Axborot manbalarining 13 turi va ularning xususiyatlari

Formulada muvofiq, axborot tizimi tashkil etish va shu yoki boshqa muammolar samaradorligini oshirish maqsadida bir shaxs tomonidan ishlatiladigan hujjatlar va kompyuter uskunalar majmuini tushuniladi. Boshqa ta’riflar ham bor. Ulardan birida, axborot tizimi – bir hisoblash misol (yoki bir necha uyg’unligi), zarur dasturiy ta’minot bilan ta’minlangan, mustaqil ravishda yoki ma’lumotlar uzatish vositasi bo’lgan joriy qayta ishlash natijasida bo’ladi.

Axborot tushunchasi va uning turlari. Axborotni olish, saqlash va qayta ishlash yo`llari (insho)

Informatika 60-yillarda Frantsiyada elektron xisoblash mashinalari yordamida axborotni qayta ishlash bilan shuѓullanuvchi sohani ifodalovchi atama sifatida yuzaga keldi. Informatika atamasi lotincha informatic so’zidan kelib chiqqan bo’lib, tushuntirish, xabar qilish bayon etish ma’nolarini anglatadi. Frantsuzcha informatique (informatika) suzi axborot avtomatikasi yoki axbo­rotni avtomatik qayta ishlash ma’nosini anglatadi. Ingliz tilida suzlashuvchi mamlakatlarda bu atamaga Computer science (komp­yuter texnikasi haqidagi fan) sinonimi mos keladi.

O’zbekistan Respublikasi informatika va hisoblash texni­kasi yo’nalishida jahon darajasidagi ilmiy maktablar yaratgani, ularda tadqiqotlar muvaffaqiyatli olib borilayotganligi bilan shartli ravishda faxrlana oladi. “Matematika fanining ehtimollar nazariyasi va matematik statistika, differentsi­al tenglamalar va matematik fizika, funktsional taxlil soxasidagi yutuqlari respublikadan ancha uzoqda ham mashxur ” deb yozadi Uzbekiston Respublikasi Prizedenti I. A. Karimov.

Informatikaning inson faoliyatining mustakkil sohasi sifatida ajralib chiqishi birinchi navbatda kompyuter texnikasining rivojlanishi bilan boѓliq. Bunda asosiy xizmat mik­roprotsessor texnikasiga tuѓri keladi, uning paydo bo’lishi 70-yillar o’rtalarida ikkinchi elektron inkilobni boshlab berdi.

Shu davrdan boshlab xisoblash mashinalarining element negizini integral chizma va mikroprotsessorlar tashkil etdi. Infor­matika atamasi nafakat kompyuter texnikasi yutuklarini aks ettirish va foydalanish, balki axborotni uzatish va qayta ishlash jarayonlari bilan ham bog’lanadi.

Informatika axborotni qayta ishlash, ularni qo’llash va ijtimoiy amaliyotning turli soxalariga ta’sirini EXM tizimlariga asoslangan xolda ishlab chikish, loyihalash, yaratish, baxolash, ishlashning turli jihatlarini urganuvchi kompleks ilmiy va muhandislik fani soxasidir.

Informatika bu jixatdan axborot modellarini kurishning umumiy metodologik tamoyillarini ishlab chikishga yunaltirilgan. Shu bois axborot uslublari ob’ekt, hodisa, jarayon va xokazolarni axborot modellari yordamida bayon etish imkoniyatiga egadir.

Informatikaning vazifalari, imkoniyatlari, vosita va us­lublari kup kirrali bulib, uning kuplab tushunchalari mavjud. Ularni umumlashtirib kuyidagicha talkinni tavsiya etadilar.

Informatika va kibernetika tushunchalarida kupincha chalkashliklar uchrab turadi. Ularning uxshashligi va farkini tushuntirishga xarakat kilamiz.

1. Vinner tomonidan kibernetikaga kiritilgan asosiy fikr inson faoliyatining turli soxalarida murakkab dinamik tizimlarni boshkarish nazariyasini ishlab chikish bilan boglik. Ki­bernetika kompyuterlar mavjudligi yoki yukligidan katiy nazar mavjuddir.

Informatika yangi axborotni ancha keng, kibernetika kabi turli ob’ektlarni boshkarish vazifalarini amaliy hal etmay, uzgartirish va barpo etish jarayonlarini urganadi. Shu bois informatika xakida kibernetikadan ancha keng fan soxasi, degan tasavvur hosil bo’lishi mumkin. Biroq, boshqa jixatdan informatika kompyuter texnikasi bilan bogliq bulmagan muammolar echimi bilan ifodalanmaydi, bu shubhasiz, uning umumlashtiruvchi xususiyatini cheklaydi.

Informatika kompyuter texnikasi rivojlanishi tufayli yuzaga keldi, unga asoslanadi va usiz mavjud bula olmaydi. Ki­bernetika kompyuter texnikasining barcha yutukdaridan unumli foydalansa xam, lekin ob’ektlarni boshkarishning turli modellarini yaratgan xolda uzicha rivojlanaveradi. Kiberneti­ka va informatika tashkiliy jihatdan bir-biriga juda uxshash bulsa xam, lekin:

• informatika — axborot va uni qayta ishlovchi texnikaviy, dasturiy vositalari xususiyatlariga asoslanishi;
• kibernetika esa — ob’ektlar modellarining kontseptsiyalarini ishlab chiqish va kurishda xususan axborotlardan keng foydalanishi jixatidan farklanadi.

Informatika keng ma’noda insoniyat faoliyatining barcha sohalarida asosan kompyuterlar va telekommunikatsiya aloqa vositalari yordamida axborotni qayta ishlashi bilan borliq fan, texnika va ishlab chikarishning xilma-xil tarmoklari birligini uzida namoyon etadi.

Informatikani tor ma’noda o’zaro aloqador uch qism — tex­nik vositalar (hardware), dasturiy vositalar (software) va algoritmli vositalar (brainware) sifatida tasavvur etish mumkin.

O’z navbatida informatikani xam umuman, xam qismlari buyicha turli jihatlardan: xalq xujaligi tarmogi, fundamental fan, amaliy fan soxasi sifatida kurib chikish mumkin.

Informatika xalk xujaligi tarmog’i sifatida kompyuter texnikasi, dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqarish va axborot­ni qayta ishlash zamonaviy texnologiyasini ishlab chikish bilan shugullanadigan xujalik yuritishning turli shakllaridagi korxonalarning bir turda jamlanishidan iborat buladi. Informatikaning ishlab chikarish tarmogi sifatidagi O’ziga xosligi va ahamiyati shundaki, xalq xujaligining boshqa tarmoklari mexnat samaradorligi kup jihatdan unga bogliqdir. Bundan tashkari, bu tarmoklar me’yorida rivojlanishi uchun informatikaning o’zida mehnat samaradorligi ancha yukori sur’atlarda usib borishi lozim, chunki xozirgi davrda jamiyatda axborot kuproq sunggi iste’mol predmeti sifatida namoyon bo’lmoqda: odamlarga dunyoda ruy berayotgan voqealar, ularning kasbiy faoliyatiga doir predmet va xodisalar, fan va jamiyatning rivojlanishi xakida axborot zarur. Mehnat samaradorligining bundan keyingi usishi va farovonlik darajasini kutarish, katta hajmdagi multimedia axborotini (matn, grafika, videotasvir, tovush, anima­tsiya) qabul qilish va ishlashga yangi intellektual vositalar va “inson mashina” interfeyslaridan foydalanish asosidagina erishish mumkin. Informatikada mexnat unumdorligi oshishi suratlari etarli bulmasa, butun xalq xujaligida mexnat samaradorligi usishining anchagina kamayishi ruy berishi mumkin. Xozir dunyodagi barcha ish joylarining 50% ga yakini axborotni qayta ishlash vositalari bilan ta’minlangan.

