyalanishni talab etishi lozim degan qarorga kelgan173. Avstriya, Germaniya, Kanada, Niderlandiya, Norvegiya, AQSH, Fransiyada axborot sohasida erkin fikr bildirish yozma ravishda konstitutsiyalarda belgilab qo‘yilgan. Germaniya va Ispaniyada axborot vositasi vakillari axborotni to‘plash va tarqatish borasida katta huquqlarga ega. Ayrim mamlakatlarda OAV lar erkinligi va fikrlar plyuralizmini qo‘llab-quvvatlash maqsadida hukumatga vazifalar (Niderlandiya, SHvetsiya) yuklatilib qo‘yilgan yoki sud yo‘li orqali (Fransiya, Germaniya), Niderlandiya, Ispaniya, SHvetsiya Konstitutsiyalarida fuqarolarning axborot olish borasidagi huquqlari yozib qo‘yilgan bo‘lsa, Fransiya Germaniya, AQSH sudlari esa shunday huquqlarning ta’minlanishini kafolatlaydi. SHvetsiya Konstitutsiyasi barcha fuqarolarga davlat xizmati borasidagi axborot va ma’lumotlar bilan tanishib chiqishni huquqiy jihatdan kafolatlab qo‘ygan.

Federativ davlatlar (Kanada, AQSH, Avstraliya) ommaviy axborot vositalari faoliyatining aniqlashga qaratilgan asosiy qonunlar tuhmat qilish va shaxsiy hayotga aralashish bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarni qamrab oladi. Avstriyada federal hukumat ommaviy axborot vositalari faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni bartaraf etish vakolatiga ega. Germaniyada tuhmat qilish, insonlarning shaxsiy hayotiga aralashish bilan bog‘liq holatlar erli o‘lkalar qonunchiligi asosida hal etiladi. Keyingi yillarda Germaniyada ommaviy axborot vositalari faoliyatiga daxldor bo‘lgan barcha masalalar federal hukumat tomonidan hal etilishini ko‘pchilik oqlamoqda. Avstriya va Shvetsiyada bosma ommaviy axborot vositalariga bag‘ishlangan alohida qonunlar ham mavjud. Mazkur qonun SHvetsiyada konstitutsiyaviy maqomga ega bo‘lgan hisoblanadi. SHuni ta’kidlash lozimki, Avstraliya, Kanada, Gollandiya, Norvegiya, Ispaniya, buyuk Britaniya, AQSHda bironta bosma ommaviy axborot vositalari faoliyatiga bag‘ishlangan qonunlar mavjud emas. Germaniya Konstitutsiyasi fuqarolarning sha’ni va qadr-qimmatini kafolatlaydi. Shvetsiyada fuqarolarning sha’ni va qadr-qimmati bilan bog‘liq barcha masalalar ommaviy axborot vositalarining erkinligi to‘g‘risidagi qonunda mustahkamlab qo‘yilgan.

Axborot olish huquqi insonning nafaqat fuqaroviy huquqi, balki daxlsiz huquqi hamdir. Insonning xuquqlar ichida so‘z va fikr erkinligi alohida ahamiyatga ega bo‘lib, ushbu huquqlari xalqaro huquqiy me’yorlarda, shuningdek milliy qonunchiligimiz yordamida kafolatlanadi. Demak, jamiyatimizning har bir a’zosi axborot olish huquqiga ega. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va amaldagi barcha qonunlarda axborot olish, tarqatish borasidagi demokratik huquqlar aniq-ravshan bayon etib berilgan. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 29- moddasida “Har kim o‘zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega” deyilgan. SHuningdek O‘zbekiston Respublikasi “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida”gi Qonunning 3-moddasida ham “Har bir fuqaroning axborot olish huquqi kafolatlanadi. Har kimning axborot izlash, olish, tadqiq etish, uzatish va tarqatish huquqi davlat tomonidan himoya qilinadi” deyiladi. Senzuraga, axborotning monopollashtirilishiga yo‘l qo‘yilmasligi, ommaviy axborot vositalarining axborot olish, qayta ishlash va tarqatish huquqlari, jurnalistlarning professional faoliyatini kafolatlash va himoya qilish qonunan belgilangan, ommaviy axborot vositalarini ro‘yxatdan o‘tkazish qoidalari soddalashtirilgan.

Hozirda jurnalist kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash Davlat dasturi amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi, O‘zbekiston mustaqil bosma ommaviy axborot vositalari va axborot agentliklarini qo‘llab- quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondi, Elekron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi, Jurnalistlarni qayta tayyorlash markazi tashkil etildi. Mamlakatda fikrlar xilma-xilligi va aholining siyosiy madaniyatini shakllantirishga xizmat qiladigan ko‘p partiyali matbuot rivojlanmoqda. O‘zbekiston aholisining ko‘p millatli ekanligi inobatga olinib, 12 tilda gazetalar chop etilmoqda, bir necha tilda teleko‘rsatuv va radioeshittirishlar efirga uzatilayapti.

YUrtimizda 27 iyun – Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni sifatida nishonlanib kelinmoqda. Jurnalist ijodkorlarni har tomonlama rag‘batlantirish masalasiga ham katta e’tibor berilayotir. Buni o‘tkazilayotgan turli ko‘rik- tanlovlar, xususan “Yilning eng faol jurnalisti”, “Eng ulug‘ va eng aziz”, “Atirgul” singari ko‘rik-tanlovlarning nufuzi yil sayin oshib, ishtirokchilar safi tobora kengayib borayotganidan ham bilish mumkin. 3 may – Jahon matbuoti erkinligi kuniga bag‘ishlab jurnalistika sohasida “Oltin qalam” Milliy mukofoti ta’sis etilib tanlov o‘tkazilmoqda. Undan ko‘zlangan asosiy maqsad, milliy va xalqaro jurnalistikaning eng yuksak yutuqlarini ommalashtirish, ommaviy axborot vositalari xodimlari fuqarolik pozitsiyasini namoyish etishlari uchun sharoit yaratish hamda jurnalistikada tanqidiy-tahliliy fikrlashni va ijodiy faoliyatga yangicha yondashuvlarni shakllantirishdan iborat edi.

Keyingi yillarda yurtimizda ommaviy axborot vositalari faoliyati har tomonlama qo‘llab- quvvatlanayotgani va rag‘batlantirilayotgani samarasida ularning soni va sifati oshib bormoqda. 2015 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra, O‘zbekiston matbuot va axborot agentligida 1,4 mingga yaqin ommaviy axborot vositalari, jumladan, 970 dan ziyod bosma va 100 elektron nashr ro‘yxatdan o‘tgan. 1991 yilgi ko‘rsatkich bilan taqqoslaganda, mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan OAV soni 3,5 marta marta oshgan. 53,4 foiz bosma ommaviy axborot vositalarining muassislari nodavlat tashkilotlardir. 29 foiz tele va radiokanallarga davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari muassislik qilmoqda, 67 foizining muassisi esa nodavlat tashkilotlaridir.

Ommaviy axborot vositalari sifatida ro‘yxatdan o‘tkazilgan internet resurslari ham sezilarli o‘sib bormoqda. So‘nggi besh yilda ularning soni 2 barobardan ko‘proq ortdi. Xususan, shu yilning 1 yanvar holatiga ko‘ra, internet ommaviy axborot vositalari 304 tani tashkil etdi. SHundan 95 foizdan ortig‘i nodavlat ommaviy axborot vositalaridir.

XX asrda yuz bergan axborot inqilobi global hayotning barcha sohalarida ulkan o‘zgarishlar yasadi. Axborotning globallashuvi jahonning siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy, diniy va ahloqiy hayotida favqulodda ahamiyat kasb eta boshladi. Dunyoning etakchi mamlakatlari, xatto alohida shaxslar uchun axborot va kommunikatsiya vositalariga egalik qilish va boshqarish strategik maqsadga aylandi. Aytish mumkinki, ayni zamongacha hali hech qachon axborotning ahamiyati bunchalik ulkan bo‘lmagan. Axborotning globallashuvi, ommaviy axborot va kommunikatsiya vositalarining rivojlanishi barobarida dunyo davlatlari uchun global axborot makonida o‘z milliy manfaatlarini himoya qilish muammosi kun tarkibidagi muhim masalalardan biriga aylandi.

Suveren davlatning yer, suv, havo maydoni kabi axborot maydoni ham bor. Biroq axborot maydoniga chegara yoki to‘siq qo‘yib bo‘lmaydi. OAV geografik chegara bilmay, bizni global axborot makoni bilan bog‘lovchi ko‘prikdir. Bugungi kunda keng jamoatchiligimizni xavotir va tashvishga solib kelayotgan muammolardan biri, shubhasiz, axborot makonida nosog‘lom manfaatlar, qarashlar, fikrlar to‘qnashuvi, ziddiyat va qarama-qarshiliklar ta’siridagi axborot, milliy axborot makonimizga, milliy qadriyatlarimizga va barkamol avlodni voyaga etkazish g‘oyamizga mutlaqo zid axborotning kirib kelishidir. Har qanday so‘z va axborot o‘zagida mafkura, tarbiya, axloq elementlari mavjud. YOshlar ulg‘ayayotgan axborot makonida ularni o‘rab turgan axborot muhitining yoshlar tafakkuri, tarbiyasi, ularning ma’naviy dunyosining shakllanishida sezilarli ta’siri bor, albatta.

Globallashuv jarayoni shiddat bilan kechayotgan bugungi zamonda har qanday ommaviy axborot vositasining jahon axborot makonida o‘z o‘rniga ega bo‘lishi, rivoj topishi ular oldida turgan eng asosiy vazifa hisoblanadi. Bunda nafaqat siyosiy, balki iqtisodiy tomondan ham mustaqil va mustahkam bo‘lgan ommaviy axborot vositasigina o‘z mavqeini saqlab qolishi mumkin. Bunday mukammal rivojlangan ommaviy axborot vositasi faqatgina bozor iqtisodiyoti sharoitida vujudga kelishi mumkinligini alohida ta’kidlab o‘tish lozim. Axborot bu ijodkor, jurnalistning ijod mahsuli bo‘lib, nomoddiy tovar sifatida baholanadi. YA’ni axborot davr o‘tishi bilan o‘zining yana bir jihatini namoyon eta boshladi. Bu ham bo‘lsa u nafaqat targ‘ibot va tashviqot vositasi, balki ma’lum moddiy qiymatni o‘zida aks ettiruvchi tovar bo‘lgani bois bugun dunyo axborot makonida uning sifatiga qarab qancha bahoga savdolashayotganining guvohi bo‘lib turibmiz. Mustaqillik davrida O‘zbekistonda ham shunday ommaviy axborot vositalari paydo bo‘ldiki, garchi ularga “sariq matbuot” deb nom berilgan bo‘lsa-da, ularning mamlakatimiz media bozoridagi o‘rni e’tiborga sazovordir. Davr o‘tishi bilan ommaviy axborot vositasining ham shakl, ham mazmun jihatdan o‘zgarishlari zamirida moliyaviy ta’minot muhim o‘rin tutishini esdan chiqarmaslik kerak.

Bozor iqtisodiyotining keskin va qat’iy talablaridan biri bo‘lgan o‘zini o‘zi moliya bilan ta’minlash tamoyili ommaviy axborot vositalariga ham tatbiq etildi. Uzoq yillar davomida davlat tomonidan aniq belgilangan majburiy obuna hisobidan moliyalashtirib kelingan ommaviy axborot vositalari uchun bu jarayonga kirib borish va bunday keng makonda o‘z o‘rnini topish oson kechmadi. Davlat o‘zining bosh islohotchilik vazifasidan kelib chiqib, davlatga qaram bo‘lgan ko‘plab ommaviy axborot vositalari yangi sharoitga moslashib olgunlaricha moliyaviy ko‘mak berib turdi. Bozor iqtisodiyotining bosqichma-bosqich amalga oshiriluvchi tamoyiliga muvofiq ayrim ommaviy axborot vositalari davlat tasarrufidan chiqarildi va ayni paytda yangi mustaqil, xususiy mulkka ega bo‘lgan ommaviy axborot vositalari paydo bo‘la boshladi. Bugun aynan xususiy ommaviy axborot vositalari ham son, ham tiraj jihatidan O‘zbekiston media bozorining asosiy qismini tashkil etmoqda.

