OTA-ONA QANDAY HOLLARDA OTA-ONALIK HUQUQIDAN MAHRUM QILINISHI MUMKIN.

Bu otalikdan ixtiyoriy rozilik bilan voz kechishning misoli. Masalan, ona bolani asrab olishga, asrab olishga qarshi bo’lmagan boshqa fuqaroga uylanadi.

-modda. Voyaga etmagan ota-onaning huquqlari

Voyaga etmagan ota-ona o’z bolasi bilan birga yashash va uning tarbiyasida ishtirok etish huquqiga ega.

O’zaro nikohda bo’lmagan voyaga etmagan ota-ona ulardan bola tug’ilganda hamda ularning onaligi va (yoki) otaligi belgilanganda o’n olti yoshga to’lishlari bilan ota-onalik huquqlarini mustaqil ravishda amalga oshirishga haqlidirlar. Voyaga etmagan ota-ona o’n olti yoshga etgunga qadar, bolani voyaga etmagan ota-ona bilan birgalikda tarbiyalash uchun bolaga vasiy tayinlanishi mumkin. Bolaning vasiysi bilan voyaga etmagan ota-ona o’rtasida kelib chiqadigan kelishmovchiliklar vasiylik va homiylik organi tomonidan hal etiladi.

Voyaga etmagan ota-ona o’z otaligi va onaligini umumiy asoslarda e’tirof etish yoki bunga e’tiroz bildirish huquqiga egadir.

73-modda. Ota-onaning bolalarga ta’lim-tarbiya berishga oid huquq va majburiyatlari

Ota-ona o’z bolalarini tarbiyalash huquqiga ega va tarbiyalashi shart.

Ota-ona o’z bolalarining tarbiyasi va kamoloti uchun javobgardir. Ular o’z bolalarining sog’lig’i, jismoniy, ruhiy, ma’naviy va axloqiy kamoloti haqida g’amxo’rlik qilishlari shart.

Ota-ona o’z bolalarini tarbiyalashda boshqa barcha shaxslarga nisbatan ustun huquqqa ega.

Ota-ona bolalarining qonun hujjatlarida belgilangan zarur darajada ta’lim olishini ta’minlashi shart.

74-modda. Bolalarning huquq va manfaatlarini himoya qilish bo’yicha ota-onaning huquq va majburiyatlari

Bolalarning huquq va manfaatlarini himoya qilish ularning ota-onasi zimmasiga yuklatiladi.

Ota-ona o’z bolalarining qonuniy vakillari hisoblanadilar hamda har qanday jismoniy va yuridik shaxslar bilan bo’lgan munosabatlarda, shu jumladan sudda alohida vakolatsiz ularning huquq va manfaatlarini himoya qiladilar.

Vasiylik va homiylik organi tomonidan ota-ona va bolalar manfaatlari o’rtasida qarama-qarshilik borligi aniqlanganda, ota-ona o’z bolalarining manfaatlarini himoya qilishga haqli emas. Ota-ona va bolalar o’rtasida kelishmovchiliklar mavjud bo’lganda vasiylik va homiylik organi bolalarning huquq va manfaatlarini himoya qilish uchun vakil tayinlashi shart.

75-modda. Ota-onalik huquqini amalga oshirish

Ota-onalik huquqi bolalar manfaatlariga zid tarzda amalga oshirilishi mumkin emas. Bolalar manfaatlarini ta’minlash ota-ona g’amxo’rligining asosini tashkil qilishi lozim.

Ota-onalik huquqini amalga oshirishda ota-ona bolalarining jismoniy va ruhiy sog’lig’iga, axloqiy kamolotiga zarar etkazishga haqli emas. Bolalarni tarbiyalash usullari mensimaslik, shafqatsizlik, qo’pollikdan, insoniy qadr-qimmatni kamsituvchi muomaladan, bolalarni haqoratlash yoki ekspluattsiya qilishdan xoli bo’lishi kerak.