Informatika fundamental fan sifatida kompyuter axborot tizimlari negizida istalgan ob’ektlar bilan boshkaruv jarayonlarini axborot jihatidan ta’minlashni barpo etish metodologiyasini ishlab chikish bilan shugullanadi. Shunday fikr xam mavjudki, fanning asosiy vazifadaridan biri – axborot ti­zimlari nima, ular kanday urinni egallaydi, qanday tO’zilmaga ega bo’lishi lozim, kanday ishlaydi, uning uchun kanday konuniyatlar xos ekanligini aniklashdir. Evropada informatika soxasida kuyidagi asosiy ilmiy yunalishlarni ajratib kursatish mumkin: tarmoq tO’zilmasini ishlab chiqish, kompyuterli integratsiyalashgan jarayonni ishlab chiqarish, iqtisodiy va tibbiy informatika, ijtimoiy sugurta va atrof muhit informatikasi, professional axborot tizimlari.

Informatikada fundamental tadkikotlar maksadi istalgan axborot tizimlari xakida umumlashtirilgan axborotni olish, ularning kurilishi va ishlashining umumiy qonuniyatlarini aniklashdir.

Informatika amaliy fan soxasi sifatida kuyidagilar bilan shugullanadi:

1. axborot jarayonlaridagi konuniyatlarni urganish (axborotlarni

yigish, qayta ishlash, tarkatish);

1. inson faoliyatining turli sohalarida kommunikatsion – axborot modellarini yaratish;
2. v) anik bir soxalarda axborot tizimi va texnologiyalarini ishlab chikish va ularning xayotiy boskichini, ularni ishlab chikarish, ishlashni va xokazolarni loyixalash, ishlab chikish boskichlari uchun tavsiyalar tayyorlash.

Informatikaning bosh vazifasi axborotni yangilash, uslub va vositalarni ishlab chiqish va axborotni qayta ishlashning texnologik jarayonlarini tashkil etish, ulardan foydalanishni ishlab chikishdir.

Informatikaning asosiy vazifalari kuyidagilarni O’z ichi­ga oladi:

• istalgan xususiyatdagi axborot jarayonlarini tadkiq etish;
• axborot jarayonlarini tadkik etishdan olingan natijalar negizida axborotni qayta ishlaydigan axborot tizimini ishlab chikish va yangi texnologiyani yaratish;
• jamiyat xayotining barcha sohalarida kompyuter texnikasi va texnologiyasidan samarali foydalanishning ilmiy va muxandislik muammolarini yaratish, tatbiq etish va ta’minlashni xal etish.

Informatika o’z-o’zicha mavjud bulmay, balki boshka soxalardagi muammolarni xal etish uchun yangi axboriy texnika va tex­nologiyalarini yaratishga qaratilgan kompleks ilmiy – texnik soxadir. U boshka soxalar, hatto jarayonlar va xodisalar noformallashuvi tufayli mikdoriy uslublarni kullash mumkin emas deb hisoblanadigan soxalarga xam tadikikot uslub va vositalarini takdim etadi. Informatikada kompyuter texnikasi sharofati tufayli amaliy ruyobga chikishi mumkin bulgan matematik modellash uslublarining xal kilinishini aloxida ajratib kursatish lozim. Axborot texnologiyalari rivojlanishining zamonaviy jaxon darajasi shundayki, respublikada jaxon axborot makonining infratO’zilmalari va milliy axborot – xisoblash tarmogi integratsiyasiga mos keluvchi milliy tizimni yaratish iktisodiyot, boshkarish, fan va ta’lim samaradorligining muxim omili bo’lmoqda. Bu muammolar ancha murakkab va ayni paytda respublikamiz uchun dolzarbdir. Xozirda olib borilayottan iktisodiy, tuzilmaviy va boshka o’zgarishlarni amalga oshirish natijalari respublikada axborotlashtirish bilan borliq muammolarning kanday va kaysi muddatlarda hal etishga ham boѓlikdir. 1956 yilda akademik M.T. Urozboev tashabbusi bilan O’zbekiston Fanlar Akademiyasi tarkibida V.I. Romanovskiy nomli Matematika instituti koshida Xisoblash texnikasi bulimi ochilib, unga V. K. Kobulov rahbar etib tayinlanadi va 1958 yilda Respublikamizda ilk bor “Ural-1” tipidagi EXM urnatiladi.

1966 yilda Markaziy Osiyo mintakasida O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining xisoblash markaziga ega bulgan Kibernetika instituti, 1978 yilda esa uning asosida Kiberne­tika ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Xozir birlashma tarkibiga kuyidagilar kiradi: Kibernetika instituti, Tizimli tadkikotlar ilmiytadqikot instituti, “Algoritm” xujalik xisobidagi ilmiy-tadqiqot instituti, avtomatlashtirish va xisoblash texnikasi buyicha ixtisoslashtirilgan loyixa-konstruktorlik byurosi, “Biokibernetika” ilmiy-tadkikot markazi va birlashma tajriba-eksperemental zavodining sanoat-kichik korxonasi.

Xalq xujaligidagi turli vazifalarni hal etishda algoritmlashtirish nazariyasini rivojlantirgan akademik V.K.Qobulov boshchiligidagi birlashmaning etakchi olimlari O’zbekistonda kibernetikaning tarkib topishi va rivojlanishiga ulkan hissa kushdilar.

Obrazlarni tekshirib bilish va sun’iy intellekt nazariyalar buyicha katta maktab yaratgan akademik M.M. Komilov, matematik modellash va xisoblash eksperimenti, matematik va fizika murakkab vazifalarini xal etishning mikdoriy-taxliliy usullari buyicha muxbir a’zolar F.B. Abutaliev, B. A. Bondarenko, T. Buriev, axborotni qayta ishlash buyicha – akade­mik D. A. Abdullaev, kibernetika fanining turli yunalishlari buyicha ulkan ilmiy maktablar O’zagini yaratgan professorlar T. A. Valiev, 3. T. Odilova, O. M. Nabiev, D. N. Ahmedova, R. S. Sagdullaeva, 3. M. Colixov, F. T. Odilova, N. A. Muminov va boshkalarning katta xizmatlarini ta’kidlash lozim. O’zbekiston Respublikasi mustakillikka erishgach, birlashma olimlari tomonidan fundamental va amaliy ilmiy yunalishlar belgilandi, O’zR FA Hay’ati tomonidan Respublikada kiberne­tika va axborotlashtirishni rivojlantirish kontseptsiyasi ishlab chikildi va tasdiklandi.

Birlashma olimlarining asosiy vazifasi bozor munosabatlarini xisobga olgan va zamonaviy axborot texnologayalari, tizim va tarmoklarini kullagan, shuningdek ularni dasturiy ta’minlagan xrlda ishlab chikarish, ijtimoiy soxani boshkarish, iktisodiyotning yirik xalk, xujalik vazifalarini xal etish nazariyasining yangi asoslarini ishlab chikish va rivojlantirishdir.