Prezident I.Karimov 2005 yil 28 yanvarda “Bizning bosh maqsadimiz — jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir” mavzuida qilgan ma’ruzasida bir qator ustuvor vazifalarni belgilab berar ekan, demokratik davlat, fukarolik jamiyatini barpo etishda ommaviy axborot vositalari roliga alohida e’tibor berdi. O‘zbekistonda demokratik yangilanishlar jarayonini chuqurlashtirish va fuqarolarning erkinliklarini ta’minlashning g‘oyat muhim sharti — bu ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish uchun demokratik andozalarni joriy etish bo‘yicha aniq va izchil choralarni amalga oshirishdir. Bu boradagi asosiy vazifa mamlakatimizda islohotlarni chuqurlashtirish jarayonining muhim tarkibiy qismi bo‘lmish matbuot, televidenie, radio faoliyatini yanada liberallashtirish, ularning mustaqilligini va erkinligini amalda ta’minlashdan iborat.

Davlatimiz rahbari tomonidan 2010 yilda taqdim etilgan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”da ommaviy axborot sohasini davr ruhiga hamohang tarzda isloh etish, jurnalistlarning erkin va samarali faoliyat yuritishi uchun barcha zarur huquqiy-tashkiliy, moddiy va ma’naviy imkoniyatlarni yaratish masalasiga ham alohida e’tibor qaratildi.

Davlat rahbari matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga yo‘llagan tabrigida “Bugungi kunda davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi, teleradioeshittirishlar, ommaviy axborot vositalari faoliyatining iqtisodiy asoslari, ularni davlat tomonidan qo‘llab- quvvatlash kafolatlariga oid yangi qonunlarni qabul qilish bo‘yicha ishlarni tezlashtirish kerakligini hayotning o‘zi taqozo etmoqda”– degan edi.

Prezidentimizning 2011 yil 30 dekabrda qabul qilingan “Ommaviy axborot vositalarini yanada rivojlantirish uchun qo‘shimchamediatuzilmalar, nashriyotlar, poligrafiya korxonalari va matbaa tarqatuvchi tashkilotlarni rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratish, ularning mustaqilligini ta’minlash, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari ustidan jamoat nazoratini o‘rnatishda yangi imkoniyatlar ochmoqda.

Jamiyat har qancha rivojlanmasin jamoatchilik bilan aloqa qilishning eng ta’sirchan vositasi – matbuot, radio, televidenie va Internet bo‘lib qolaveradi. Ularning faoliyat ko‘lami juda keng, lekin eng asosiy vazifasi xabar va ma’lumot etkazib turish, biror voqea- hodisani yoritib, odamlarni dunyodagi yangiliklardan voqif qilishdir.

Nazariy manbalarda qayd etilishi bo‘yicha ommaviy axborot vositalari tipologiyasiga ko‘ra 5 ta asosiy turga ega. Bular: matbuot (gazeta, jurnal, axborotnomalar va boshqalar), radio, televidenie, axborot agentliklari, shuningdek, Internet saytlari. Bugun ko‘pchilikning diqqat-e’tiborini o‘ziga jalb etib kelayotgan, to‘g‘rirog‘i, ommaviy axborotning o‘ziga xos vositasi sifatida namoyon bo‘layotgan Internet veb-saytlari qolgan turlarga qaraganda tezkorligi va imkoniyatlari kengligi bilan ajralib turadi.

Ukrainalik piarshunos G.G.Pochepsov ta’kidlaganidek: “Insonlar gazetadagidan ko‘ra televidenie orqali ancha ko‘p narsalarni ko‘rishlari mumkin. Uning ma’lumotlariga ko‘ra, teleekranda beriladigan 69 % axborot so‘z bilan ta’riflanmaydi. Bunda, auditoriyaning yarmi o‘z ko‘rgan narsasini eslab qolishi kuzatiladi. YAngiliklar ovozli ta’riflanganda 16 % kishi, faqat tasvir bilan ta’riflangan yangiliklarni 34 % kishi eslab qoladi. Ovozli ta’riflangan yangiliklarni qayta hikoya qilish so‘ralganda kishilardan 32 % i, faqat tasvir bilan ta’riflangan yangiliklarni qayta hikoya qilishda atigi 15 % kishilar xatoga yo‘l qo‘yishgan.”

Tahlil qilish – matbuotning asosiy ustunligidir. Masalan, har qanday gazeta emotsional ta’sir ko‘rsatish borasida radio va televideniedan ustun emas. Biroq, matbuot tezkorlik va emotsionalligi jihatidan boshqa sohalardan ortda qolsa-da, tahlil qilish bo‘yicha qolganlaridan ustunlikka egadir. Bu esa auditoriya ongiga ishonchli va chuqur ta’sir ko‘rsatishga imkon beradi. Tele va radio axborot e’tiborni tezda tortadi, biroq tezda unutiladi. Gazeta yoritgan maqola esa xotirada uzoq muddatga saqlanib qoladi. Dunyo tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, har qanday demokratik jamiyatning taraqqiyot yo‘lida axborot milliy manfaat uchun xizmat qilishni o‘z oldiga asosiy maqsad qilib olgandagina uning funksional vazifasi o‘z ifodasini topgan bo‘ladi. Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyatiga o‘tish, ijtimoiy fikrni shakllantirish va rivojlantirish, davlat hamda fuqarolik institutlarining o‘zaro ijtimoiy muloqotida ham u muhim vosita sifatida etakchi o‘rin egallaydi. Ommaviy axborot vositalarida jamiyatda olib borilayotgan islohotlar jarayonida turli guruh va ijtimoiy institutlarning kundalik faoliyatlari, talab-ehtiyojlari o‘z aksini topadi.

Ommaviyma’ruzasida bir qator ustuvor vazifalarni belgilab berar ekan, demokratik davlat, fukarolik jamiyatini barpo etishda ommaviy axborot vositalari roliga alohida e’tibor berdi. O‘zbekistonda demokratik yangilanishlar jarayonini chuqurlashtirish va fuqarolarning erkinliklarini ta’minlashning g‘oyat muhim sharti — bu ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish uchun demokratik andozalarni joriy etish bo‘yicha aniq va izchil choralarni amalga oshirishdir. Bu boradagi asosiy vazifa mamlakatimizda islohotlarni chuqurlashtirish jarayonining muhim tarkibiy qismi bo‘lmish matbuot, televidenie, radio faoliyatini yanada liberallashtirish, ularning mustaqilligini va erkinligini amalda ta’minlashdan iborat.

Davlatimiz rahbari tomonidan 2010 yilda taqdim etilgan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”da ommaviy axborot sohasini davr ruhiga hamohang tarzda isloh etish, jurnalistlarning erkin va samarali faoliyat yuritishi uchun barcha zarur huquqiy-tashkiliy, moddiy va ma’naviy imkoniyatlarni yaratish masalasiga ham alohida e’tibor qaratildi.

Davlat rahbari matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga yo‘llagan tabrigida “Bugungi kunda davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi, teleradioeshittirishlar, ommaviy axborot vositalari faoliyatining iqtisodiy asoslari, ularni davlat tomonidan qo‘llab- quvvatlash kafolatlariga oid yangi qonunlarni qabul qilish bo‘yicha ishlarni tezlashtirish kerakligini hayotning o‘zi taqozo etmoqda” – degan edi.

Prezidentimizning 2011 yil 30 dekabrda qabul qilingan “Ommaviy axborot vositalarini yanada rivojlantirish uchun qo‘shimchamediatuzilmalar, nashriyotlar, poligrafiya korxonalari va matbaa tarqatuvchi tashkilotlarni rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratish, ularning mustaqilligini ta’minlash, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari ustidan jamoat nazoratini o‘rnatishda yangi imkoniyatlar ochmoqda.

Jamiyat har qancha rivojlanmasin jamoatchilik bilan aloqa qilishning eng ta’sirchan vositasi – matbuot, radio, televidenie va Internet bo‘lib qolaveradi. Ularning faoliyat ko‘lami juda keng, lekin eng asosiy vazifasi xabar va ma’lumot etkazib turish, biror voqea- hodisani yoritib, odamlarni dunyodagi yangiliklardan voqif qilishdir.

Nazariy manbalarda qayd etilishi bo‘yicha ommaviy axborot vositalari tipologiyasiga ko‘ra 5 ta asosiy turga ega. Bular: matbuot (gazeta, jurnal, axborotnomalar va boshqalar), radio, televidenie, axborot agentliklari, shuningdek, Internet saytlari. Bugun ko‘pchilikning diqqat-e’tiborini o‘ziga jalb etib kelayotgan, to‘g‘rirog‘i, ommaviy axborotning o‘ziga xos vositasi sifatida namoyon bo‘layotgan Internet veb-saytlari qolgan turlarga qaraganda tezkorligi va imkoniyatlari kengligi bilan ajralib turadi.

Ukrainalik piarshunos G.G.Pochepsov ta’kidlaganidek: “Insonlar gazetadagidan ko‘ra televidenie orqali ancha ko‘p narsalarni ko‘rishlari mumkin. Uning ma’lumotlariga ko‘ra, teleekranda beriladigan 69 % axborot so‘z bilan ta’riflanmaydi. Bunda, auditoriyaning yarmi o‘z ko‘rgan narsasini eslab qolishi kuzatiladi. YAngiliklar ovozli ta’riflanganda 16 % kishi, faqat tasvir bilan ta’riflangan yangiliklarni 34 % kishi eslab qoladi. Ovozli ta’riflangan yangiliklarni qayta hikoya qilish so‘ralganda kishilardan 32 % i, faqat tasvir bilan ta’riflangan yangiliklarni qayta hikoya qilishda atigi 15 % kishilar xatoga yo‘l qo‘yishgan.”

Tahlil qilish – matbuotning asosiy ustunligidir. Masalan, har qanday gazeta emotsional ta’sir ko‘rsatish borasida radio va televideniedan ustun emas. Biroq, matbuot tezkorlik va emotsionalligi jihatidan boshqa sohalardan ortda qolsa-da, tahlil qilish bo‘yicha qolganlaridan ustunlikka egadir. Bu esa auditoriya ongiga ishonchli va chuqur ta’sir ko‘rsatishga imkon beradi. Tele va radio axborot e’tiborni tezda tortadi, biroq tezda unutiladi. Gazeta yoritgan maqola esa xotirada uzoq muddatga saqlanib qoladi. Dunyo tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, har qanday demokratik jamiyatning taraqqiyot yo‘lida axborot milliy manfaat uchun xizmat qilishni o‘z oldiga asosiy maqsad qilib olgandagina uning funksional vazifasi o‘z ifodasini topgan bo‘ladi. Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyatiga o‘tish, ijtimoiy fikrni shakllantirish va rivojlantirish, davlat hamda fuqarolik institutlarining o‘zaro ijtimoiy muloqotida ham u muhim vosita sifatida etakchi o‘rin egallaydi. Ommaviy axborot vositalarida jamiyatda olib borilayotgan islohotlar jarayonida turli guruh va ijtimoiy institutlarning kundalik faoliyatlari, talab-ehtiyojlari o‘z aksini topadi.

Ommaviy axborot vositalari o‘z tabiatiga ko‘ra jamiyatning barcha qatlamlari uchun erkin muloqot minbari va ayni paytda ijtimoiy fikrni ifodalovchi vosita ham hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining 1999 yilda qabul qilingan «Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida»gi Qonuni NNTlarga 7-moddasida «Ommaviy axborot vositalarini ta’sis etish hamda belgilangan tartibda noshirlik faoliyatini amalga oshirish», huquqi berilgan bo‘lib, bu o‘z navbatida, demokratik institutlarning jamiyatdagi faollashuviga yo‘l ochadi.

Bugun O‘zbekistonda ommaviy axborot vositalarining yuqorida tilga olingan barcha turlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Istiqlol sharofati tufayli mamlakatimizda qisqa fursat ichida ommaviy axborot vositalarining soni ham, turlari ham, sifati ham ortib bormoqda. Umuman olganda, bugun dunyoda ommaviy axborot vositalarining asosan, gazeta, jurnal, televidenie, radio va nihoyat endi ommaviylashib borayotgan internet nashrlari singari turlari axborot va ma’lumotni jamotchilikka taqdim etuvchi asosiy vositalar sifatida e’tirof etilmoqda. Bu axborot vositalarining, yuqorida aytib o‘tganimizdek, har birining o‘ziga xos jihatlari mavjud.