O’z ota-onalik huquqini bolalarining huquq va manfaatlariga zid tarzda amalga oshirayotgan ota-ona qonunda belgilangan tartibda javobgar bo’ladi.

Bolalarning ta’lim-tarbiyasiga taalluqli barcha masalalar bolalar manfaatidan kelib chiqqan va ularning fikrini hisobga olgan holda ota-ona tomonidan o’zaro kelishuv asosida hal etiladi. Agar ota-ona o’rtasida kelishmovchiliklar mavjud bo’lsa, ular (ulardan biri) bu kelishmovchiliklarni hal qilish uchun vasiylik va homiylik organiga yoki sudga murojaat qilishga haqlidir.

Ota-ona alohida yashaganda bolalarning qaerda yashashi ota-onaning kelishuviga binoan belgilanadi. Ota-ona o’rtasida kelishuv bo’lmasa, nizo sud tomonidan bolalar manfaatlaridan kelib chiqib, ularning fikrini hisobga olgan holda hal etiladi. Bunda sud, bolaning ota-onadan, aka-uka, opa-singillaridan qaysi biriga bog’lanib qolganligini, bolaning yoshini, ota-onasining axloqiy va boshqa shaxsiy fazilatlarini, ota-onaning har biri bilan bola o’rtasidagi munosabatlarni, bolani tarbiyalash va uning kamoloti uchun shart-sharoitlar (ota-onasining mashg’ulot turi, ish tartibi, moddiy hamda oilaviy ahvoli va boshqalar) yaratish imkoniyatini hisobga oladi.

76-modda. Boladan alohida yashayotgan ota(ona)ning ota-onalik huquqini amalga oshirishi

Boladan alohida yashayotgan ota(ona) bola bilan ko’rishish, uning tarbiyasida ishtirok etish va ta’lim olishi masalasini hal etishda qatnashish huquqiga ega.

Bola bilan birga yashayotgan ota (ona) bolaning ona (ota)si bilan ko’rishishga, agar bunday ko’rishish bolaning jismoniy va ruhiy sog’lig’iga, axloqiy kamolotiga zarar keltirmasa, qarshilik qilmasligi kerak.

Ota-ona boladan alohida yashaydigan ota(ona)ning ota-onalik huquqlarini amalga oshirish tartibi to’g’risida yozma ravishda kelishuv tuzishga haqlidir. Agar ota-ona kelisha olmasalar, nizo ota-ona (yoki ulardan biri)ning talabiga binoan sud tomonidan vasiylik va homiylik organi ishtirokida hal qilinadi. Sudning hal qiluv qarori bajarilmaganda aybdor ota-onaga nisbatan qonun hujjatlarida nazarda tutilgan choralar qo’llaniladi. Sudning hal qiluv qarori qasddan bajarilmagan taqdirda sud boladan alohida yashayotgan ota(ona)ning talabiga binoan bola manfaatlarini va uning fikrini hisobga olgan holda bolani unga berish to’g’risida hal qiluv qarori chiqarishi mumkin.

Boladan alohida yashayotgan ota(ona) tarbiya, davolash, aholini ijtimoiy himoyalash muassasalari va boshqa shunga o’xshash muassasalardan o’z bolasi to’g’risida axborot olish huquqiga ega. Ota(ona) tomonidan bolaning hayoti va sog’lig’i uchun xavf-xatar bo’lgandagina, ularga axborot berish rad etilishi mumkin. Axborot berishning rad etilishi ustidan sud tartibida shikoyat qilinishi mumkin.

77-modda. Bobo, buvi, aka-uka, opa-singil va boshqa yaqin qarindoshlarning bola bilan ko’rishib turish huquqi

Bobo, buvi, aka-uka, opa-singil va boshqa yaqin qarindoshlar bola bilan ko’rishib turish huquqiga ega.