Akademik V.K.Kobulov tashabbusi bilan Toshkent davlat iktisodiyot universiteti (oldingi Toshkent xalq xujaligi in­stituti) qoshida Iqtisodiy kibernetika fakulteti ochildi. Ushbu fakultet 30 yil mobaynida mamlakatimiz xalq xujaligi uchun kibernetika va informatika sohalari buyicha kuplab yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlab kelmokda. Ushbu fakultet koshida matematik modellar asosida xalq xujaligi muammolarini hal kilish, iktisodiyotda axborotlar tizimlaridan unumli va okilona foydalanish, zamonaviy kompyuter texnologiyalarini xayotga keng tatbiq kilish soxalari buyicha akademik S.S. ulomovning, iktisodiy kibernetika yunalishi buyicha profes­sor T.Sh. Shodievning maktablarini tilga olish diqkatga loyikdir.

Davlat tomonidan tartibga solishning muximligi va respublikada axborotlashtirish jarayonini tezlashtirish zaruriyatini xisobga olib, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1992 yil 8 dekabr karori bilan Fan va texnika Davlat Kumitasi (FTDQ koshida Axborotlashtirish buyicha bosh boshkarma (Boshaxbor) tO’zildi. Mazkur karorda belgilab berilgan asosiy vazifa va faoliyat yunalishlari doirasida O’zR FTDK, tashabbusi bilan axborotlashtirish jarayonini rivojlantirishga yunaltirilgan bir kator qonunlar qabul kilindi.

Axborotlash­tirish hakida (1993 yil, may) va EXM va ma’lumotlar bazasi uchun dasturlarni xukukiy muhofazalash hakidagi (1994 yil, may) konunlar shular jumlasidandir.

O’zR FTDKning Davlat patent idorasida 1995 yil sentyabridan EXM va ma’lumotlar bazasi uchun dasturlarni xukukiy mu­hofazalash buyicha Agentlik ishlab turibdi. Bu idora dasturiy mahsulotlar, shuningdek tuliq yoki qisman mulkiy xukuklarni berish shartnomalarini rasmiy ruyxatdan utkazadi.

1994 yil dekabrda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O’zbekiston Respublikasining axborotlashtirish kontseptsiyasini kabul kildi. Ushbu Kontseptsiyaning asosiy maksadi va unda kuyilgan masalalar kuyidagilardan iboratdir:

• milliy axborot-hisoblash tarmogini yaratish;
• axborotlarga tovar sifatida yondashishning iktisodiy, xukukiy va me’yoriy xujjatlarini yuritish;
• axborotlarni qayta ishlashda jahon standartlariga rioya kilish;
• informatika industriyasini yaratish va rivojlantirish;
• axborotlar texnologiyasi soxasidagi fundamental tadkikotlarni ragbatlantirish va kullab-kuvvatlash;
• informatika vositalaridan foydalanuvchilarni tayyorlash tizimini muvofiklashtirish.

Kontseptsiyaning asosiy qoidalari xisobga olingan “O’zbeki­ston Respublikasining axborotlashtirish dasturi” ishlab chikildi, u uch maqsadli dasturni O’z ichiga oladi:

1. milliy axborot — xisoblash tarmogi:
2. EHMni matematik va dasturiy ta’minlash;
3. v) shaxsiy kompyuter.

Axborot texnologiyalarini rivojlantirishning olti ustivor yunalishi kuyidagilardan iborat:

1. Davlat statistika tizimi, kredit, moliya va bank tizimlari.
2. Elektron ma’lumotlar bazasi.
3. Fan-texnika axboroti (FTA) tarmog’i
4. Ta’lim, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash, ijtimoiy muhofaza va soglikni saklash sohalari axborot tizimlari.
5. Ma’lumotlarni O’zatish va aloka tizimlari.
6. Favkulodda holatlarning oldini olish va xabar berishning axborot tizimlari.

Mazkur dasturda vazirlik va maxkamalar axborot tarmoklari, Milliy axborot-hisoblash tarmogini yaratish, kompyuterlar va xisoblash texnikasi vositalarini ishlab chikarishni tashkil etish, yangi axborot texnologiyalari soxasida kadrlar tayyorlashni takomillashtirish, xujjatlashtirishning me’yoriy-uslubiy va xukukiy tizimini yaratish va boshkalar joy olgan.

Maksadli dasturlar va ustuvor izlanishlar kiritilgan kupgina axborot tizimlari loyihalash va amalga oshirish boskichida turibdi. Bunday tizimlarga solik organlari, Vazirlar Maxkamasi, Markaziy bank, Tashki iktisodiy faoliyat milliy banki, Tashki ishlar vazirligi, Makroiktisodiyot va statistika vazirligi, Davlat mulk kumitasi, Tashki iqtisodiy alokalar vazir­ligi va boshkalarning kompyuter tizimlarini kiritish mumkin. Bir qator yirik loyihalar, jumladan Tashki iktisodiy faoliyatni axborot bilan ta’minlashning yagona avtomatlashtirilgan davlat tizimi, Fan-texnika axborotining respublika tarmogi, Axoli bandligi xizmatining kompyuter tizimi, Ichki ishlar organlarining yagona axborot tizimi, Adliya vazirligining axborot tizimi va boshkalar ishlab chikilmokda.

Milliy axborot xisoblash tarmogi davlat aloka tizimi negizida ishlaydigan va yagona urnatilgan qoidalarga rioya kilish asosida kurilgan davlat va idoraviy xususiyatga ega axborot xisoblash tarmoklari mujassamlashganligini O’zida namoyon etuvchi ochik, tizim sifatida yaratilishi lozim.

Yukorida kursatilgan muammolarni bir necha boskichda hal etish kO’zda tugilmokda. Birinchi boskichda milliy tarmokdar O’zagini tashkil etuvchi asosiy davlat muassasalari axborot tizimi va tarmoklarini yaratish kO’zda tutilgan. Bu tizimlarga asosiy talab: yukori malakali ekspertizadan utgan loyixalar mavjudligi; yukori sifatli litsenziyali dasturiy vositalar va zamonaviy kompyuter texnikasi mavjudligi; ochiq tizimlardagi o’zaro amaldagi xalkaro standart va koidalardan foydalanilishi.

Ikkinchi bostsichda milliy tarmokdar O’zagini davlat tashkilot va muassalarida yaratilgan axborot tizimlari integratsiyasi amalga oshiriladi.

Uchinchi boskichda tarmokda boshka idoralar, kontsernlar, assotsiatsiyalar, ITI, KB, ilmiy markazlar va xokazolar ulanadi.

O’zbekistan axborot texnologiyalarini tadbiq etish va rivojlantirish uchun talay intellektual imkoniyat va axborot zaxiralariga ega. Fanlar akademiyasi, oliy va urta maxsus ukuv yurtlari, ishlab chikarish korxonalari va firmalarda kompyu­ter texnikasi, aloka, dasturiy va axborot ta’minoti, axborot tizimlari buyicha malakali kadrlar ishlamokda.

“Algoritm”, “Zenit”, “Foton”, “Signal” kabi va boshka ish­lab chikarish korxonalari respublika sanoat potentsialini tashkil etadi, lekin ularning ishlab chikarish kuvvatidan tulik, foydalanilmayapti.

Respublikadagi kompyuter parki axvolini taxlil etish shuni kursatadiki, shaxsiy kompyuterlarni sotish hajmi 1994 yilda 40 ming, 1995 yilda 55 ming, 1996 yilda 70 mingga etgan, axborot vositalariga ehtiyoj kelgusida ham doimo usib boradi, chunki:

Birinchidan, maktab, kollej, oliy va urta maxsus ukuv yurtlarini kompyuterlash zarur. Bugun maktablar orasida ayrimlarigina xisoblash texnikasining zamonaviy vositalari­ga ega, hatto ulardagi jihozlanish darajasini xam evropacha namunadagi maktablar bilan qiyoslab bulmaydi, zero respublikada aholining yarmidan kupi 16 yoshgacha bulgan farzandlarimizdir.