Bir narsani unutmasligimiz kerak; davr o‘tishi bilan ushbu axborot vositalarining hech biri o‘zining ijtimoiy ahamiyatini yo‘qotmaydi. Garchand eng so‘nggi turlari o‘zining bir necha jihatlari bilan qolganlaridan ustunlikka ega bo‘lsa-da, ularning ta’sir doiralari bir-biridan tubdan farq qiladi. Bu esa har bir ommaviy axborot vositasi turining nafaqat jamiyatda, balki jamoatchilik fikrini shakllantirishda ham o‘z o‘rni borligi va o‘z mavqeini imkon doirasida saqlab qolishidan dalolat beradi. O‘zbekiston Respublikasida jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ahamiyati beqiyosdir.

SHu tufayli respublikamizda axborot kommunikatsiya texnologiyalari sohasida milliy axborotlashtirish tizimini shakllantirish, jamiyat hayoti va boshqaruvning barcha jabhalariga zamonaviy axborot texnologiyalari, kompyuter texnikasi va telekommunikatsiya vositalarini ommaviy ravishda joriy qilish va ulardan foydalanish, fuqarolarning axborotga bo‘lgan ehtiyojlarini to‘laroq qondirish va jahon axborot resurslariga ulanish imkoniyatlarini kengaytirish asosiy vazifa hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosati axborot resurslari, axborot texnologiyalari va axborot tizimlarini rivojlantirish hamda takomillashtirishning zamonaviy jahon tamoyillarini hisobga olgan holda milliy axborot tizimini yaratishga qaratilgandir. Axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:

har kimning axborotni erkin olish va tarqatishga oid konstitutsiyaviy huquqlarini ro‘yobga
chiqarish, axborot resurslaridan foydalanishini ta’minlash;

davlat organlarining axborot tizimlari, tarmoq va hududiy axborot tizimlari, shuningdek, yuridik hamda jismoniy shaxslarning axborot tizimlari asosida O‘zbekiston Respublikasining yagona axborot makonini yaratish;

xalqaro axborot tarmoqlari va Internet jahon axborot tarmog‘idan foydalanish uchun sharoit yaratish;

davlat axborot resurslarini shakllantirish, axborot tizimlarini yaratish hamda rivojlantirish, ularning bir-biriga mosligi va o‘zaro aloqada ishlashini ta’minlash;

axborot texnologiyalarining zamonaviy vositalari ishlab chiqarilishini tashkil etish;

axborot resurslari, xizmatlari va axborot texnologiyalari bozorini shakllantirishga ko‘maklashish;

dasturiy mahsulotlar ishlab chiqarishni rivojlantirish va uni rag‘batlantirish;

tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish, investitsiyalar jalb etish uchun qulay sharoit yaratish;

kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish, ilmiy tadqiqotlarni rag‘batlantirish.

Axborotlashtirishning milliy tizimini shakllantirish, barcha sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarinijoriy etishni jadallashtirish hamda uning huquqiy asoslarini tartibga solishda shu yo‘nalishdagi Respublika qonunlari, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar muhim o‘rin tutadi. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda ommaviy axborot vositalari o‘ziga xos tadrijiy taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tib, bugungi kunda huquqiy-demokratik davlat va erkin fuqarolik jamiyatining ajralmas qismiga, ozod va hur xalqimizning xolis ovoziyu so‘ziga aylandi.

Mamlakatimizda ommaviy axborot vositalari erkinligi darajasining muhim ko‘rsatkichlaridan biri bu axborot sohasining izchil va erkin taraqqiyoti hamda har kimning hech qanday to‘siq va moneliksiz axborot olish va undan foydalanishi uchun zarur sharoitlarni ta’minlovchi takomillashgan huquqiy maydonning mavjudligidir. SHu bilan bir qatorda, bugungi kunda barcha davlat organlari o‘zlarining veb-saytlariga ega va har kimning ular orqali o‘zi uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar, u yoki bu idoraning faoliyati to‘g‘risida axborot olish, rasmiy materiallar bilan tanishish imkoniyati mavjuddir. Vazirlik va idora, mahalliy davlat organlari va muassasalarning matbuot xizmatlari, ularning Internetdagi veb-saytlari orqali interaktiv davlat xizmatlari ko‘rsatish miqdori oshdi. Mamlakatimizda an’anaviy axborot vositalari bilan bir qatorda, internet jurnalistikasi ham jadal rivojlanmoqda. “UZ” hududidagi domenlar soni 2015 yilning iyun oyi holatiga ko‘ra 21,86 mingtaga etdi.

Ma’lumki, muhtaram Prezidentimiz Oliy Majlis palatalari- ning 2010 yil 27 yanvar kuni bo‘lib o‘tgan qo‘shma majlisidagi “Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir” nomli ma’ruzasida “Ijro etuvchi hokimiyat ustidan parlament nazoratini kuchaytirish vazifasini muvaffaqiyatli hal etish ko‘p jihatdan ommaviy axborot vositalari, keng jamoatchilikning bu jarayondagi faol ishtirokiga bog‘liqdir”, deya ta’kidlagan edi.

Darhaqiqat, bugungi shiddatkor davrning o‘zi fuqarolik jamiyati institutlari tizimida ommaviy axborot vositalarining o‘rni va rolini yanada mustahkamlash vazifasini oldimizga qat’iy qilib qo‘ymoqda. Sohani yanada erkinlashtirish, nodavlat matbuot nashrlari, radio, televidenie faoliyatini jonlantirish, ularningInternet global tarmog‘iga kirish imkoniyatlarini kengaytirish olib borilayotgan islohotlar siyosatining ochiqligi va oshkoraligini ta’minlash va kuchli fuqarolik jamiyatining izchil shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi.

Mamlakatimiz milliy axborot makonini rivojlangan davlatlar erishgan yuksak talab va mezonlar darajasiga ko‘tarish, ommaviy axborot vositalariga mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ichki va tashqi siyosatni, yurtimizda va xorijda sodir bo‘layotgan voqealarni fikrlar xilma-xilligini hisobga olgan holda yanada faolroq yoritish uchun imkon beradigan shart-sharoitlarni yaratish uchun mazkur sohadagi qonunchilikni yanada takomillashtirish zarur. Xususan, Islom Karimov tomonidan 2010 yilning 12 noyabr kuni Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisida taqdim etilgan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”ning Axborot sohasini isloh qilish, axborot va so‘z erkinligini ta’minlash yo‘nalishida taklif etilgan “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi, “Teleradioeshittirishlar to‘g‘risida”gi, “Ommaviy axborot vositalari faoliyatining iqtisodiy asoslari to‘g‘risida”gi, “Ommaviy axborot vositalarini davlat tomonidan qo‘llab- quvvatlash kafolatlari to‘g‘risida”gi qonunlar loyihalarini ishlab chiqish va qabul qilish bu borada muhim ahamiyat kasb etadi.

Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisida taqdim etilgan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” yurtimizda “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyiliga asoslangan islohotlarni izchil davom ettirishda butunlay yangi bosqich boshlanganidan dalolat beradi. Unda yurtimizda bugungacha qo‘lga kiritilgan marralarni yanada kengaytirish va mustahkamlash hamda rivojlangan demokratik davlatlar qatoridan o‘rin egallashdek buyuk maqsadimizga erishishning tamal toshi hisoblangan qonunchilik asoslarini yaratish belgilab berilgandir.

Konsepsiyada asosiy o‘rin egallagan fuqarolik jamiyatinning shakllanishi va rivojlanishi, eng avvalo, inson huquqlarini ta’minlash va ularni kafolatlash bilan hamohangdir. Bugungi kunda esa O‘zbekistonda inson va uning manfaatlari oliy qadriyatsifatida tan olinib, inson manfaatlari ulug‘lanishiga qaratilgan islohotlar izchil olib borilmoqda. Mana shu tub islohotlarni amalga oshirishda fuqarolik jamiyati institutining ajralmas qismi bo‘lgan milliy ommaviy axborot vositalarining davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari ustidan jamoatchilik nazoratini ta’minlash bo‘yicha faol ishtirok etishi va peshqadam bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Bundan ko‘zlangan maqsad O‘zbekistonda inson resurslari bo‘yicha belgilangan barcha xalqaro me’yorlarga erishishda shu yo‘nalishdagi islohotlarning yanada samarali olib borilishini ta’minlashdir.

Zero, 1-Prezident I.Karimov ta’biri bilan aytganda, “Islohot islohot uchun emas, avvalambor, inson uchun”dir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 30-moddasida ta’kidlanganidek: “O‘zbekiston Respublikasining barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslari fuqarolarga ularning huquq va manfaatlariga daxldor bo‘lgan hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishib chiqish imkoniyatini yaratib berishga majburdirlar. Axborot olish imkoniyati tegishli materiallarni e’lon qilish va tarqatish yo‘li bilan ta’minlanadi”.

Garchand fuqarolarning axborot olish huquqlari Konstitutsiyamizda va ommaviy axborot vositalariga taalluqli bo‘lgan amaldagi qonunlarda kafolatlangan bo‘lsa-da, axborot olish borasida davlat organlarining ochiqligi va fuqarolar manfaatlariga daxldor bo‘lgan axborot bilan ta’minlash masalasida muayyan muammolar mavjud. “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”da ta’kidlanganidek, “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida»gi Qonunning qabul qilinishi fuqarolarning axborot sohasidagi konstitutsiyaviy huquqini yanada kengroq amalga oshirish imkoniyatini yaratib berishi bilan birga, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan qabul qilinayotgan qarorlar sifatini oshirish borasidagi mas’uliyatini ham ko‘p jihatdan kuchaytirdi.

Darhaqiqat, Qonunning asosiy vazifasi sifatida davlat hokimiyati va boshqaruv organlari ustidan jamoatchilik va parlament nazoratini ta’minlash maqsadida ommaviy axborot vositalari, birinchi o‘rinda, aholi va keng jamoatchilikni Oliy Majlis palatalari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, mahalliy hokimliklar tomonidan qabul qilinayotgan qonunlar va qarorlar, avvalambor, fuqarolarning huquq va erkinliklari, qonuniy manfaatlari bilan bog‘liq qarorlar haqidagi axborotdan keng xabardor bo‘lib borishini belgilash nazarda tutilmoqda.

Qonun loyihasida davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini asosiy tamoyillari sifatida belgilash uchun taklif etilayotgan axborotning ochiqligi va oshkoraligi, tezkorligi hamda haqqoniyligidan kelib chiqib, mazkur organlar faoliyati haqida jamoatchilikni atroflicha xabardor qilib borish, axborotni oshkor qilish (e’lon qilish) tartiblari va manbalarini aniq ko‘rsatib qo‘yish muhim ahamiyat kasb etadi. CHunki demokratik hamda ochiq jamiyatda davlat boshqaruvi aholining bevosita va bilvosita ishtirokida amalga oshiriladi. Zero, shundagina fuqarolar mamlakatda qanday qaror va dasturlar qabul qilinayotganini, ularning qay yo‘sinda bajarilayotganligini, mas’ul va mansabdor shaxslar o‘z vazifalarini nechog‘li ado etayotganligini ochiq-oydin bilib borishi, kerak bo‘lsa, bu jarayonlarga o‘z munosabatlarini bildirishi mumkin bo‘ladi.

Konsepsiyada ilgari surilgan tashabbus ommaviy axborot vositalari faoliyatini yangi bosqichga ko‘tarishni, ulardan faollikni, aniq yo‘naltirilgan maqsadli faoliyatni tashkillashtirishni talab qilmoqda. “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi Qonun, eng avvalo, ijtimoiy, iqtisodiy, gumanitar sohalarda davlat idoralari bilan birga fuqarolik jamiyati institutlari tizimida alohida o‘rin egallagan ommaviy axborot vositalarining o‘zaro hamkorligini nazarda tutadi. YA’ni jamiyat hayotining turli-tuman yo‘nalishlarida qabul qilinayotgan huquqiy-me’yoriy hujjatlar, istiqbolli dasturlar, loyihalarni amalga oshirishda jurnalistlar tomonidan axborot olish, to‘plash va tarqatish masalalarida qonunchilik mexanizmlarini takomillashtirishga, fuqarolarni davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati to‘g‘risida xolis, tezkor va to‘la-to‘kis xabardor qilishga, davlat va jamoat tashkilotlarining axborot xizmatlari ishining takomillashishiga, fuqarolarning davlat va jamiyat qurilishi jarayonlarida faol ishtirokini ta’minlashga xizmat qilib, bu organlar ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda barcha zarur sharoitlarni yaratib beradi. Axborot erkinligini ta’minlash tushunchasi, mazmun-mohiyati.