Ota-ona (ulardan biri) yaqin qarindoshlarning bola bilan ko’rishishiga imkoniyat bermasalar, vasiylik va homiylik organi ota-onani (ulardan birini) bunday imkoniyat berishga majbur qilishi mumkin.

Agar ota-ona (ulardan biri) vasiylik va homiylik organining qarorini bajarmasa, bolaning yaqin qarindoshlari yoki vasiylik va homiylik organi bola bilan ko’rishib turishga to’sqinlik qiluvchi hollarni bartaraf qilish haqida da’vo bilan sudga murojaat qilishga haqlidir. Sud bolaning manfaatlarini va bolaning fikrini hisobga olgan holda nizoni hal qiladi.

Sudning hal qiluv qarori bajarilmagan taqdirda aybdor ota(ona)ga nisbatan qonun hujjatlarida nazarda tutilgan choralar qo’llaniladi.

78-modda. Ota-onalik huquqini himoya qilish

Ota-ona bolani qonunga asoslanmasdan ushlab turgan har qanday shaxsdan uning qaytarilishini talab qilishga haqli. Nizo chiqqan taqdirda, ota-ona o’z huquqlarini himoya qilish uchun sudga murojaat qilishga haqli. Bu talablarni ko’rishda sud bolani ota-onasiga qaytarish uning manfaatlariga zid degan xulosaga kelsa, bolaning fikrini hisobga olgan holda ota-onaning da’vosini rad qilishga haqli.

Agar sud ota-ona ham, bolani o’z qaramog’iga olgan shaxs bolaga lozim darajada tarbiya berishni hamda uni kamolotga etkazishni ta’minlay olmaydilar, deb topsa, bolani vasiylik va homiylik organi qaramog’iga olib beradi.

79-modda. Ota-onalik huquqidan mahrum qilish

Ota-ona (ulardan biri) quyidagi hollarda:

ota-onalik majburiyatlarini bajarishdan bosh tortsa, shu jumladan aliment to’lashdan bo’yin tovlasa;

uzrsiz sabablarga ko’ra o’z bolasini tug’ruqxona yoki boshqa davolash muassasasidan, tarbiya, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasi va shunga o’xshash boshqa muassasalardan olishdan bosh tortsa;

ota-onalik huquqini suiiste’mol qilsa, bolalarga nisbatan shafqatsiz muomalada bo’lsa, jumladan jismoniy kuch ishlatsa yoki ruhiy ta’sir ko’rsatsa;

muttasil ichkilikbozlik yoki giyohvandlikka, mubtalo bo’lgan bo’lsa;

o’z bolalarining hayoti yoki sog’lig’iga yoxud eri (xotini)ning hayoti yoki sog’lig’iga qarshi qasddan jinoyat sodir qilgan bo’lsa ota-onalik huquqidan mahrum qilinishi mumkin.

80-modda. Ota-onalik huquqidan mahrum qilish tartibi

Ota-onalik huquqidan mahrum qilish sud tartibida amalga oshiriladi.

Ota-onalik huquqidan mahrum qilish to’g’risidagi ishlar ota (ona)ning (ularning o’rnini bosuvchi shaxslarning), prokurorning, shuningdek voyaga etmagan bolalarning huquqlarini himoya qilish majburiyati yuklatilgan organ yoki muassasalarning (vasiylik va homiylik organi, voyaga etmaganlar ishlari bilan shug’ullanuvchi komissiyalar, etim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar muassasalari hamda boshqa muassasalarning) da’vosiga binoan ko’riladi.

Ota-onalik huquqidan mahrum qilish to’g’risidagi ishlar prokuror hamda vasiylik va homiylik organi ishtirokida ko’rib chiqiladi.

Sud ota-onalik huquqidan mahrum qilish to’g’risidagi ishlarni ko’rib chiqishda bolaning ta’minoti uchun ota-onalik huquqidan mahrum qilingan ota-onadan (ularning biridan) aliment undirish masalasini hal qiladi.