Ikkinchidan, axborot tizimi va texnologiyalarini tatbiq etish iqtisodiyot, fan, ta’lim va boshkarishning barcha sohalarida davom etayapti. Axborot vosita va tizimlari, tarmokdari miqyosining taxlili shuni kursatmokdaki, kelgusida elektron pullar, bilimlar, xizmatlar va boshkalar ommaviy kullanadi. Jahon axborot makoni bilan integratsiyadagi avtomatlashgan ax­borot muhiti insoniyat jamlagan bilimlardan, ular axborot muxitiga etib kelgan vakt va joydan katiy nazar, maksimal foydalanish imkonini yaratadi.

Uchinchidan, kompyuter parkini xar 5-7 yilda ma’naviy va jismoniy eskirishi tufayli yangilab turish lozimdir. Yukorida kursatilgan dalillar hisoblash texnikasi vosita­lariga extiyoj usib borayotganligini kursatadi.

Axborot nima?

Axborot xakida anik bir tarif yuk. Lekin unga kuyidagicha tushuncha berish mumkin: bizni urab turgan dune, tabiat va jamiyatdagi vokealar, xodisalar va jaraenlar xakidagi xabarlarning tuplami Axborotdir.

Informatika fani nimani urganadi?

Informatika fani axborotlarning xususiyatlarini, axborotlarning berilish usullarini urganuvchi va axborotlarni tuplash, jamlash, saklash, qayta ishlash, texnik va dasturiy vositalar yordamida O’zatish konun, koidalarni urganadi.

Informatikaning texnik asosi kup fanlar bilan, misol uchun, fizika, ximiya, elektronika va radiotexnika fanlari bilan boglangan.

Axborot texnologiyasi nima?

Informatikaning o’zagini anik texnik va dasturiy vositalar majmuasi deb karaluvchi axborot texnologiyasi tashkil etadi. Bu texnologiya yordamida xayotimizdagi va faoliyatimizdagi axborotlarni qayta ishlashda bajariladigan kup ishlarni amalga oshiramiz.

Umuman, texnologiya deganda ma’lum bir maksadga erishish uchun amalga oshiriladigan jaraenlar tizimidan iborat bulgan yaratuvchilik faoliyatini tushuniladi (texno- lotincha sO’z- xunar, sa’nat, logi- fan).

Texnologiyani tashkil etuvchi tizim jaraenlarida va ular orasidagi axborot almashinuvini tashkil etishda kompyuterlardan foydalanish mazkur texnologiyani samaradorligini oshiradi. Bu texnologiyaga kompyuterni kullash uchun mazkur texnologiyada axborotlar almashinuvini, jaraenlar tizimini boshkarishning axborot ta’minotini taxlil etish zarur. Shularga karab bu texnologiyaning unga mos axborotli modeli tO’ziladi. Ushbu modelda texnologiyaning bajarilishi jaraenida yuz beradigan xamma axborot almashinuvlari, axborotlar ustida bajariladigan amallar, axborot manbalari va jaraenda katnashadiganlarning imkoniyatlari tulik aks etdiriladi. Bu modelning algoritmini tO’zib shu asosda texnologiyani bajaruvchi dastur tO’ziladi. Texnologiyaning ana shu dasturli variantini yangi axborot texnologiyasi deb yuritiladi.

Shunday kilib, axborotlarni kabul kilish, qayta ishlash va yangi axborotni yaratish bilan shugullanuvchi texnologiyalarni kompyuter asosida joriy etish yangi axborot texnologiyalarini vujudga keltiradi.

Shunday kilib, YaAT deganda kandaydir yaratish faoliyatini amalga oshiruvchi kompyuter va unda joriy etilgan dasturiy ta’minot nazarda tutiladi.

Axborot texnologiyasida markaziy urinda kompyuter turadi. U axborotlarni qayta ishlash uchun texnik vosita buladi.

Xar bir ukimishli inson asosiy fanlarning asosini bilganidek axborot texnologiyasining asosini xam bilishi kerak.

Zamonaviy mutaxassis kuyidagi narsalardan xabardor bo’lishi va amaliy ishlarda ulardan foydalanish yullarini bilishlari kerak:

• Dasturiy va texnik vositalarning asosiy ishlash tamoyillari va kompyuter tizimlarida berilganlarni tashkil kilish yullarini;
• Shaxsiy kompyuterda ishlashni;
• Zamonaviy axborot texnologiyasining asosiy elementlarini, matnli xujjatlarni qayta ishlashni, ma’lumotlar jamgarmasi bilan ishlashning tamoyillarini;
• Xozirgi jamiyatda turli soxalarda kompyuterni qo’llash yunalishlarini.

Zamonaviy kompyuterlarning yaratilishi axborotlarni qayta ishlash va axborotlarga karashni tubdan O’zgartirib yubordi.

Axborot texnologiyasi bu umuminsoniy madaniyatning ajralmas bir qismidir. Yukorida axborot texnologiyasiga berilgan tarifdan kurinib turiptiki, u ikki qismdan – texnik asbob-uskuna ta’minoti va dasturiy ta’minotdan iborat.

Texnik asbob-uskuna ta’minoti kompyuter va unga tegishli bulgan kushimcha asbob-uskunalardan tashkil topadi. Xozirgi kompyuterlarning kushimcha kurilmalari juda kupki, ular erdamida axborotlarni kompyuter xotirasiga kiritish va xotiradagi axborotlarni tashki xar xil ma’lumot tashuvchilarga chikarish ishlari kulay va oson bajariladi.

Bularga xar xil asbob – uskunalar, misol uchun, skanerlar,”sichkoncha”, planshet, CD-ROM, grafopostroitellar, ovoz berish kurilmalari, musika platalari va hz.lar kiradi.

Xozirgi zamon kompyuterlari maxalliy, regional va jaxon tarmoklari tizimi bilan ishlay oladi. Bular uchun maxsus tarmok va kommunikatsion asbob-uskunalar (tarmok platalari, modemlar, adapterlar faksmodem va hz.) kerak buladi.

CD-ROM egiluvchan va kattik disk-vinchesterga uxshash ma’lumot tashuvchi kompakt-disk bulib, katta xajmga ega. Uning xajmi 650 Mbayt bulib, urtacha vinchesterning xajmiga tengdir. Uning disketlardan farki shuki, ma’lumotlar unga uni ishlab chikaradigan korxonada ezib kuyiladi. Undan fakat ma’lumotlarni ukish mumkin.

Xuddi shunga uxshash multimedia xakida gapiradigan bulsak (tarjimasi kup muxitli ma’lumot tashuvchilar) u maxsus texnologiya – texnik va dasturiy vositalardan iborat bulib, ovoz, xarakatlar, xatto videofilmlarni kursatishi mumkin.

Kompyuter tarmoklaridan biri bu elektron (E-mail)pochtadir. Unga ulangan xar bir foydalanuvchi uchun maxsus elektron manzil beriladi. Xuddi oddiy pochtaga uxshash shu tarmokdagi kompyuterlar bir biriga ma’lumotlarni yuboraverishadi.

Kompyuter texnologiyasida xozirgi paytda yangi yunalish xar xil kommunikatsiya vositalari erdamida butun dune global tarmogi – INTERNET tizimining yaratilishidir. Bu butun dune axborot tizimi bulib, kup davlatlar shu tizimga ulangan.

INTERNET tarmogiga 1981 yilda 213 ta,

1983 yilda 562 ta,

1986 yilda 5089 ta,

1992 yilda 727000 ta,

1995 yilda 20-40 million kompyuter ulangan.