Muallif: A. To’rayev, J. Toshboyev.

Axborotning ma’nosi

Nima ma `lumot Biz ma’lum bir masala, masala, hodisa yoki mavjudot bo’yicha shaxsga yoki tizimga yangi bilim beradigan, allaqachon qayta ishlangan va tushunish uchun buyurtma qilingan ma’lumotlar to’plamini chaqiramiz. Bu so’z, lotin tilidan keladi informatsion, ma’lumot, bu “axborot berishning harakati va ta’siri” degan ma’noni anglatadi.

The ma’lumotlarning ahamiyati Bunga asoslanib, biz muammolarni hal qilishimiz, qaror qabul qilishimiz yoki ularning bir qatoridan qaysi biri bizning ehtiyojimizga eng mos variantini tanlashimiz mumkin. Axborotdan foydalanish, bu ma’noda, bilimlarning oqilona asosidir.

The ma’lumotlarning eng muhim natijasi bu ma’lum bir hodisa yoki masalaga nisbatan shaxs yoki tizim tomonidan boshqariladigan bilimlarning holatini o’zgartirish, bularning barchasi yangi ma’lumotdan olingan harakatlar, munosabat yoki qarorlarga ta’sir qiladi. MasalanBizga ob-havo haqida ma’lumot berish va yomg’ir yog’ishini bilib, biz nam bo’lmaslik uchun eng yaxshi farazimiz, ketayotganda yonimizda soyabon olib yurish ekanligini bilamiz.

Boshqa tarafdan, ma’lumotlarning ba’zi bir asosiy xususiyatlari bu ma’lum bir darajaga ega bo’lishi kerak qulaylikShuning uchun, unga asoslanib, shaxs yoki tizim atrof-muhit bilan amalga oshiradigan izchil o’zaro ta’sirlarni o’zgartiradi. Xuddi shunday, ma’lumot ham bo’lishi kerak amal qilish muddati yoki yangiliklar, chunki soyabon ko’tarib yurish to’g’risida qaror qabul qilish uchun avvalgi kunning ob-havosi to’g’risida bilish foydasiz. Va, nihoyat, ma’lumot bo’lishi kerak ishonchli, chunki u qanchalik darajada bo’lsa, buni tasdiqlash uchun bir qator harakatlar tashkil etiladi.

Shuningdek qarang: Yangiliklar nima?

Reklama to’g’risidagi doimiy ma’lumot

Yilda To’g’riAxborot reklama perpétuam yoki perpétuam rei memóriam axborot sifatida, abadiy xotira uchun qilingan ma’lumot ma’lum, ya’ni bundan buyon sodir bo’layotgan yuridik harakatlarda qayd etilishi kerak.

Moliyaviy ma’lumotlar

Nima moliyaviy ma’lumotlar U shaxsning, yuridik shaxsning, bozorning yoki mamlakatning iqtisodiy holati bilan bog’liq bo’lgan ma’lumotlar to’plami deb ataladi va uning mustahkamligi va likvidliligini tahlil qilish hamda tijorat operatsiyalari yoki investitsiyalar bo’yicha qarorlar qabul qilishga imkon beradigan parametrlarni o’rnatish uchun ishlatiladi. .

Kompyuter fanidagi ma’lumotlar

In Hisoblash, chunki ma’lumot kompyuterda sodir bo’ladigan xabarlar, ko’rsatmalar va operatsiyalar yoki boshqa har qanday faoliyat turi sifatida ishlaydigan uyushgan va qayta ishlangan ma’lumotlar to’plami deb ataladi.

Ma’lumotlarga ham qarang.

Ichki ma’lumotlar

U deyiladi ichki ma’lumotlar bir guruh odamlar yoki kompaniyalar uchun eksklyuziv bo’lgan va unga egalik qiladiganlarga ma’lum raqobatbardosh ustunliklarni taqdim etadigan. Imtiyozli ma’lumot kontseptsiyasi, avvalambor, biznes va fond bozorlarida keng tarqalgan bo’lib, ehtiyotkorlik va axloq qoidalari bilan muomala qilinishi kerak, chunki bu shaxsiy manfaat uchun yoki birov uchun ishlatilishi mumkin.

Axborot tizimi – Information system

An Axborot tizimi (IS) yig’ish, qayta ishlash, saqlash va tarqatish uchun mo’ljallangan rasmiy, ijtimoiy-texnik, tashkiliy tizimdir ma `lumot. [1] A ijtimoiy-texnik istiqbolli, axborot tizimlari to’rt qismdan iborat: vazifa, odamlar, tuzilish (yoki rollar) va texnologiyalar. [2] Axborot tizimlari ma’lumotlarni yig’ish, saqlash va qayta ishlash uchun tarkibiy qismlarning birlashishi deb ta’riflanishi mumkin, ulardan ma’lumotlar ma’lumot berish, ma’lumotlarga, shuningdek raqamli mahsulotlarga hissa qo’shish uchun ishlatiladi. [3]

A kompyuter axborot tizimi axborotni qayta ishlaydigan yoki sharhlaydigan odamlar va kompyuterlardan tashkil topgan tizim. [4] [5] [6] [7] Ba’zan bu atama shunchaki a ga murojaat qilish uchun ishlatiladi kompyuter tizimi o’rnatilgan dastur bilan.

Axborot tizimlari odamlar va tashkilotlar yig’ish, filtrlash, qayta ishlash, yaratish va tarqatish uchun foydalanadigan ma’lumotlarga va qo’shimcha dasturiy ta’minot tarmoqlariga aniq havola qilingan tizimlarni akademik o’rganishdir. ma’lumotlar. Axborot tizimining aniq chegarasi, foydalanuvchilari, protsessorlari, saqlash, kirish, chiqish va yuqorida aytib o’tilgan aloqa tarmoqlariga ega bo’lgan axborot tizimiga e’tibor qaratiladi. [8]

Har qanday o’ziga xos axborot tizimi operatsiyalarni qo’llab-quvvatlashga, boshqarish va Qaror qabul qilish. [9] [10] Axborot tizimi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) tashkilot foydalanadigan va shuningdek, odamlar ushbu jarayon bilan biznes jarayonlarini qo’llab-quvvatlashda ushbu texnologiya bilan qanday aloqada bo’lishlari. [11]

Ba’zi mualliflar axborot tizimlarini aniq ajratib turadilar, kompyuter tizimlari va biznes jarayonlari. Axborot tizimlari odatda AKT tarkibiy qismlarini o’z ichiga oladi, ammo faqatgina AKT bilan bog’liq emas, buning o’rniga ulardan foydalanishni oxiriga etkazishga e’tibor beradi axborot texnologiyalari. Axborot tizimlari ham biznes jarayonlaridan farq qiladi. Axborot tizimlari biznes-jarayonlar samaradorligini nazorat qilishga yordam beradi. [12]

O’zgartirish [13] [14] axborot tizimini maxsus turi sifatida ko’rib chiqishning afzalliklari haqida bahs yuritadi ish tizimi. Ish tizimi – bu odamlar yoki mashinalar mijozlar uchun ma’lum mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarish uchun resurslardan foydalangan holda jarayonlar va faoliyatni amalga oshiradigan tizim. Axborot tizimi – bu ish faoliyati, axborotni yig’ish, uzatish, saqlash, olish, boshqarish va namoyish etishga bag’ishlangan. [15]

Shunday qilib, axborot tizimlari o’zaro bog’liqdir ma’lumotlar tizimlari bir tomondan va boshqa tomondan faoliyat tizimlari. Axborot tizimi bu aloqa ma’lumotlar ijtimoiy xotiraning bir shakli sifatida ifodalanadigan va qayta ishlanadigan tizim. Axborot tizimi, shuningdek, yarimrasmiy til insonning qaror qabul qilishi va harakatlarini qo’llab-quvvatlovchi.

Axborot tizimlari o’qishning asosiy yo’nalishi hisoblanadi tashkiliy informatika. [16]

Mundarija

• 1 Umumiy nuqtai
• 2 Axborot tizimining turlari
• 3 Axborot tizimini rivojlantirish
• 4 O’quv intizomi sifatida
  • 4.1 Tegishli shartlar

  Umumiy nuqtai

  Kumush va boshq. (1995) ISga dasturiy ta’minot, apparat vositalari, ma’lumotlar, odamlar va protseduralarni o’z ichiga olgan ikkita qarashni taqdim etdi. [17] Zheng boshqasini taqdim etdi axborot tizimining tizim ko’rinishi bu shuningdek jarayonlarni va muhim narsalarni qo’shadi tizim atrof-muhit, chegara, maqsad va o’zaro ta’sir kabi elementlar.

  The Hisoblash texnikasi assotsiatsiyasi “Axborot tizimlari mutaxassislari [integratsiyalashuvga] e’tibor berishadi” axborot texnologiyalari biznes va boshqa korxonalarning axborot ehtiyojlarini qondirish uchun echimlar va biznes jarayonlar. ” [18]

  Axborot tizimlarining har xil turlari mavjud, masalan: tranzaktsiyalarni qayta ishlash tizimlari, qarorlarni qo’llab-quvvatlash tizimlari, bilimlarni boshqarish tizimlari, ta’limni boshqarish tizimlari, ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari va ofis ma’lumot tizimlari. Ko’pgina axborot tizimlari uchun juda muhim bo’lgan axborot texnologiyalari bo’lib, ular odatda inson miyasi uchun mos bo’lmagan vazifalarni bajarishi uchun mo’ljallangan, masalan: katta hajmdagi ma’lumot bilan ishlash, murakkab hisob-kitoblarni bajarish va bir vaqtning o’zida ko’plab jarayonlarni boshqarish.

  Axborot texnologiyalari – bu rahbarlar uchun mavjud bo’lgan juda muhim va moslashuvchan manba. [19] Ko’pgina kompaniyalar pozitsiyasini yaratdilar bosh axborot xodimi Bilan ijroiya kengashida o’tirgan (CIO) Boshqaruvchi direktor (BOSH IJROCHI DIREKTOR), moliyaviy direktor (MOLIYA DIREKTORI), operatsion bosh direktor (COO) va bosh texnik xodim (CTO). CTO CIO sifatida ham xizmat qilishi mumkin va aksincha. The axborot xavfsizligi bo’yicha bosh ofitser (CISO) axborot xavfsizligini boshqarishga katta e’tibor beradi.

  The oltita komponent Axborot tizimini ishlab chiqarish uchun birlashishi kerak bo’lganlar: (Axborot tizimlari bu tashkiliy protseduralar va ularga kompyuter yoki dasturiy ta’minot kerak emas, bu ma’lumotlar noto’g’ri, ya’ni 1400 yillarda buxgalteriya tizimi buxgalteriya va siyoh yordamida ma’lumot tizimidan foydalanadi )

  1. Uskuna: Uskuna atamasi mashinani anglatadi. Ushbu toifaga ko’pincha markaziy protsessor (CPU) deb nomlanadigan kompyuterning o’zi va uning barcha qo’llab-quvvatlovchi uskunalari kiradi. Qo’llab-quvvatlaydigan uskunalar qatoriga kirish va chiqish moslamalari, saqlash moslamalari va aloqa vositalari kiradi.
  2. Dasturiy ta’minot: Dasturiy ta’minot atamasi kompyuter dasturlari va ularni qo’llab-quvvatlovchi qo’llanmalarga (agar mavjud bo’lsa) tegishli. Kompyuter dasturlari – bu tizimning apparat qismlari ichidagi sxemalarni ma’lumotlardan foydali ma’lumotlarni ishlab chiqarish usullarida ishlashga yo’naltiradigan mashinada o’qiladigan ko’rsatmalar. Dasturlar odatda ba’zi kirish / chiqish muhitida, ko’pincha diskda yoki lentada saqlanadi.
  3. Ma’lumotlar: Ma’lumotlar – bu dasturlar tomonidan foydali ma’lumot ishlab chiqarish uchun foydalaniladigan faktlar. Dasturlar singari ma’lumotlar ham kompyuterda kerak bo’lguncha diskda yoki lentada mashinada o’qiladigan shaklda saqlanadi.
  4. Jarayonlar: Protseduralar – bu kompyuter tizimining ishlashini tartibga soluvchi siyosat. “Protseduralar odamlarga dasturiy ta’minotning qo’shimcha qurilmalari uchun” – bu tizimdagi protseduralarning rolini ko’rsatish uchun ishlatiladigan odatiy o’xshashlik.
  5. Odamlar: Har qanday tizim foydali bo’lishi uchun odamlarga muhtoj. Ko’pincha tizimning eng e’tiborsiz qoldiradigan elementi odamlardir, ehtimol bu axborot tizimlarining muvaffaqiyati yoki muvaffaqiyatsizligiga eng ko’p ta’sir qiluvchi komponent. Bunga “nafaqat foydalanuvchilar, balki kompyuterlarni ishlatadiganlar va ularga xizmat ko’rsatadiganlar, ma’lumotlarni saqlaydiganlar va kompyuterlar tarmog’ini qo’llab-quvvatlaydiganlar” kiradi. [20]
  6. Fikr-mulohaza: bu ISning teskari aloqa vositasi bo’lishi mumkinligini aniqlaydigan yana bir tarkibiy qism (garchi ushbu komponent ishlashi uchun zarur bo’lmasa ham).