Agar sud ota-onalik huquqidan mahrum qilish haqidagi ishlarni ko’rishda ota-ona (ulardan biri)ning harakatida jinoyat alomatlari mavjudligini aniqlasa, bu haqda prokurorga xabar berishi shart.

Sud ota-onalik huquqidan mahrum qilish haqidagi sudning hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgandan keyin uch kun ichida ushbu qarorning ko’chirmasini bolaning tug’ilganligi davlat tomonidan ro’yxatga olingan fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organiga yuborishi shart.

81-modda. Ota-onalik huquqidan mahrum qilish oqibatlari

Ota-onalik huquqidan mahrum qilingan ota-ona qaysi bolaga nisbatan ota-onalik huquqidan mahrum qilingan bo’lsa, shu bolaga nisbatan bo’lgan qarindoshlik faktiga asoslangan barcha huquqlardan, shu jumladan undan ta’minot olish, shuningdek bolali fuqarolar uchun qonun hujjatlarida belgilangan imtiyozlar va nafaqalar olish huquqlaridan mahrum bo’ladi.

Ota-onalik huquqidan mahrum qilinishi ota-onani o’z bolasiga ta’minot berish majburiyatidan ozod qilmaydi.

Ota-onalik huquqidan mahrum qilingan ota-onaning (ulardan birining) bundan keyin bola bilan birgalikda yashash-yashamaslik masalasi sud tomonidan uy-joy to’g’risidagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hal qilinadi.

Ota-onasi (ulardan biri) o’ziga nisbatan ota-onalik huquqidan mahrum qilingan bola, agar u farzandlikka olingan bo’lmasa, turar joyga bo’lgan mulk huquqini yoki turar joydan foydalanish huquqini saqlab qoladi, shuningdek ota (ona)si va boshqa qon-qarindoshlari bilan tug’ishganlik faktiga asoslangan barcha mulkiy huquqlarini, jumladan meros olish huquqini saqlab qoladi.

Bolani ota yoki onasiga berishning imkoniyati bo’lmagan yoki ota-onaning har ikkalasi ham ota-onalik huquqidan mahrum qilingan taqdirda, bola vasiylik va homiylik organining qaramog’iga olib beriladi.

Ota-ona (ulardan biri) ota-onalik huquqidan mahrum qilinganda bolani farzandlikka olishga ota-ona (ulardan biri) ota-onalik huquqidan mahrum qilinganligi to’g’risidagi sudning hal qiluv qarori chiqarilgan kundan keyin kamida olti oy o’tgach yo’l qo’yiladi.

82-modda. Ota-onalik huquqini tiklash

Ota-ona (ulardan biri) o’z xulq-atvorini, turmush tarzini (yoki) bola tarbiyasiga bo’lgan munosabatini o’zgartirgan hollarda ota-onalik huquqi tiklanishi mumkin.

Ota-onalik huquqini tiklash ota-onalik huquqidan mahrum qilingan ota-onaning (ulardan birining) da’vosiga binoan sud tartibida amalga oshiriladi. Ota-onalik huquqini tiklash to’g’risidagi ishlar vasiylik va homiylik organining, shuningdek prokurorning ishtirokida ko’rib chiqiladi.

Ota-onaning (ulardan birining) ota-onalik huquqini tiklash to’g’risidagi da’vosi bilan birga bolani ota-onaga (ulardan biriga) qaytarish to’g’risidagi talabi ham ko’rib chiqilishi mumkin.

Agar ota-onalik huquqining tiklanishi bola manfaatlariga zid bo’lsa, sud bolaning fikrini hisobga olgan holda ota-onani (ulardan birining) ota-onalik huquqini tiklash to’g’risidagi da’vosini qanoatlantirishni rad qilishga haqlidir.