Mamlakatimiz rivojlangan davlatlar katoridan mustaxkam urin egallashi uchun zamonaviy axborot (kompyuter) texnologiyalarini xayotimizning barcha jabxalariga keng joriy etish zarur. Buning uchun, birinchidan, zamonaviy axborot texnologiyalarini rivojlantirish, davlat muassasalari va xujalik sub’ektlari, muassasa va tashkilotlar, xususiy shaxslar uchun ajborot xizmatini yulga kuyish. Ikkinchidan, ilm, fan, ta’lim, texnika, iktisodiyot, ijtimoiy, xalk xujaligi va uni boshkarish soxalarida axborot tizimlarini shakllantirish. Uchinchidan, respublikaning jaxon axborot tizimlari va xalkaro tarmoklarga ulanishini ta’minlash kerak.

1. O`zbekiston Respublikasining “Axborot, axborotlashtirish va uni himoyalash haqida”gi qonuni.
2. M Aripov, B Begalov va boshqalar Axborot texnologiyalari Noshir Toshkent 2009
3. G`ulomov S. S., Alimov R. X va boshqalar. Axborot tizimlari va texnologiyalari. –T.: Sharq nashriyoti, 2000 y.
4. Б. Э. Стариченко. Теоретические основи информатики.Москва. 2003
5. Г.И. Шезюков. Економическая информатика и вичислительная техника. “Укитувчи” T-1996
6. К.К.Колин. Социалная информатика.“Фонд-мир” M-2003
7. Xamdamov va b. Ta`limda axborot texnologiyalari Toshkennt. “O`zbekiston milliy ensiklopediyasi” 2010

Qo`shimcha adabiyotlar

1. Yuldashev U. Yu., Boqiev R. R., Zokirova F. M. Informatika.- Kasb-hunar kollejlari uchun darslik T, 2002 y.
2. проф. Н.В. Макаровой. Информатика. –M.: 2005.
3. Ю.Ф Симонов и др.Информационние технологии в экономике.Финикс. 2003г
4. https://www.talaba.su

Axborot manbalarining 13 turi va ularning xususiyatlari

The axborot manbalarining turlari uchtasi bor: birlamchi, ikkilamchi va uchinchi darajali. Ular taqdim etgan ma’lumot darajasiga, tarkibidagi ma’lumot turiga, topilgan formatiga, foydalanadigan kanaliga va geografik qamroviga qarab bo’linadi.

Axborot manbalarining har bir tomoni bir vaqtning o’zida bo’linishni belgilaydi. Axborot manbalari har qanday shaxsning axborot ehtiyojlarini qondirish uchun yaratilgan.

Ular turli xil qo’llab-quvvatlovchilar orqali taqdim etiladi, ular ma’lumot berish yoki qilmaslik uchun yaratilishi mumkin, ular jismoniy joyda (shaxsan yoki virtual) joylashgan va ular statikdir, chunki tadqiqotchi ularga kirishadi va ular muassasalar yoki odamlar tomonidan yaratiladi.

Manbalarning turlari tergov yo’nalishiga va shu sababli tadqiqotchi yoki ma’lumot izlovchining ehtiyojlariga qarab birlashtiriladi.

Axborot manbalari – bu hujjatlar va ma’lumotlarni topishda va topishda yordam beradigan vositalar.

Axborot manbalarining asosiy turlari

Ular taqdim etgan ma’lumot darajasiga ko’ra axborot manbalari birlamchi, ikkilamchi va uchinchi darajalarga bo’linadi; Ushbu bo’linma odatda akademiyada qo’llaniladi.

– birlamchi manbalar

Ular asl ma’lumotni o’z ichiga olganlar, ular tarkibidagi mavzu hech qachon muhokama qilinmagan, ma’lumotlar saqlanib qolgan, ya’ni tadqiqotchi yoki muassasa tomonidan talqin qilinmagan yoki tahlil qilinmagan.

Anketa, intervyu, so’rovnomalar, fotosurat, video va boshqalar yordamida ma’lumotlarni yig’ishdan iborat bo’lgan bu ma’lumot tadqiqotchiga farazni tasdiqlash uchun xizmat qiladi.

Ushbu turdagi ma’lumot manbalari doktorlik tezislarida, kitoblarda, konferentsiya materiallarida, jurnallarda, standartlarda yoki patentlarda mavjud. Bundan tashqari, lug’atlar, ensiklopediyalar, yilnomalar, ma’lumotnomalar, qo’llanmalar, biografik manbalar va hatto atlas kabi ma’lumotnomalarni topish mumkin.

Misol

Ruhoniy Martin Lyuter Kingning “Mening orzuim bor” nutqi asosiy ma’lumot manbai bo’lar edi, chunki bu ma’lumot asl va ishlov berilmagan. Buni yaxshiroq tushunish uchun, agar tarixchi 20-asrda afroamerikaliklar irqining kamsitilishi to’g’risida tahlil qilmoqchi bo’lsa, bu asosiy manba bo’ladi.

– ikkilamchi manbalar

Ikkilamchi manbalar – bu birlamchi manbalar tomonidan taqdim etilgan aniq natijalarning kengayishi. Ya’ni, tarkib birlamchi manbadan ma’lumot olishdan hosil bo’ladi.

Ikkilamchi manbalar ko’p yillik izlanishlar mahsulidir. Ulardan faqat foydalanilganda, tadqiqotchining birlamchi ma’lumot to’plash uchun resurslari yo’qligi yoki shunchaki juda ishonchli ikkinchi darajali manbalarni topishi.

Ularni aniqlash mumkin, chunki ularning asosiy maqsadi ma’lumot taqdim etish emas, balki bizga qaysi manba yoki hujjat taqdim etishi mumkinligini ko’rsatishdir.

Umumiy ma’noda, ikkilamchi hujjatlar odatda birlamchi hujjatlarni anglatadi. Ikkilamchi manbalarga jurnal maqolalari, sharhlar, tarjimai hollar, ilmiy ishlar tezislari, ma’ruzalar va boshqalar kiradi.

Misol

Jurnalistlar ko’plab ikkilamchi ma’lumot manbalarini ishlab chiqaradilar. Sababi shundaki, ular na manbaga, na vaqtga ega bo’lib, birlamchi manbalar asosida yangiliklar yoki hisobotlar tayyorlaydilar.

Masalan, siz prezidentlik saylovlarining mumkin bo’lgan natijalari haqida hikoya yozganingizda, tahlil kompaniyasi ilgari o’tkazgan so’rovnomalardan foydalanasiz. Shu sababli, har doim asl tadqiqotga havola qilinadi: “Indraks instituti tomonidan o’tkazilgan so’rovga ko’ra, ishtirokchilarning 56% i yashil nomzodga ovoz berish niyatida”.

– uchinchi darajali manbalar

Ular eng kam uchraydi. Bu asosiy va ikkilamchi manbalar to’g’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olgan, ularni yuborish funktsiyasiga ega bo’lgan resurs turi.

Ushbu turdagi axborot manbalari birlamchi va ikkilamchi manbalarni yig’ish, tartibga solish, yig’ish va disk raskadrovka funktsiyalarini bajaradi.

Uchinchi darajali manbalar kataloglar, ma’lumotnomalar, bibliografiyalar, tadqiqot maqolalari va boshqalar. Ular odatda darsliklar va ensiklopediyalarda uchraydi.