  Ma’lumotlar – bu apparat va odamlar o’rtasidagi ko’prik. Bu shuni anglatadiki, biz yig’adigan ma’lumotlar faqat odamlarni jalb qilmagunimizcha ma’lumotlardir. O’sha paytda ma’lumotlar endi ma’lumotdir.

  Axborot tizimining turlari

  To’rt darajali ierarxiya

  Darsliklarda mavjud bo’lgan Axborot tizimlarining “klassik” ko’rinishi [21] 1980-yillarda, odatda, tashkilotning ierarxiyasini aks ettiruvchi tizimlar piramidasi bo’lgan tranzaktsiyalarni qayta ishlash tizimlari piramidaning pastki qismida, so’ngra boshqaruv axborot tizimlari, qarorlarni qo’llab-quvvatlash tizimlari va bilan tugaydi ijro etuvchi axborot tizimlari yuqorida. Piramida modeli birinchi marta ishlab chiqilganidan beri foydali bo’lib qolsa-da, bir qator yangi texnologiyalar ishlab chiqildi va axborot tizimlarining yangi toifalari paydo bo’ldi, ularning ba’zilari endi asl piramida modeliga osonlikcha sig’maydilar.

  Bunday tizimlarning ayrim misollari:

  • ma’lumotlar omborlari
  • korxona manbalari rejasi
  • korporativ tizimlar
  • ekspert tizimlari
  • qidiruv tizimlari
  • geografik axborot tizimi
  • global axborot tizimi
  • ofislarni avtomatlashtirish.

  A kompyuter (asosli) axborot tizimi rejalashtirilgan vazifalarning bir qismini yoki barchasini bajarish uchun asosan kompyuter texnologiyalaridan foydalanadigan IS. Kompyuterga asoslangan axborot tizimlarining asosiy tarkibiy qismlari:

  • Uskuna– bu monitor, protsessor, printer va klaviatura kabi qurilmalar, ularning barchasi ma’lumotlarni qabul qilish, qayta ishlash, ko’rsatish uchun birgalikda ishlaydi.
  • Dasturiy ta’minot– bu qo’shimcha ma’lumotlarga ma’lumotlarni qayta ishlashga imkon beradigan dasturlar.
  • Ma’lumotlar bazalari– bu tegishli fayllarni yoki tegishli ma’lumotlarni o’z ichiga olgan jadvallarni yig’ish.
  • Tarmoqlar– bu turli xil kompyuterlarga resurslarni taqsimlashga imkon beruvchi birlashtiruvchi tizimdir.
  • Jarayonlar– bu ma’lumotlarni qayta ishlash va afzal qilingan natijalarni ishlab chiqarish uchun yuqoridagi komponentlarni birlashtirish uchun buyruqlar.

  Dastlabki to’rt tarkibiy qism (apparat, dasturiy ta’minot, ma’lumotlar bazasi va tarmoq) axborot texnologiyalari platformasi deb nomlanadi, keyinchalik axborot texnologiyalari xodimlari ushbu komponentlardan xavfsizlik choralari, xavf va ma’lumotlarni boshqarishni nazorat qiluvchi axborot tizimlarini yaratish uchun foydalanishi mumkin. Ushbu harakatlar axborot texnologiyalari xizmatlari sifatida tanilgan. [22]

  Ba’zi bir axborot tizimlari tashkilotlarning qismlarini qo’llab-quvvatlaydi, boshqalari butun tashkilotlarni qo’llab-quvvatlaydi, boshqalari esa qo’llab-quvvatlovchi guruhlar. Eslatib o’tamiz, tashkilot tarkibidagi har bir bo’lim yoki funktsional soha o’zining amaliy dasturlari yoki axborot tizimlariga ega. Ushbu funktsional ma’lumot tizimlari (FAIS) yanada keng tarqalgan IS uchun ustunlarni qo’llab-quvvatlaydi, ya’ni biznes razvedkasi tizimlar va panellar [ iqtibos kerak ] . Nomidan ko’rinib turibdiki, har bir FAIS tashkilot ichidagi ma’lum bir funktsiyani qo’llab-quvvatlaydi, masalan: buxgalteriya hisobi IS, moliya IS, ishlab chiqarishni boshqarish menejmenti (POM) IS, marketing IS va inson resurslari. Moliya va buxgalteriya hisobi bo’yicha menejerlar daromadlar va ishbilarmonlik faoliyatini prognoz qilish, mablag’larning eng yaxshi manbalari va ishlatilishini aniqlash hamda auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish uchun tashkilotning asosli asosda ishlashini va barcha moliyaviy hisobotlar va hujjatlarning aniqligini ta’minlash uchun AT tizimlaridan foydalanadilar. Tashkiliy axborot tizimlarining boshqa turlari FAIS, Tranzaktsiyalarni qayta ishlash tizimlari, korxona manbalari rejasi, ofislarni avtomatlashtirish tizim, boshqaruv axborot tizimi, qarorlarni qo’llab-quvvatlash tizimi, ekspert tizimi, boshqaruv paneli, ta’minot zanjirini boshqarish tizimi va elektron tijorat tizim. Ko’rsatkich panellari – bu tashkilotning barcha menejerlarini qo’llab-quvvatlaydigan ISning maxsus shakli. Ular o’z vaqtida ma’lumotlarga tezkor kirish va tuzilgan ma’lumotlarga hisobotlar shaklida to’g’ridan-to’g’ri kirishni ta’minlaydi. Mutaxassis tizimlari ma’lum bir sohada fikrlash qobiliyatlari, bilimlari va tajribalarini qo’llash orqali inson mutaxassislari ishini takrorlashga harakat qiladi.

  Axborot tizimini rivojlantirish

  Kattaroq tashkilotlarning axborot texnologiyalari bo’limlari axborot texnologiyalarini rivojlantirish, ulardan foydalanish va biznesda qo’llashga kuchli ta’sir ko’rsatishga moyil bo’lib, axborot tizimini ishlab chiqish va undan foydalanish uchun qator metodologiya va jarayonlardan foydalanish mumkin. Kabi ko’plab ishlab chiquvchilar tizim muhandislik yondashuvidan foydalanadilar tizimni rivojlantirish hayot aylanishi (SDLC), bosqichma-bosqich axborot tizimini muntazam ravishda ishlab chiqish. Tizim ishlab chiqish davrining bosqichlari – bu rejalashtirish, tizimni tahlil qilish va talablar, tizimni loyihalash, ishlab chiqish, integratsiya va sinovdan o’tkazish, amalga oshirish va ishlash va texnik xizmat ko’rsatish. Yaqinda o’tkazilgan tadqiqotlar imkon yaratishga qaratilgan [23] va o’lchash [24] Axborot tizimi uyda (tashkilot ichida) yoki autsorsing asosida ishlab chiqilishi mumkin bo’lgan butun inson aktyorlari tomonidan tashkilot ichida doimiy ravishda, jamoaviy rivojlanishi. Bunga ba’zi bir tarkibiy qismlarni yoki butun tizimni autsorsing orqali amalga oshirish mumkin. [25] Muayyan holat – bu rivojlanish guruhining geografik taqsimoti (offshoring, global axborot tizimi ).

  Ta’rifiga rioya qilgan holda kompyuterga asoslangan axborot tizimi Langeforlar, [26] texnologik jihatdan amalga oshiriladigan vosita:

  • lingvistik iboralarni yozish, saqlash va tarqatish,
  • shuningdek, bunday iboralardan xulosa chiqarish uchun.

  Geografik axborot tizimlari, er to’g’risidagi axborot tizimlari va tabiiy ofatlar to’g’risidagi axborot tizimlari yangi paydo bo’layotgan axborot tizimlariga misol bo’la oladi, ammo ularni keng miqyosli axborot tizimlari sifatida ko’rib chiqish mumkin.Tizimni rivojlantirish quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi:

  • Muammoni aniqlash va spetsifikatsiya
  • Ma’lumot yig’ish
  • Yangi tizim uchun talablar spetsifikatsiyasi
  • Tizim dizayni
  • Tizim qurilishi
  • Tizimni amalga oshirish
  • Ko’rib chiqish va texnik xizmat ko’rsatish. [27]

  O’quv intizomi sifatida

  Ta’lim sohasi axborot tizimlari tizimlarni tahlil qilish va loyihalash, kompyuter tarmoqlari, axborot xavfsizligi, ma’lumotlar bazasini boshqarish va qarorlarni qo’llab-quvvatlash tizimlari kabi turli mavzularni o’z ichiga oladi. Axborotni boshqarish biznes samaradorligi vositalari, dasturlarni dasturlash va amalga oshirish, elektron tijorat, raqamli ommaviy axborot vositalarini ishlab chiqarish, ma’lumotlarni qazib olish va qarorlarni qo’llab-quvvatlash kabi biznes funktsiyalari sohasidagi ma’lumotlarni to’plash va tahlil qilishning amaliy va nazariy muammolari bilan shug’ullanadi. Aloqa va tarmoq telekommunikatsiya texnologiyalari bilan shug’ullanadi. Axborot tizimlari ko’prigi biznes va Kompyuter fanlari ning nazariy asoslaridan foydalangan holda ma `lumot va hisoblash turli xil biznes modellarini va ularga tegishli narsalarni o’rganish algoritmik jarayonlar [28] IT tizimlarini yaratish bo’yicha [29] [30] informatika fani doirasida. [31] [32] [33] [34] [35] [36] [37] [38] [39] [40] [41] [42] [43] Kompyuter axborot tizimi (lar) i (CIS) – bu kompyuterlar va algoritmik jarayonlarni, shu jumladan ularning printsiplari, dasturiy ta’minot va apparat dizaynlari, ularning qo’llanilishi va ularning jamiyatga ta’sirini o’rganadigan sohadir. [44] [45] [46] IS esa dizayndan ko’ra ko’proq ishlashga urg’u beradi. [47]

  ISning bir qator olimlari, boshqa ma’lumot yo’nalishlaridan kelib chiqqan Axborot tizimlarining mohiyati va asoslari haqida bahslashdilar Kompyuter fanlari, Muhandislik, Matematika, Menejment fanlari, Kibernetika va boshqalar. [48] [49] [50] [51] Axborot tizimlari, shuningdek, sifatli ma’lumotlarni ishlab chiqarishda birgalikda ishlaydigan apparat, dasturiy ta’minot, ma’lumotlar, odamlar va protseduralar to’plami sifatida ham ta’riflanishi mumkin.

  Tegishli shartlar

  Axborot tizimlarining aloqasi Axborot texnologiyalari, Kompyuter fanlari, Axborot fanlari va Biznes.

  Informatika singari, boshqa fanlarni ham ISning aloqador va asos fanlari sifatida ko’rish mumkin. ISni o’rganish sohasi tashkilotlar va jamiyatdagi axborot tizimlarining rivojlanishi, ishlatilishi va ta’sirini belgilaydigan ijtimoiy va texnologik hodisalar bilan bog’liq nazariyalar va amaliyotlarni o’rganishni o’z ichiga oladi. [52] Ammo, chegaralardagi fanlarning bir-biri bilan chambarchas bog’liq bo’lishi mumkin, ammo fanlar hanuzgacha faoliyat yo’nalishi, maqsadi va yo’nalishi bilan ajralib turadi. [53]

  Keng ko’lamda, atama Axborot tizimlari jamiyat va tashkilotlarda axborotni va unga aloqador texnologiyalarni yig’ish, qayta ishlash, saqlash, tarqatish va ulardan foydalanish bilan bog’liq strategik, boshqaruv va operatsion faoliyat turlarini ko’rib chiqadigan ilmiy tadqiqot sohasidir. [53] Axborot tizimlari atamasi IS sohasidagi bilimlarni sohada, davlat idoralarida va notijorat tashkilotlarda qo’llaydigan tashkiliy funktsiyani tavsiflash uchun ham ishlatiladi. [53] Axborot tizimlari ko’pincha algoritmik jarayonlar va texnologiya o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikni anglatadi. Ushbu o’zaro ta’sir tashkilot chegaralarida yoki chegaralarida sodir bo’lishi mumkin. Axborot tizimi bu tashkilot foydalanadigan texnologiya, shuningdek, tashkilotlarning texnologiyalar bilan o’zaro aloqasi va texnologiya tashkilotning biznes jarayonlari bilan ishlash uslubidir. Axborot tizimlari ajralib turadi axborot texnologiyalari (IT), unda axborot tizimida jarayonlarning tarkibiy qismlari bilan o’zaro aloqada bo’lgan axborot texnologiyalari komponenti mavjud.