O’n yoshga to’lgan bolaga nisbatan ota-onalik huquqining tiklanishiga faqat uning roziligi bilan yo’l qo’yiladi.

Bola farzandlikka olingan va farzandlikka olish bekor qilinmagan bo’lsa, ota-onalik huquqini tiklashga yo’l qo’yilmaydi.

83-modda. Ota-onalik huquqining cheklanishi

Sud bolaning manfaatlarini hisobga olgan holda ota-onani ota-onalik huquqidan mahrum qilmay turib, bolani ota-onadan (ularning biridan) olish to’g’risida hal qiluv qarori chiqarishi (ota-onalik huquqini cheklashi) mumkin.

Bolani ota-ona (ulardan biri) bilan qoldirish ota-onaga (ulardan biriga) bog’liq bo’lmagan sabablarga ko’ra (ruhiyatning buzilishi yoki boshqa surunkali kasallik, og’ir holatlarni boshdan kechirish va boshqalar) bola uchun xavfli bo’lsa, ota-onalik huquqini cheklashga yo’l qo’yiladi.

Agar bolani ota-ona (ulardan biri) bilan qoldirish oqibatida ota-onaning xulq-atvori bola uchun xavf tug’dirsa, ota-onani (ulardan birini) ota-onalik huquqidan mahrum qilish uchun esa etarli asoslar aniqlanmagan taqdirda ham ota-onalik huquqini cheklashga yo’l qo’yiladi. Agar ota-ona (ulardan biri) o’z xulq-atvorini o’zgartirmasa, vasiylik va homiylik organi sud tomonidan ota-onalik huquqini cheklash to’g’risidagi hal qiluv qarori chiqarilgandan keyin olti oy o’tgach, ota-onalik huquqidan mahrum qilish to’g’risida da’vo taqdim etishi shart. Vasiylik va homiylik organi bolaning manfaatlarini e’tiborga olib ota-onani (ulardan birini) bu muddat o’tmasdan turib, ota-onalik huquqidan mahrum qilish haqida da’vo taqdim etishga haqli.

Ota-onalik huquqini cheklash to’g’risidagi da’vo bolaning yaqin qarindoshlari, voyaga etmagan bolalar huquqlarini himoya qilish majburiyati qonun bilan zimmasiga yuklatilgan organlar va muassasalar, maktabgacha ta’lim muassasalari, umumta’lim muassasalari va boshqa muassasalar, shuningdek prokuror tomonidan taqdim etilishi mumkin.

Ota-onalik huquqini cheklash to’g’risidagi ishlar prokuror hamda vasiylik va homiylik organi ishtirokida ko’riladi.

Ota-onalik huquqini cheklash to’g’risidagi ishlarni ko’rishda sud ota-onadan (ularning biridan) bolaning ta’minoti uchun aliment undirish masalasini hal qiladi.

84-modda. Ota-onalik huquqini cheklash oqibatlari

Ota-onalik huquqi cheklangan ota-ona bolani shaxsan tarbiyalash huquqidan, shuningdek bolali fuqarolar uchun qonun hujjatlarida belgilangan imtiyozlar va nafaqalar olish huquqidan mahrum bo’ladi.

Ota-onalik huquqining cheklanishi ota-onani bolaga ta’minot berish majburiyatidan ozod qilmaydi.

Ota-onasi (ulardan biri)ning o’ziga nisbatan ota-onalik huquqi cheklangan bola turar joyga bo’lgan mulk huquqini yoki turar joydan foydalanish huquqini saqlab qoladi, shuningdek ota-ona va boshqa qarindoshlari bilan tug’ishganlik faktiga asoslangan mulkiy huquqlarini, shu jumladan meros olish huquqini saqlab qoladi.

Ota-ona ikkalasining ota-onalik huquqi cheklangan taqdirda bola vasiylik va homiylik organi qaramog’iga olib beriladi.