Misol

Qulupnay haqidagi ensiklopediya maqolasida (masalan, Vikipediyani ko’ring), siz birlamchi va ikkilamchi manbalarga havola qilingan ma’lumotnomalar va bibliografiyalarni topishingiz mumkin. Ushbu manbalar to’plami uchinchi darajali manbalarni tashkil etadi.

Format bo’yicha shrift turlari

Axborot turiga ko’ra u umumiy va ixtisoslashgan manbalarga bo’linadi; format turiga ko’ra ular matnli, audiovizual va raqamli bo’linadi; va geografik qamrovga nisbatan ular xalqaro, milliy, mintaqaviy va mahalliy manbalarga bo’linadi.

Axborot formati turiga ko’ra axborot manbalari quyidagicha tasniflanadi:

– umumiy manbalar

Umumiy ma’lumot manbai, ta’riflar, tarixiy kontekst yoki asosiy ko’rsatkichlar kabi mavzu bo’yicha keng va asosiy ma’lumotlarni taqdim etadi.

Ushbu turdagi manbalar orasida qo’llanmalarni, entsiklopediyalarni, yilnomalarni va umumiy ma’lumot jurnallarini topish mumkin.

– ixtisoslashtirilgan manbalar

Ixtisoslashgan manbalar ma’lum bir mavzu yoki masala bilan bog’liq ma’lumotlarni taqdim etadi va ma’lum bir guruhga yo’naltiriladi.

Ushbu turdagi manbalar asosida ma’lumotlar bazalarini va maxsus jurnallarni topish mumkin.

Axborot manbalarining formati yoki qo’llab-quvvatlashiga ko’ra, ular quyidagicha tasniflanadi:

– Matn manbalari

Matn manbalariga matn, kitob, gazeta, jurnal va hk kabi matn shaklida keltirilgan ma’lumotlar kiradi.

– audiovizual manbalar

Audio-vizual manbalarga CD, DVD yoki multimedia kabi video yoki audio materiallar kiradi.

– Raqamli manbalar

Ularning barchasi ularga kirish uchun raqamli qurilmadan foydalanishni talab qiladigan manbalar; bular orasida ma’lumotlar, geografik ma’lumotlar va boshqalarni saqlash mumkin.

Amaldagi kanalga ko’ra, axborot manbalari ikki xil:

– Og’zaki manbalar

Ushbu turdagi axborot manbai yozma ko’rinishda emas va uni o’zingiz turgan joyda izlash kerak.

Og’zaki hisobotlar, ko’rsatmalar va boshqalar ushbu turdagi ma’lumotlarning bir qismidir.

– hujjatli manbalar

Hujjatli manbalar o’tkazilgan tergov to’g’risidagi hisobotdan iborat; Ular olingan natijalar uchun aloqa vositasi bo’lib xizmat qiladi va jamiyatdagi bilimlar hajmini oshiradi.

Va nihoyat, axborot manbalarining turlari geografik qamrovga ko’ra tasniflanadi va asosan birlamchi manbalarga tegishli:

– Xalqaro manbalar

Ushbu turdagi manbalar ma’lumot olinadigan va tergov olib boriladigan mamlakatdan tashqarida joylashgan shaxs yoki muassasani nazarda tutadi.

– Milliy manbalar

Milliy manbaning turi ma’lumot taqdim etadigan va tadqiqot olib boriladigan mamlakat chegaralarida bo’lgan shaxslarni yoki yuridik shaxslarni aniqlaydi.

– mintaqaviy yoki mahalliy manbalar

Mintaqaviy yoki mahalliy manbada tadqiqotimiz uchun ma’lumotga ega bo’lgan va tadqiqotchi ishlaydigan o’sha shaharda joylashgan mavzu yoki tashkilot aniqlanadi.

xulosa

Manbalar tipologiyasi tergovni loyihalashtirish uchun funktsional bo’lishiga qaramay, zikr etilgan barcha turlar eksklyuziv emasligini va ularni birlashtirish mumkinligini bilish muhimdir.

Manba, bir vaqtning o’zida, ikkilamchi, umumiy va raqamli shaklda taqdim etilishi mumkin, masalan, davlat sub’ektining portalidagi hisobotda bo’lgani kabi, Internet orqali qidirish mumkin.

Yuqoridagi turdagi axborot manbalari tadqiqotchidan eng yaxshi manbalarni tanlash uchun diqqat bilan o’qishni, tushunishni va taqqoslashni talab qiladi.

Xuddi shu tarzda, manbalar turlaridan yaxshiroq foydalanish uchun tadqiqotchi izchil, xolis va ma’lumot to’plash vaqtini belgilashi kerak.

Har holda, axborot manbalarining turlarini tanlash uchta muhim printsipni hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak: ishonchlilik, dolzarblik va to’g’ri kengayish.

Adabiyotlar

1. Villasenor Rodriges, I. (1999). “Axborot olish vositalari: manbalar”. Axborot manbalari: nazariy-amaliy tadqiqotlar. Madrid: Sintez.
2. Styuart, D. V., va Kamins, M. A. (1993). Ikkilamchi tadqiqotlar: Axborot manbalari va usullari (4-jild). Bilge.
3. Patton, M. Q. (2005). Sifatli tadqiqotlar. John Wiley & Sons, Ltd.
4. Kothari, C. R. (2004). Tadqiqot metodikasi: usul va usullar. New Age International.
5. Talja, S. (2002). Akademik jamoalarda ma’lumot almashish: Axborot izlash va ulardan foydalanishda hamkorlik turlari va darajalari. Axborot xatti-harakatlarini tadqiq qilishning yangi sharhi, 3 (1), 143-159.

Axborot tizimlari: turlari. Tasnifi va axborot tizimlari turlari

har xil turdagi axborot tizimlari foydalanish jamiyat, davlat va iqtisodiyotning ko’pgina turli sohalarda tarqaldi. milliy iqtisodiyotning eng tarmoqlarini ichiga kirib kompyuterlashtirish, – bu trend ortida bir muhim omil. Axborot tizimlari nima? vositalarini bunday tasniflash mezonlari nima?

Axborot tizimi: ta’rifi

Rossiya ekspert hamjamiyati ta’riflar umumiy orasida qanday “axborot tizimi”, quyidagi formülasyonuna e’tibor mumkin. Bu qonun manbalari ba’zi ishlatiladigan, va shuning uchun, uning asosiy g’oyasi, umuman, jamiyatni tan olingan, birinchi navbatda, chunki qiziqish uyg’otmoqda.

Formulada muvofiq, axborot tizimi tashkil etish va shu yoki boshqa muammolar samaradorligini oshirish maqsadida bir shaxs tomonidan ishlatiladigan hujjatlar va kompyuter uskunalar majmuini tushuniladi. Boshqa ta’riflar ham bor. Ulardan birida, axborot tizimi – bir hisoblash misol (yoki bir necha uyg’unligi), zarur dasturiy ta’minot bilan ta’minlangan, mustaqil ravishda yoki ma’lumotlar uzatish vositasi bo’lgan joriy qayta ishlash natijasida bo’ladi.

tasnifi tizimlari uchun mezonlari

axborot tizimlari, tadqiqotchilar ishlab chiqarish elementlar turlarini tasniflanadi bo’lgan yo’lni o’ylab ko’ring. umumiy mezonlar xavfsiz holatga emas ekspertlar ekanligini unutmang. Natijada, Rossiya ilmiy hamjamiyat axborot tizimlari, ularning turlari, tasnifi qanday bir necha yondashuvlar paydo bo’ldi. umumiy orasida – bir model hisobga integratsiya jarayonlarini, darajasini olinadi ma’lumotlar turlari, maxsus dastur sektori, foydalanish ma’muriy darajasi, shuningdek, vazifalar turli. o’rganish bilan birga mukofot mezonlar asosida axborot tizimlari, ularning turlari, nima bo’ladi.

jarayoni integratsiya darajasi

tadqiqotchilarning bir qator ular asosiy jarayonlari integratsiya qanday qarab tizimi tasniflash uchun afzal. hodisalarni shunday deb uch turdagi ko’rib chiqilayotgan, izolyatsiya qilingan.