  Ushbu yondashuvning bir muammo shundaki, u IS sohasini AKTdan nodavlat ravishda foydalanish, masalan, ijtimoiy tarmoqlar, kompyuter o’yinlari, mobil shaxsiy foydalanish va boshqalar bilan qiziqtirishga to’sqinlik qiladi, chunki IS maydonini qo’shnilaridan farqlashning boshqa usuli “IS” sohasida va boshqa sohalarda haqiqatning qaysi jihatlari eng mazmunli? “deb so’rash. [54] Falsafaga asoslangan ushbu yondashuv nafaqat yo’nalish, maqsad va yo’nalishni, balki boshqa sohalar qatorida ushbu sohaning qadr-qimmati, taqdiri va javobgarligini aniqlashga yordam beradi. [55]

  Ishga qabul qilish yo’llari

  Axborot tizimlari xodimlari turli xil martabalarni egallaydilar:

  • Axborot tizimining strategiyasi
  • Axborot tizimlarini boshqarish – Boshqaruv axborot tizimi (MIS) bu qaror qabul qilish va tashkilotdagi ma’lumotlarni muvofiqlashtirish, boshqarish, tahlil qilish va tasavvur qilish uchun ishlatiladigan axborot tizimidir.
  • Loyiha boshqaruvi – Loyiha menejmenti – bu aniq maqsadlarga erishish va belgilangan vaqtda aniq muvaffaqiyat mezonlariga javob berish uchun jamoaning ishini boshlash, rejalashtirish, bajarish, boshqarish va yopish amaliyotidir.
  • Korxona me’morchiligi – strategiyani muvaffaqiyatli ishlab chiqish va amalga oshirish uchun har doim kompleks yondashuvdan foydalangan holda korxonalarni tahlil qilish, loyihalashtirish, rejalashtirish va amalga oshirishda aniq belgilangan amaliyot.
  • IS rivojlantirish
  • IS tashkiloti
  • IS Consulting
  • IS xavfsizlik
  • IS Auditor

  Axborot tizimlari intizomida turli xil martaba yo’llari mavjud. “Maxsus texnik bilim va kuchli aloqa qobiliyatiga ega bo’lgan ishchilar eng yaxshi istiqbolga ega bo’lishadi. Menejment mahoratiga ega va ishbilarmonlik amaliyoti va printsiplarini tushunadigan ishchilar ajoyib imkoniyatlarga ega bo’ladilar, chunki kompaniyalar o’z daromadlarini jalb qilish uchun texnologiyani qidirib topmoqdalar.” [56]

  Axborot texnologiyalari zamonaviy korxonalar faoliyati uchun muhim bo’lib, u ko’plab ish joylarini taklif etadi. Axborot tizimlari sohasiga axborot tizimlarini loyihalashtiruvchi va quradigan odamlar, ushbu tizimlardan foydalanadiganlar va ushbu tizimlarni boshqarish uchun mas’ul shaxslar kiradi. Dasturchilar, biznes-tahlilchilar, tizim tahlilchilari va dizaynerlar kabi an’anaviy AT xodimlariga bo’lgan talab. muhim ahamiyatga ega. Ko’pgina yaxshi maoshli ish joylari Axborot texnologiyalari sohasida mavjud. Ro’yxatning yuqori qismida bosh axborot xodimi (CIO) joylashgan.

  CIO – bu IS funktsiyasiga mas’ul bo’lgan ijro etuvchi shaxs. Ko’pgina tashkilotlarda CIO bosh ijrochi direktor (bosh direktor), moliyaviy direktor (moliyaviy direktor) va boshqa yuqori darajadagi rahbarlar bilan ishlaydi. Shuning uchun u tashkilotning strategik rejalashtirish jarayonida faol ishtirok etadi.

  Tadqiqot

  Axborot tizimlarini tadqiq qilish, odatda, axborot tizimlarining shaxslar, guruhlar va tashkilotlarning xatti-harakatlariga ta’sirini o’rganish bilan bog’liq fanlararo bog’liqdir. [57] [58] Xevner va boshq. (2004) [59] IS-dagi tadqiqotlarni ikkita ilmiy paradigmalarga, shu jumladan xulq-atvor haqidagi fan inson yoki tashkilotning xulq-atvorini tushuntiradigan yoki bashorat qiladigan nazariyalarni ishlab chiqish va tekshirish dizayn fanlari bu yangi va innovatsion artefaktlar yaratish orqali inson va tashkilot qobiliyatlari chegaralarini kengaytiradi.

  Salvatore Mart va Jerald Smit [60] Axborot texnologiyalarining turli jihatlarini tadqiq qilish uchun asos taklif qildi, shu jumladan tadqiqot natijalari (tadqiqot natijalari) va ushbu tadqiqotni (tadqiqot faoliyati) amalga oshirish faoliyati. Ular tadqiqot natijalarini quyidagicha aniqladilar:

  1. Konstruktsiyalar bu domenning so’z boyligini tashkil etadigan tushunchalar. Ular domen doirasidagi muammolarni tavsiflash va ularning echimlarini ko’rsatish uchun foydalaniladigan kontseptsiyani tashkil etadi.
  2. A model bu konstruktsiyalar o’rtasidagi munosabatlarni ifodalovchi takliflar yoki bayonotlar to’plamidir.
  3. A usul bu vazifani bajarish uchun ishlatiladigan qadamlar to’plami (algoritm yoki ko’rsatma). Usullar asosiy tuzilmalar to’plamiga va yechim makonining tasviriga (modeliga) asoslangan.
  4. An ibrat artefaktni o’z muhitida amalga oshirishdir.

  Shuningdek, tadqiqot faoliyati, shu jumladan:

  1. Qurmoq ma’lum bir vazifani bajarish uchun artefakt.
  2. Baholang biron bir yutuqqa erishilganligini aniqlash uchun artefakt.
  3. Ijro etilishi baholangan artefaktni hisobga olgan holda, artefakt nima uchun va qanday qilib uning muhitida ishlagan yoki ishlamaganligini aniqlash kerak. Shuning uchun, nazariya va oqlash IT artefaktlari haqidagi nazariyalar.

  Axborot tizimlari intizom sifatida 30 yildan beri rivojlanib kelayotgan bo’lsa-da, [61] IS tadqiqotining asosiy yo’nalishi yoki o’ziga xosligi hali ham olimlar o’rtasida munozaralarga sabab bo’lmoqda. [62] [63] [64] Ushbu munozaraning atrofida ikkita asosiy fikr mavjud: IT tadqiqotining asosiy mavzusi sifatida IT artefaktiga qaratilgan tor nuqtai va dinamik rivojlanayotgan kontekstga kiritilgan ATning ijtimoiy va texnik jihatlari o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikka qaratilgan keng fikr. . [65] Uchinchi ko’rinish [66] IS olimlarini IT artefakti va uning kontekstiga mutanosib e’tibor berishga chaqiradi.

  Axborot tizimlarini o’rganish amaliy soha bo’lgani uchun, soha mutaxassislari axborot tizimlarini tadqiq qilishda darhol amalda qo’llaniladigan xulosalar paydo bo’lishini kutmoqdalar. Ammo bu har doim ham shunday emas, chunki axborot tizimlari tadqiqotchilari odatda xulq-atvor muammolarini amaliyotchilar kutganidan ko’ra ancha chuqurroq o’rganishadi. Bu axborot tizimlarini tadqiq qilish natijalarini tushunishi qiyin bo’lishi mumkin va tanqidlarga olib keladi. [67]

  So’nggi o’n yil ichida biznes tendentsiyasi Axborot tizimlari funktsiyasi (ISF) rolining sezilarli darajada oshishi bilan ifodalanadi, ayniqsa korxona strategiyalari va operatsiyalarini qo’llab-quvvatlash borasida. Bu samaradorlikni oshirish va yangi qiymat yaratishni qo’llab-quvvatlashning asosiy omiliga aylandi. [68] Axborot tizimining ta’sirini emas, balki o’zini o’rganish uchun, masalan, axborot tizimlari modellaridan foydalaniladi EATPUT.

  Axborot tizimlari tadqiqotchilarining xalqaro tashkiloti Axborot tizimlari assotsiatsiyasi (AIS) va uning Jurnallar bo’yicha katta olimlar forumi quyi qo’mitasi (2007 yil 23 aprel) AIS “a’lo” deb hisoblagan jurnallar “savatini” taklif qildi va quyidagilarni nomzod qildi: Har chorakda boshqaruv axborot tizimlari (MISQ), Axborot tizimlarini tadqiq qilish (ISR), Axborot tizimlari assotsiatsiyasi jurnali (JAIS), Boshqaruv axborot tizimlari jurnali (JMIS), Evropa axborot tizimlari jurnali (EJIS) va Axborot tizimlari jurnali (ISJ). [69]

  Bir qator yillik axborot tizimlari konferentsiyalari dunyoning turli burchaklarida ishlaydi, ularning aksariyati ekspertlar tomonidan ko’rib chiqiladi. AIS to’g’ridan-to’g’ri ishlaydi Axborot tizimlari bo’yicha xalqaro konferentsiya (ICIS) va Axborot tizimlari bo’yicha Amerika konferentsiyasi (AMCIS), AIS bilan bog’liq konferentsiyalar esa [70] o’z ichiga oladi Tinch okean Osiyo axborot tizimlari bo’yicha konferentsiya (PACIS), Axborot tizimlari bo’yicha Evropa konferentsiyasi (ECIS), Axborot tizimlari bo’yicha O’rta er dengizi konferentsiyasi (MCIS), Axborot resurslarini boshqarish bo’yicha xalqaro konferentsiya (Conf-IRM) va Vuhan elektron biznes bo’yicha xalqaro konferentsiya (WHICEB). AIS bo’lim konferentsiyalari [71] o’z ichiga oladi Axborot tizimlari bo’yicha Avstraliya konferentsiyasi (ACIS), Skandinaviyadagi Axborot tizimlarini tadqiq qilish konferentsiyasi (IRIS), Axborot tizimlari xalqaro konferentsiyasi (ISICO), Italiyaning AIS (itAIS) bo’limining konferentsiyasi, yillik O’rta G’arbiy AIS konferentsiyasi (MWAIS) va Janubiy AIS (SAIS) yillik konferentsiyasi. EDSIG, [72] AITP ta’limi bo’yicha maxsus qiziqish guruhi bo’lgan [73] Axborot tizimlari va kompyuter ta’limi bo’yicha konferentsiyani tashkil qiladi [74] va Axborot tizimlari bo’yicha amaliy tadqiqotlar konferentsiyasi [75] ikkalasi ham har yili noyabr oyida o’tkaziladi.