85-modda. Bolaning sud tomonidan ota-onalik huquqi cheklangan ota-ona bilan ko’rishishi

Sud tomonidan ota-onalik huquqi cheklangan ota-onaning bolasi bilan ko’rishishi unga salbiy ta’sir ko’rsatmasa, bola bilan ko’rishishga ruxsat berilishi mumkin. Ota-onaning bola bilan ko’rishishiga vasiylik va homiylik organining roziligi bilan yoxud vasiy (homiy)ning, bolaning tutingan ota-onasi yoki bola turgan muassasa ma’muriyatining roziligi bilan yo’l qo’yiladi.

86-modda. Ota-onalik huquqi cheklanishini bekor qilish

Agar ota-ona (ulardan biri)ning ota-onalik huquqlari cheklanishiga asos bo’lgan holatlar barham topsa, sud ota-onaning (ulardan birining) da’vosiga binoan bolani ota-onasiga (ulardan biriga) qaytarish va ushbu Kodeksning 83-moddasida nazarda tutilgan cheklashlarni bekor qilish haqida hal qiluv qarori chiqarishi mumkin.

Agar bolani ota-onasiga (ularning biriga) qaytarish uning manfaatlariga zid bo’lsa, sud bolaning fikrini hisobga olib, da’voni qanoatlantirishni rad qilishga haqlidir.

87-modda. Bolaning hayoti yoki sog’lig’i bevosita xavf ostida qolganda bolani olish

Bolaning hayoti va sog’lig’i bevosita xavf ostida qolganda vasiylik va homiylik organi bolani ota-onadan (ularning biridan) yoki bolani o’z qaramog’iga olgan boshqa shaxslardan zudlik bilan olishga haqlidir. Bolani zudlik bilan olish fuqarolar o’zini-o’zi boshqarish organining tegishli hujjatiga asosan amalga oshiriladi.

Bola olinganda vasiylik va homiylik organi tezda prokurorga xabar berishi, bolani vaqtincha muayyan erga joylashtirishi va fuqarolar o’zini-o’zi boshqarish organi bolani olish to’g’risida hujjat qabul qilganidan keyin etti kun ichida ota-onani ota-onalik huquqidan mahrum qilish yoki ularning ota-onalik huquqini cheklash to’g’risida sudga da’vo bilan murojaat etishi shart.

88-modda. Sudda bolalar tarbiyasi bilan bog’liq nizolarni ko’rishda vasiylik va homiylik organining ishtiroki

Sud tomonidan bolalar tarbiyasi bilan bog’liq nizolar ko’rilayotganda, bolaning himoyasi uchun kim da’vo taqdim qilganligidan qat’i nazar, ishda ishtirok etish uchun vasiylik va homiylik organi jalb qilinishi kerak.

Vasiylik va homiylik organi bolaning hamda uni o’z tarbiyasiga berishni talab qilayotgan shaxs (shaxslar)ning turmush sharoitlarini tekshirishi va tekshirish natijalarini hamda unga asoslangan nizo mohiyatiga oid xulosasini sudga taqdim qilishi shart.

89-modda. Bolalarni tarbiyalash bilan bog’liq ishlar bo’yicha sudning hal qiluv qarorlarini ijro etish

Bolalarni tarbiyalash bilan bog’liq ishlarga doir sudning hal qiluv qarorlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sud ijrochisi tomonidan ijro qilinadi.

Agar ota-ona (bolani o’z qaramog’iga olgan boshqa shaxs) sudning hal qiluv qarori ijro etilishiga to’sqinlik qilsa, unga nisbatan qonun hujjatlarida nazarda tutilgan choralar qo’llaniladi.

Bolani olish va uni boshqa shaxs (shaxslar)ga berish bilan bog’liq sudning hal qiluv qarorlarini majburiy tartibda ijro etish albatta vasiylik va homiylik organining hamda bola tarbiyalashga berilayotgan shaxs ishtirokida, zarur hollarda esa, ichki ishlar organi vakili ishtirokida amalga oshirilishi lozim.