Birinchidan, u to’liq integratsiya tizimi hisoblanadi. Ular bazasi avlod, boshqa bilan bog’liq murakkab elementlar ko’pchilik umumiy tamoyillari asosida faoliyat ko’rsatmoqda. Bu, masalan, ish, bir davlat axborot tizimi bo’lishi mumkin, saylovlarda ovozlarni sanab. uning tuzilmalari har bir – hududiy saylov uchastkalarida, mintaqaviy va federal tuman darajasida – bir modeli birlashtiriladi.

Ikkinchidan, axborot tizimlari mahalliylashtirilgan etiladi. Ularning tuzilishi muayyan vazifani amalga oshirish bir necha birliklari tomonidan taqdim etiladi. ularning har biri o’rtasida aloqa, qoida tariqasida emas, balki ishlab chiqarish zanjirlar sohasida, bir umumiy maqsad ifodalangan. Bu bosqich ishlab chiqarish amalga oshirish uchun mas’ul ishlab chiqarish, taqdimot birligi korporativ axborot tizimlari bo’lishi mumkin.

Uchinchidan, ekspertlar parchalanadi axborot tizimlari ajratiladi. Ular, shuningdek, alohida ishlab bloklari tomonidan vakili hodisalarni oldingi turi Biroq, har qanday maqsadlarda yoki vazifalar o’xshashlik sohasida uyushmasi, qoida tariqasida, zaifdir. Misol uchun, ularni birlashtirish mumkin, ishlab dasturiy yoki apparat Brend nomi.

IT-mahsulotlar kompaniyasi-ishlab savdo flagmani bo’lish mo’ljallangan asosiy axborot tizimlarini bir rivoyatda sifatida, ishlab chiqarilgan bo’lishi mumkin. Va shu brendi ostida bir vaqtning o’zida – mahsulot qo’shilgan. Bu xususiyatlar, bir qator axborot tizimi sifatida, mahsulot, bu turiga bog’liq bo’lishi mumkin. probirkaga har tomonidan amalga oshirilgan vazifalar turlari butunlay boshqacha bo’ladi-da.

ma’lumotlar turi

tegishli apparat va dasturiy ta’minot algoritmlari doirasida qayta ma’lumotlar asosan turi – axborot tizimlari, ularning turlari sifatida tasniflanadi mumkin yana bir mezoni. Zamonaviy mutaxassislar shunday hujjatli tizimi va haqqoniy ajratiladi. Birinchi guruh o’sha o’z ichiga olgan matn formatida yoki rasmlar shaklida axborot ishlash. Ikkinchi guruh – ma’lumotlar quyilishi foydalanish qolganlarga bo’lgan, ayrim faktlar mantiqiy ketma-ketlikda qurilgan. Bu bo’lishi mumkin orasida, masalan, bir ma’lumotlar bazasi. faqat ma’lum algoritmlarini ostida ularga haqqoniy axborot hurmatga sazovor bo’lishi mumkin – ular matn va ba’zan, ham grafik fayllarni o’z ichiga moyil qaramay. Axborot tizimining maqsadi – to’g’ri ko’rsatishi va foydalanuvchi uchun ularni talqin.

hujjatlar va bir vaqtning o’zida haqqoniy ketliklar o’rtasidagi chegara juda o’zboshimchalik bo’lishi mumkin. Shuning uchun, tasnifi mezon tizimlari umume’tirof mutaxassislar tomonidan qabul qilinmaydi. Ba’zi tahlilchilar hech qanday hujjat baribir DALILLARNI ega, deb ishonaman. Kamida ular joylashgan magnit media yoki bulut saqlash, tarkibida darajasida. Nima bo’lishidan qat’iy nazar, ma’lum bir manzil bo’ladi video faylga muayyan rasmda tasvirlangan yoki suratga nima, u hajmi, sifat ko’rsatkichlari bilan ifodalanadi bo’ladi. rasmlar, videolar – – siz har doim faktlar tizimi doirasida tashkil tashuvchilar sifatida tasvirlangan mumkin emas, bu argument ko’pincha fayllarni ayrim turlari, masalan iymon mutaxassislar bilan munozaralarda o’z nuqtai nazari bayon qilish uchun bir yo’li sifatida tahlilchilar tomonidan ishlatiladi.

sanoat-maxsus

axborot tizimlarini tasniflash quyidagi mezon – iqtisodiyot bir sohasida ishlatiladigan, siyosiy nazorat yoki ijtimoiy faoliyati sohasidagi. Xususan, korporativ axborot tizimlari, qoida tariqasida, biznes, sanoat yoki xizmat turlari maxsus segmentlari ehtiyojlariga moslashtirilgan. Ba’zi tegishli qarorlar ko’p bo’lishi mumkin.

ma’muriy darajasi

Qaysi tasnifi mezonlari, degan ma’noni anglatadi? Bu erda, odatda, u tashkil etish tamoyillari bilan to’g’ridan-to’g’ri o’xshashlik bo’lgan kuch vertikal va siyosiy nazorat. Bunday Federal Axborot tizimi, shahar, masalan, mintaqaviy yoki ekspertlar shunday izolyatsiya qilingan hodisalar. Barcha o’rtoqlashdi vakolatlari bir xil haqida. Viloyat axborot tizimi vazifalari, u federal mavzu darajasida, Rossiyaga keladi. Munitsipal – ma’lum bir sohada yoki muayyan joydagi.

Biroq, axborot tizimi, shuningdek, tashkilotning bir turi bo’lgan turli hisobot mezonlar qismi sifatida tasniflanadi mumkin. Bu yirik kompaniyalar, veb-brendlar xos. Ular eritma bir xil turdagi faoliyat Axborot xil darajada tizimini, shuningdek, mintaqaviy ofislari, harakat qiladi markazlashtirilgan boshqarish tuzilmasini ayrim turdagi bo’lishi mumkin.

vazifa turi

Yana bir tasniflash mezoni – vazifalaridan turi tizimi. hisoblash dasturi buyruqlarni foydalanib, muayyan ob’ektlar tomonidan statistika boshqarish umumlashtirish muayyan miqdorda hisoblash matematik algoritmlari maqsadida, asosan, ariza – muvofiqlik unga, ekspertlar, masalan, kompyuter axborot tizimlari, maxsus vazifalarni qutqarildi. boshqarish – vazifalar bir turi sifatida tasniflash mezoni bilan o’zaro tizimlari yana bir turi. Ularning vazifasi, odatda, biznes, logistika, investitsiya faoliyatida boshqarish sohasida ish qaratilgan.