  Shuningdek qarang

  • Ma’lumotlar arxitektori
  • Ma’lumotlarni modellashtirish
  • Ma’lumotlarni qayta ishlash tizimi
  • Ma’lumotlarga mos yozuvlar modeli
  • Ma’lumotlar bazasi
  • EATPUT
  • Metadata
  • Bashoratli modelni belgilash tili
  • Semantik tarjima
  • Uch sxemali yondashuv
  • Korxonaning axborot tizimi
  • Atrof-muhitni modellashtirish markazi
  • Axborotni qayta ishlash tizimi
  • XABARLAR

  Adabiyotlar

  1. ^ Pikkolo, Gabriele; Pigni, Federiko (2018 yil iyul). Menejerlar uchun axborot tizimlari: holatlar bilan (4.0 nashr.). Prospekt matbuoti. p. 28. ISBN978-1-943153-50-3 . Olingan 25 noyabr 2018 .
  2. ^ O’Hara, Margaret; Uotson, Richard; Kavan, Bryus (1999). “O’zgarishlarning uchta darajasini boshqarish”. Axborot tizimlarini boshqarish. 16 (3): 64. doi:10.1201/1078/43197.16.3.19990601/31317.9 . Olingan 25 noyabr 2018 .
  3. ^“Axborot tizimlari”. 2020-11-12.
  4. ^“axborot tizimi”. BusinessDictionary.com.
  5. ^“Axborot tizimlari”. Internet printsipi.
  6. ^ Vladimir Zvass (2016-02-10). “Axborot tizimi”. Britannica.
  7. ^ D’Atri A., De Marko M., Casalino N. (2008). “Axborot tizimlarini o’rganishning disiplinlerarası jihatlari”, Physica-Verlag, Springer, Germaniya, 1-416 betlar, doi:10.1007/978-3-7908-2010-2
  8. ISBN 978-3-7908-2009-6
  9. ^ Jessup, Leonard M.; Jozef S. Valacich (2008). Bugungi kunda axborot tizimlari (3-nashr). Pearson Publishing. Lug’at p. 416
  10. ^ Bulgacs, Simon (2013). “Standartlashtirilgan xalqaro innovatsion texnologik asoslarni yaratishning birinchi bosqichi / dasturiy ta’minot”. Xalqaro biznes va tizim tadqiqotlari jurnali. 7 (3): 250. doi:10.1504 / IJBSR.2013.05.05312 . Olingan 2015-11-02 .
  11. ^“SEI hisoboti” Lug’at ” “. Asl nusxasidan arxivlangan 2007 yil 3 sentyabr . Olingan 2013-04-02 . CS1 maint: BOT: original-url holati noma’lum (havola)
  12. ^ Kroenke, D M. (2008). MISni boshdan kechirmoqda. Prentice-Hall, Yuqori Saddle River, NJ
  13. ^ O’Brayen, J A. (2003). Axborot tizimlariga kirish: elektron biznes korxonasi uchun zarur narsalar. McGraw-Hill, Boston, MA
  14. ^ Alter, S. (2003) “Axborot texnologiyasiga asoslangan ish tizimlari” IT artifakti “ni IS sohasining asosiy mavzusi sifatida almashtirishining 18 sababi” Axborot tizimlari assotsiatsiyasining aloqalari, 12 (23), oktyabr, 365-394-betlar, http://aisel.aisnet.org/cais/vol12/iss1/23/
  15. ^ Alter, S (2013). “Ish tizimi nazariyasi: kelajak tushunchalari, kengaytmalari va muammolariga umumiy nuqtai”. Axborot tizimlari assotsiatsiyasi jurnali. 14 (2): 72–121. doi:10.17705 / 1jais.00323.
  16. ^ Alter, S. (2006) Ish tizimining usuli: biznes natijalari uchun odamlarni, jarayonlarni va axborot texnologiyalarini birlashtirish. Works System Press, CA
  17. ^ Beynon-Devies P. (2009). Biznes-axborot tizimlari. Palgreyv, Beysststuk
  18. ^ Marc S. Silver, M. Lynne Markus, Cynthia Mathis Beath (Sentyabr 1995). “Axborot texnologiyalari interaktiv modeli: MBA asosiy kursi uchun asos”. MIS chorakda: 361–390. CS1 maint: bir nechta ism: mualliflar ro’yxati (havola)
  19. ^ O’quv dasturlarini hisoblash bo’yicha qo’shma ishchi guruh 2005 yil. Hisoblash o’quv dasturlari 2005 yil: Umumiy hisobot (pdf)Arxivlandi 2014-10-21 da Orqaga qaytish mashinasi
  20. ^ Rokart va boshq. (1996) Yangi IT-tashkilot Sloan Management-ni ko’rib chiqish uchun sakkiz shart.
  21. ^ Kroenke, D. M. (2015). MIS Essentials. Pearson ta’limi
  22. ^ Laudon, K. va Laudon, JP Management Information Systems, Macmillan, 1988.
  23. ^ Rayner, R.Kelli Kli va Keysi G.Cegielski. Axborot tizimiga kirish: biznesni qo’llab-quvvatlash va o’zgartirish to’rtinchi nashr. Nyu-Jersi: John Wiley and Sons, Inc., 2012. Chop etish.
  24. ^ Neyman, Gustaf; Sobernig, Stefan; Aram, Maykl (2014 yil fevral). “Evolyutsion biznes-axborot tizimlari”. Biznes va axborot tizimlari muhandisligi. 6 (1): 33–36. doi:10.1007 / s12599-013-0305-1. S2CID15979292.
  25. ^ Aram, Maykl; Neyman, Gustaf (2015-07-01). “Biznes-axborot tizimlarini birgalikda rivojlantirishning ko’p qatlamli tahlili” (PDF) . Internet xizmatlari va ilovalari jurnali. 6 (1). doi:10.1186 / s13174-015-0030-8. S2CID16502371.
  26. ^MIS-dan foydalanish . Kroenke. 2009 yil. ISBN978-0-13-713029-0 .
  27. ^Borje Langefors (1973). Axborot tizimlarini nazariy tahlil qilish. Auerbax. ISBN978-0-87769-151-8 .
  28. ^Kompyuter tadqiqotlari. Frederik Nyawaya. 2008 yil. ISBN978-9966-781-24-6 .
  29. ^“Kompyuter va mantiqiy asoslar – o’quv bo’linmalari – Svinburn Texnologiya Universiteti – Melburn, Avstraliya”.
  30. ^“IT tizimlarini yaratish – RMIT universiteti”.
  31. ^“Tizimlarni rivojlantirish – o’quv bo’linmalari – Svinburn Texnologiya Universiteti – Melburn, Avstraliya”.
  32. ^ Kelli, Syu; Gibson, Nikola; Gollandiya, Kristofer; Light, Ben (1999 yil iyul). “Eski axborot tizimlari va biznes jarayonlarini muhandislik masalalariga e’tibor: eski axborot tizimlarining biznes istiqboli”. AIS aloqalari. 2 (7): 1–27.
  33. ^ Archibald, J.A. (1975 yil may). “Boshqa fanlarning ixtisosliklari uchun informatika ta’limi”. AFIPS qo’shma kompyuter konferentsiyalari: 903–906. Kompyuter fanlari bir nechta tegishli fanlarga tarqaladi va ushbu fanlarga an’anaviy ravishda faqat odatiy fanlarda joylashgan ba’zi sub-fanlarni baham ko’radi.
  34. ^ Denning, Piter (1999 yil iyul). “KOMPYUTER FANI: intizom”. Kompyuter fanlari entsiklopediyasi (2000 yil nashr). Informatika sohasi: Informatika inson tomonidan yaratilgan va tabiiy axborot jarayonlarini ko’rib chiqishiga qaramay, intizomdagi asosiy harakat inson tomonidan yaratilgan jarayonlarga, ayniqsa axborotni qayta ishlash tizimlari va mashinalariga yo’naltirilgan.
  35. ^ Koy, Volfgang (2004 yil iyun). “Intizomlar o’rtasida”. ACM SIGCSE byulleteni. 36 (2): 7–10. doi:10.1145/1024338.1024340. ISSN0097-8418. S2CID10389644. Kompyuter fanlari ushbu jarayonlarning markazida bo’lishi mumkin. Haqiqiy savol, uslubiy farqlari bilan intizomiy chegaralarni e’tiborsiz qoldirmaslik emas, balki birgalikda ishlash uchun intizomlarni ochishdir. Biz ko’priklar qurishni o’rganishimiz kerak, intizomlar orasidagi bo’shliqdan boshlamasligimiz kerak
  36. ^ Hoganson, Ken (2001 yil dekabr). “Informatika va axborot tizimlarini tahlilini, tavsiyalarini, tuzoqlarini, imkoniyatlarini, akkreditatsiyasini va tendentsiyalarini birlashtirish uchun muqobil o’quv dasturlari modellari”. Kollejlarda hisoblash fanlari jurnali. 17 (2): 313–325. ISSN1937-4771. . Axborot tizimlari biznesni boshqarish va kompyuter fanlari o’rtasidagi tafovutni bartaraf etish zaruriyatidan kelib chiqib o’sdi .
  37. ^ Devis, Timoti; Geyst, Robert; Matzko, Sara; Westall, Jeyms (2004 yil mart). τ´εχνη: Birinchi qadam. Kompyuter fanlari bo’yicha ta’lim bo’yicha texnik simpozium. 125–129 betlar. ISBN978-1-58113-798-9 . 1999 yilda Klemson universiteti san’at va fanlarni ko’prigi bilan bog’laydigan (magistrlik) dasturini yaratdi . Dasturdagi barcha talabalar ham san’at, ham informatika bo’yicha aspirantura ishlarini bajarishlari shart.
  38. ^ Hoganson, Ken (2001 yil dekabr). “Informatika va axborot tizimlarini tahlilini, tavsiyalarini, tuzoqlarini, imkoniyatlarini, akkreditatsiyasini va tendentsiyalarini birlashtirish uchun muqobil o’quv dasturlari modellari”. Kollejlarda hisoblash fanlari jurnali. 17 (2): 313–325. ISSN1937-4771. Alohida fan sifatida axborot tizimlari sohasi nisbatan yangi bo’lib, texnologiyalar rivojlanib, maydon pishib yetgan sari doimiy ravishda o’zgarib turadi
  39. ^ Xazanchi, Deepak; Byorn Erik Munkvold (2000 yil yoz). “Axborot tizimi fanmi? Axborot tizimlari intizomining mohiyatini o’rganish”. ACM SIGMIS ma’lumotlar bazasi. 31 (3): 24–42. doi:10.1145/381823.381834. ISSN0095-0033. S2CID52847480. Shundan kelib chiqadiki, IS – bu ilmiy, ya’ni ilmiy bo’lmagan sohalardan farqli o’laroq, ilmiy intizom
  40. ^ Denning, Piter (2007 yil iyun). “Ubiquity kompyuterning ajoyib tamoyillari to’g’risida Piter Denning bilan yangi intervyu”. 2007 (Iyun): 1. Boshqa sohalardagi odamlar o’zlarining chuqur tuzilmalarida axborot jarayonlarini kashf etganliklarini va kompyuterlar bilan hamkorlik ular uchun juda zarurligini aytishmoqda. Iqtibos jurnali talab qiladi | jurnal = (Yordam bering)
  41. ^ “Informatika – bu ma’lumotni o’rganadigan fan” Nyu-Jersi Texnologiya Instituti, Gutenberg axborot texnologiyalari Arxivlandi 2008 yil 15 sentyabr, soat Orqaga qaytish mashinasi
  42. ^ “Informatika – bu hisoblash haqida ma’lumot.” Sankt-Benedikt kolleji, kompyuter fanlari bo’limiArxivlandi 2007-02-03 da Orqaga qaytish mashinasi, Sent-Jon universiteti
  43. ^ “Kompyuter fanlari – bu kompyuter tizimlarining nazariy asoslaridan tortib, katta dasturiy ta’minot loyihalarini boshqarishning amaliy jihatlarigacha bo’lgan barcha jihatlarini o’rganadi.” Massey universitetiArxivlandi 2006-06-19 da Orqaga qaytish mashinasi
  44. ^ Pearson Custom Publishing & West Chester University, Computer Information Systems uchun maxsus dastur, Pearson Custom Publishing, (2009) Lug’at p. 694
  45. ^ Polack, Jennifer (2009 yil dekabr). “CS doirasida MDH ta’limini rejalashtirish”. Kollejlarda hisoblash fanlari jurnali. 25 (2): 100–106. ISSN1937-4771.
  46. ^ Xeys, Xelen; Onkar Sharma (2003 yil fevral). “Informatika, axborot tizimlari va axborot texnologiyalari mutaxassisliklari bo’yicha umumiy birinchi yillik dastur bo’yicha o’n yillik tajriba”. Kollejlarda hisoblash fanlari jurnali. 18 (3): 217–227. ISSN1937-4771. 1988 yilda dasturchi bo’lishga unchalik moyil bo’lmagan va axborot tizimlarini ishlab chiqishni, ishlab chiqishni va amalga oshirishni o’rganishni va biznesni hal qilishni o’rganishga ko’proq qiziqqan talabalar uchun imkoniyat yaratish maqsadida kompyuter axborot tizimlari (MDH) bo’yicha diplom dasturi ishga tushirildi. tizim yondashuvidan foydalanishda muammolar
  47. ^ CSTA qo’mitasi, Allen Taker va boshqalar, K-12 kompyuter fanlari uchun namunaviy o’quv dastur (Yakuniy hisobot), (Computing Machinery Association, Inc, 2006) Abstrakt va p. 2018-04-02 121 2
  48. ^ Freeman, Peter; Xart, Devid (2004 yil avgust). “Dasturiy ta’minotni intensiv tizimlar uchun dizayn fanlari. Informatika va muhandislik biz hammamiz yashaydigan tizimlarning rivojlanishini ta’minlash uchun intellektual jihatdan qat’iy, tahliliy, o’qitiladigan dizayn jarayoniga muhtoj”. ACM aloqalari. 47 (8): 19–21. doi:10.1145/1012037.1012054. ISSN0001-0782. S2CID14331332. Boshqa tarkibiy qismlarning dasturiy ta’minotga ulanishi va tizimning umumiy dizaynidagi roli juda muhim bo’lsa-da, dasturiy ta’minotni talab qiladigan tizim uchun asosiy e’tibor dasturiy ta’minotning o’zi hisoblanadi va dizaynni tizimlashtirishga boshqa yondashuvlar hali ham “dasturiy ta’minot muammosini” hal qilmagan “- bu dasturiy ta’minot dizayni ilmiy tushunilmaguncha hal qilinmaydi
  49. ^ Culnan, M. J. MISning intellektual tuzilishini xaritalash, 1980-1985: Birgalikda keltirilgan tahlil, MIS chorakda, 1987, 341-353 betlar.
  50. ^ Keen, P. G. W. MIS tadqiqotlari: Yo’naltiruvchi intizomlar va jamlangan an’analar, yilda Axborot tizimlari bo’yicha birinchi xalqaro konferentsiya materiallari, E. Maklin (tahr.), Filadelfiya, PA, 1980, 9-18 betlar.
  51. ^ Li, A. S. Arxitektura MIS uchun qo’llanma intizomi sifatida, yilda Axborot tizimlarini tadqiq qilish: zamonaviy yondashuvlar va paydo bo’lgan an’analar, H.-E. Nisen, X. K. Klein va R. A. Xirshxaym (tahr.), Shimoliy-Gollandiya, Amsterdam, 1991, 573-592 betlar.
  52. ^ Mingers, J. va Stouell, F. (tahrir). Axborot tizimlari: rivojlanayotgan intizom?, McGraw-Hill, London, 1997 yil.
  53. ^ John, W., and Joe, P. (2002) “Axborot tizimini strategik rejalashtirish”. 3 Ed. G’arbiy Sasseks. John Wiley & Sons Ltd
  54. ^ abv“Axborot tizimlari intizomini qamrab olish” (PDF) .
  55. ^Basden, A. (2010) IS intizomini aniqlash va qadrlash uchun ma’no sohalaridan foydalanish to’g’risida. Axborotni boshqarish bo’yicha xalqaro jurnal, 30, 13–20. Bu kech falsafasidan foydalanadi Herman Dooyewerd alohida jihatlarni yoki “ma’no doiralarini” farqlash. Qog’oz, kompyuter fanlari topadigan narsalardan iborat shakllantiruvchi shakllantirish, tuzish, qayta ishlash, markaziy qiziqish va biznes va tashkiliy sohalar jihatlari iqtisodiy va ijtimoiy Axborot tizimlari sohasi markaziy qiziqish jihatlarini topishi mumkin til jihati qo’shni fanlarning aspektlari bilan bog’lanish paytida markaziy qiziqish.
  56. ^Axborotni boshqarish bo’yicha xalqaro jurnal, 30, 13–20.
  57. ^“Axborot tizimlari”. Sloan Career Cornerstone Center; Alfred P. Sloan jamg’armasi. 2008 yil . Olingan 2 iyun, 2008 .
  58. ^ Galliers, RD, Markus, M.L., & Newell, S. (Eds) (2006). Axborot tizimlarini tadqiq qilish usullarini o’rganish. Nyu-York, NY: Routledge.
  59. ^Ciborra, S (2002). Axborot labirintlari: tizimlarning donoligiga qarshi kurash. Oksford, Buyuk Britaniya: Oksford universiteti matbuoti
  60. ^ Xevner; Mart; Park; Qo’chqor (2004). “Axborot tizimlarini tadqiq qilishda dizayn fanlari”. MIS chorakda. 28 (1): 75–105. doi:10.2307/25148625. JSTOR25148625. S2CID13553735.
  61. ^ Mart, S .; Smit, G. (1995). “Axborot texnologiyalarida dizayn va tabiatshunoslik (IT)”. Qarorlarni qo’llab-quvvatlash tizimlari. 15 (4): 251–266. doi:10.1016/0167-9236(94)00041-2.
  62. ^ Avgerou, C (2000). “Axborot tizimlari: bu qanday fan?”. Omega. 28 (5): 567–579. CiteSeerX10.1.1.203.4718 . doi:10.1016 / s0305-0483 (99) 00072-9.
  63. ^ Benbasat, I .; Zmud, R. (2003). “IS intizomidagi shaxsiy inqiroz: intizomning asosiy xususiyatlarini aniqlash va etkazish”. MIS chorakda. 27 (2): 183–194. doi:10.2307/30036527. JSTOR30036527. S2CID6017797.
  64. ^ Agarval, R .; Lukas, H. (2005). “Axborot tizimlarining o’ziga xos inqirozi: diqqatni yuqori ko’rinishga va ta’sirchan tadqiqotlarga yo’naltirish”. MIS chorakda. 29 (3): 381–398. doi:10.2307/25148689. JSTOR25148689. S2CID15537428.
  65. ^ El Sawy, O (2003). “IS yadrosi -IX: IS identifikatorining uchta yuzi: ulanish, suvga cho’mish va termoyadroviy”. Axborot tizimlari assotsiatsiyasining aloqalari. 12: 588–598. doi: 10.17705 / 1cais.01239 .
  66. ^ Mansur, O., G’azavne, A. (2009) Axborot tizimlaridagi tadqiqotlar: Ijtimoiy hisoblash davridagi IT imkoniyatlarining doimiy o’zgaruvchan tabiatining ta’siri, Molka-Danielsen, J. (Ed.): Skandinaviyadagi 32-Axborot tizimlari tadqiqot seminarining materiallari, IRIS 32, inklyuziv dizayn, Molde universiteti kolleji, Molde, Norvegiya, 9-12 avgust, 2009 yil.
  67. ISBN 978-82-7962-120-1.
  68. ^ Orlikovskiy, V.; Iacono, C. (2001). “Tadqiqot izohi: IT tadqiqotida” IT “ni umidsiz izlash – IT artefakti haqida nazariylashtirishga chaqirish”. Axborot tizimlarini tadqiq qilish. 12 (2): 121–134. doi:10.1287 / isre.12.2.121.9700. S2CID10833059.
  69. ^Kok, N.; Kulrang, P.; Xoving, R .; Klayn, H.; Myers, M .; Rockart, J. (2002). “Axborot tizimlari tadqiqotlarining dolzarbligi qayta ko’rib chiqildi: nozik yutuqmi, bajarilmagan va’dami yoki ketma-ket ikkiyuzlamachilikmi?”. Axborot tizimlari assotsiatsiyasining aloqalari. 8 (23): 330–346. doi: 10.17705 / 1CAIS.00823 .
  70. ^ Casalino, N., Mazzone, G. (2008): Bank axborot tizimlari funktsiyasini tashqilashtirish. Xususiyatlari, tartibga solish va tanqidiy jihatlari, Axborot tizimlarini o’rganish fanlararo aspektlarida, D’Atri A., De Marco M., Casalino N. (Eds.), Physica-Verlag, Springer, Heidelberg, Germany, pp. 89–96,
  71. ISBN 978-3-7908-2009-6, doi:10.1007/978-3-7908-2010-2_12
  72. ^ Senior Scholars (2007). “AIS Senior Scholars Forum Subcommittee on Journals: A basket of six (or eight) A* journals in Information Systems” (PDF) . Arxivlandi asl nusxasi (PDF) 2007 yil 3 oktyabrda.
  73. ^“AIS affiliated conferences”. Arxivlandi asl nusxasi 2012-02-15 . Olingan 2012-02-10 .
  74. ^“AIS chapter conferences”. affiniscape.com. Arxivlandi asl nusxasi 2012-02-27 da . Olingan 2012-02-10 .
  75. ^“EDSIG Information Systems Educators”.
  76. ^“Association of Information Technology Professionals”.
  77. ^ EDSIG, ISCAP and. “ISCAP Conferences – EDSIGCON & CONISAR”.
  78. ^ EDSIG, ISCAP and. “ISCAP Conferences – EDSIGCON & CONISAR”.

  Qo’shimcha o’qish

  • Rainer, R. Kelly and Cegielski, Casey G. (2009). “Introduction to Information Systems: Enabling and Transforming Business, 3rd Edition”
  • Kroenke, David (2008). Using MIS – 2nd Edition.
  • Lindsay, John (2000). Information Systems – Fundamentals and Issues. Kingston University, School of Information Systems
  • Dostal, J. School information systems (Skolni informacni systemy). In Infotech 2007 – modern information and communication technology in education. Olomouc, EU: Votobia, 2007. s. 540 – 546.
  • ISBN 978-80-7220-301-7.
  • O’Leary, Timothy and Linda. (2008). Computing Essentials Introductory 2008. McGraw-Hill on Computing2008.com
  • London Imperial kolleji – Information Systems Engineering degree – Axborot tizimlari muhandisligi
  • Sage, S.M. “Information Systems: A brief look into history”, Datamation, 63–69, Nov. 1968. – Overview of the early history of IS.
  • Cy18mis546 Group 5 – http://www.ramblingdata.com.s3-website.us-east-2.amazonaws.com

  Tashqi havolalar

  • Axborot tizimlari assotsiatsiyasi (AIS)
  • IS History website
  • Center for Information Systems Research – Massachusetts Institute of Technology
  • Evropa Axborot tizimlari tadqiqot markazi
  • Axborot tizimlari jurnallari indeksi
  • European eCompetence Frame
  • Vaqt ikki baravar ko’paydi
  • Kaldıraç ballari
  • Cheklovchi omil
  • Salbiy fikr
  • Ijobiy mulohaza
  • Xaos nazariyasi
  • Murakkab tizimlar
  • Boshqarish nazariyasi
  • Kibernetika
  • Yer tizimi haqidagi fan
  • Tirik tizimlar
  • Sotsiotexnik tizim
  • Tizim
  • Shahar metabolizmi
  • Jahon tizimlari nazariyasi
  • Aleksandr Bogdanov
  • Rassel L. Akoff
  • Uilyam Ross Eshbi
  • Ruzena Bajsi
  • Béla H. Bánathy
  • Gregori Bateson
  • Entoni Stafford Pivo
  • Richard E. Bellman
  • Lyudvig fon Bertalanffi
  • Margaret Boden
  • Kennet E. Boulding
  • Myurrey Bouen
  • Ketlin Karli
  • Meri Kartrayt
  • C. G’arbiy Cherchman
  • Manfred Klinz
  • Jorj Dantzig
  • Edsger V. Dijkstra
  • Fred Emeri
  • Xaynts fon Foerster
  • Stefani Forrest
  • Jey Rayt Forrester
  • Barbara Grosz
  • Charlz A. S. Xoll
  • Mayk Jekson
  • Lidiya Kavraki
  • Jeyms J. Kay
  • Faina M. Kirillova
  • Jorj Klir
  • Allenna Leonard
  • Edvard Norton Lorenz
  • Niklas Luhmann
  • Humberto Maturana
  • Margaret Mead
  • Donella Meadows
  • Mixaylo D. Mesarovich
  • Jeyms Grier Miller
  • Radxika Nagpal
  • Xovard T. Odum
  • Talkot Parsons
  • Ilya Prigojin
  • Qian Xuesen
  • Anatol Rapoport
  • Jon Seddon
  • Piter Senge
  • Klod Shannon
  • Katia Sikara
  • Erik Trist
  • Fransisko Varela
  • Manuela M. Veloso
  • Kevin Uorvik
  • Norbert Viner
  • Jennifer Uilbi
  • Entoni Uaylden
  • Antropologiyada tizim nazariyasi
  • Arxeologiyada tizim nazariyasi
  • Siyosatshunoslikdagi tizimlar nazariyasi
  • Ro’yxat
  • Principia Cybernetica

  Related posts:

  Qanday hikoyalar bilan tanish dengiz Lokatsiya qanday tashlanadi Qanday rangni yoqtirasiz Wan qanday tarmoq