Biz yuqorida aytib axborot tizimlarini tasniflash uchun mezonlari, ko’p bor. Ba’zi mutaxassislar, masalan, bir tizim foydalanuvchi turi moslashgan, ishora. Shunday qilib, echimlar uy, ofis, tadqiqot bor. Muayyan yurisdiktsiya maxsus mutaxassislar yoki shaxslarga moslashgan bo’lganlar bor. professionallar uchun mo’ljallangan, o’rta bo’g’in menejerlari uchun, shuningdek, tezkor, – Misol uchun, mutaxassislar eng yaxshi asosan yuqori rahbarlari uchun moslashtirilishi mumkin strategik axborot tizimlari, funktsional aniqladilar.

axborot tizimlarini tasniflash mezonlarini o’rtasidagi chegara ko’pincha juda shartli hisoblanadi. Ba’zi hollarda, muayyan bir guruhga bir mahsulot mo’ljallanganligidan amaliy foyda, masalan, marketing maqsadlari uchun har qanday ilmiy yoki nazariy xulosalar qilish vazifalar asosida emas, balki juda ko’p bor. Shu dasturiy IT-kompaniyaning muayyan bozor segmentlari uchun ikki xil turdagi chiqarishi mumkin emas. Rasman – turli axborot sistmy bo’ladi. Aslida – Shu.

Bu, shuningdek, muayyan axborot tizimlari, muayyan mezonlarga ko’ra tasniflanadi, qoida tariqasida, boshqa toifalarga ham tegishli, deb tavsiflanadi mumkin ta’kidlash mumkin. Shu bilan bir qatorda, moslashtirilgan, masalan, uning yadro, to’liq integratsiya ishlash haqqoniy ma’lumotlarni, tanqidiy boshqaruv vazifalarni bo’lishi mumkin neft sanoati sohasida qiyinchiliklar kutib olish uchun.

to’ldirish tizimlari

kontent jihatini, yoki ko’rib chiqaylik axborot rizq tizimlari. Nima uchun muhim bo’lishi mumkin? haqiqat bu jarayon ekanligini, ba’zi mutaxassislar axborot tizimiga muayyan resurs a’zoligiga qonuniy mezonni ishonaman. Yuqorida biz tizimida ta’riflar biri muvofiq avtonom bo’lishi kerak, deb ta’kidladi. Qaysi, tahlilchilar ko’ra, axborot xavfsizligi sohasida kuzatilishi mumkin.

Mutaxassislar bu jarayonni tasvirlab shartlarini keng ko’lamli faoliyat ko’rsatmoqda. kabi Misol uchun, “mazmun”. Bu vahiyda bir nazariy soni hajmi, joriy va tegishli kabi xususiyatlarga ega bo’lishi mumkin emas. orqali muayyan kanallar axborot axborot qo’llab-quvvatlash tizimlari, ularning o’ziga xos xususiyati bilan belgilanadi. Yoki, muqobil, yuqorida toifadagi biriga mansub. Misol uchun, muayyan sohasida faoliyat to’ldirish axborot tizimlari, manbalari, Buxgalteriya ma’lumotlar tabiati, aks axborot bo’lishi mumkin jarayonlari, masalan, yoki, mahsulot sotish sur’ati.

Yandex, Google – axborot tizimlari?

Yandeksning, Google, axborot murojaat – bu Internetda Rossiya izlash motorlar eng mashhur, deb aytish mumkin? Ba’zi mutaxassislar versiyalarida – ha. Biroq, tahlilchilar Yandex va Google axborot-qidiruv tizimi sifatida uni tasniflash uchun to’g’ri bo’ladi, deb. asosiy maqsadlaridan boshlab, birinchi navbatda, Internetda joylashgan massivida to’g’ri ma’lumotlarni topish bilan bog’liq, ularning foydalanish, aks.

Bu Yandex, Google, va ularning o’xshash adolat izlash motorlar, balki axborot tomonidan asosan qaraladi nuqtai Shu nuqtada bo’ladi. Nima uchun? sayt tuzilishi, serverlar – bu veb-resurslar, tahlilchilar, deb bu haqiqatni ancha boshqa axborot tizimlari ustidan kuchaytirilgan bir algoritm hisoblanadi. Qidiruv motorlar, o’zlari, deydi mutaxassislar, saytlarni to’ldirish emas, mazmun tuzishda ishtirok emas. axborot bilan ta’minlash funksiyasi muxtoriyat tamoyili bo’yicha harakat, bir mos Yandex va Google tizimida, natijada ular tomonidan amalga emas, qo’ng’iroq qilish juda to’g’ri emas.

axborot tizimlarini himoya qilish

ko’p hollarda axborot tizimlari xavfsizligi – ularning amaliy foydalanish eng muhim jihati. vositalari bunday hal muammolari, odatda shaxsiy, erkin foydalanish darajalariga, tijorat va sanoat sirlari ayrim turdagi o’z ichiga oladi. yuqorida aytilgan davlat axborot tizimining bir misol sifatida, saylov natijalari, hisoblab chiqilgan – ob’ektini, aslida, bir milliy ahamiyatga. Rossiya asosiy siyosiy institutlar – u qurilish va sifat, eng kam emas, himoyalangan qanday, Davlat Dumasi deputatlari Prezidenti saylovida ovozlarni sanab chiqishda to’g’riligiga bog’liq.

texnik va ijtimoiy: Mutaxassislar axborot tizimlarini himoya qilish, ikki asosiy jihatlarini aniqlash. oldini olish uchun taqdim algoritmlarini ishonchliligini – birinchi doir ruxsatsiz dasturiy va apparat vositalari bilan resurslardan. Bu tizim asosan professional hackerlar tomonidan himoyalangan, deb – . boshqa bir tomoniga kelsak boshqalar parollarini, skanerlar, karta O’quvchi, taxmin qilish qurilmalar tizimida virus yuqtirgan kompyuterlar turli xil usullari bor kimsalar, axborot tizimlari xavfsizligi joriy tomonidan taqdim etiladi resurslaridan foydalanish nazorat inson xato ehtimolini kamaytirish usullari. qoida tariqasida, biz resurslariga kirish muntazam vositalari bilan tizim, korruptsiya, uyushganligi ba’zi bo’shliqlar, pora texnik kiriting niyatidamiz shaxslar foydalanish haqida bormoqda.

axborot tizimlarini rivojlantirish, shuning uchun, hisobga xavfsizlik bu jihatlarini aks o’sha joylarda doirasida keyingi olish kerak. Bu bozorda tegishli echimlar taqdim IT-kompaniya, himoyalangan resurs egasi tomonidan belgilanadi mezonlarga muvofiq buzilishi patronaj tizimi amalga oshirish uchun o’z mahsulotlari algoritmlarini kodi qo’yish sodir bo’ladi, masalan, degani mumkin. Yoki, muqobil, ishonchli algoritmlarni ruxsatsiz bostirish hamkorlik rivojlantirish uchun tayyorligini izhor.

Axborot tizimlari – odatda u hukumat muassasalariga keladi, ayniqsa, ishlab chiquvchi o’zaro integratsiyasi va tegishli qarorlar keyingi foydalanuvchi katta talab jarayon. Misol uchun, bir Office paketi qarshi virus sifatida yoki – U kamdan-kam hollarda mahsulot Ambalajlı shaklda keladi bo’ladi. Axborot tizimlari rivojlantirish ko’pincha yaratgan apparat va dasturiy ta’minot yordamida amalga oshiriladi aniq ish mijoz kompaniya yoki vazifalar o’rganish bilan boshlanadi. mijozning o’ziga xos mezonlari ostida – Va bu IT-kompaniya tegishli algoritmlar qo’ya boshlaydi keyin.

axborot tizimlari Xavfsizlik dasturiy va apparat yechimlari, bunday tayinlangan Asosiy vazifalar zarariga bo’lmasligi kerak. IT-mahsulotlar so’nggi foydalanuvchi to’liq echimlar kerak xususiyatlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo’lmaydi, agar ba’zi mutaxassislar fikricha, qat’i nazar, bu bo’lishi mumkin, qanday qilib xavfsiz ma’lumotlar himoya qilish chora-tadbirlarini hech, o’zini oqlash emas.