Sudning bolani olish to’g’risidagi hal qiluv qarorini bolaning manfaatlariga zarar etkazilmagan tarzda ijro etishning imkoni bo’lmaganda, bola sudning ajrimiga ko’ra tarbiyalash muassasasiga, davolash muassasasiga, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasiga yoki shunga o’xshash boshqa muassasaga vaqtincha joylashtirilishi mumkin.

13-bob. Ota-ona hamda bolalarning mulkiy huquq va majburiyatlari

90-modda. Oilada ota-ona hamda bolalarning mulkiy huquqiy munosabatlari

Ota-ona hayotligida bolalar ularning mol-mulkiga nisbatan mulkdor bo’lish huquqiga ega emas.

Ota-ona ham voyaga etmagan bolalarning mol-mulkiga nisbatan mulkdor bo’lish huquqiga ega emas.

Ota-ona va bolalarning ular o’rtasidagi umumiy mol-mulkka bo’lgan mulk huquqi O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi bilan belgilanadi.

Voyaga etmagan bolalar o’z ota-onasidan va boshqa shaxslardan qonunda nazarda tutilgan miqdorda va tartibda ta’minot olish huquqiga ega. Voyaga etmagan bolalar ta’minoti uchun olingan mablag’, pensiya, nafaqa uning otasi yoki onasi tasarrufida bo’lib, bolaning ta’minoti, tarbiyasi va ta’lim olishi uchun sarflanishi kerak.

Voyaga otmagan bolalarning mol-mulkini tasarruf etishga doir vakolatlar amalga oshirilayotganda fuqarolik qonun hujjatlarida belgilangan qoidalar qo’llaniladi.

91-modda. Ota-ona va bolalarning alohida-alohida mulki

Ota-ona va bolalarning alohida-alohida mulki bo’lishi mumkin va birga yashab turganda ular bir-birlarining roziligi bilan bunday mulkka egalik qilishlari va undan foydalanishlari mumkin.

92-modda. Ota-ona va bolalarning umumiy mulki

Ota-ona va o’n to’rt yoshga to’lgan voyaga etmagan bolalar o’rtasida qonunda belgilangan tartibda umumiy mulk huquqi vujudga kelishi mumkin.

Ota-ona va voyaga etmagan bolalar umumiy mol-mulkni vujudga keltirish to’g’risida kelishuv tuzishlari mumkin.

Ota-ona va voyaga etmagan bolalarning umumiy mol-mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqi fuqarolik qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

93-modda. Bolalarning oiladagi xususiy mulki

Voyaga etmagan bolalar qonunda belgilangan tartibda xususiy mulk egasi bo’lish huquqiga egadirlar.

Voyaga etmagan bolalarning qonunda belgilangan tartibda hadya, meros tariqasida olgan mol-mulki, shuningdek shaxsiy mehnati va tadbirkorlik faoliyati natijasida orttirgan mol-mulki ularning xususiy mulki hisoblanadi.

Voyaga etmaganlarning tadbirkorlik faoliyatiga qo’shgan mablag’i va undan orttirgan daromadi, agar bola bilan ota-ona yoki oilaning boshqa a’zolari o’rtasida boshqacha tartibni belgilovchi shartnoma bo’lmasa, voyaga etmaganlarning xususiy mulki hisoblanadi.

Voyaga etmaganlarning shaxsiy foydalanishidagi buyumlari (kiyim-kechak, poyabzal, ishlab chiqarish qurollari, o’quv-anjomlari va boshqalar) ularning xususiy mulki hisoblanadi.

94-modda. Voyaga etmagan bolalarning xususiy mulkini boshqarish va tasarruf etish

Ota-ona, farzandlikka oluvchilar, vasiylar va homiylar voyaga etmagan bolalarning xususiy mulkini fuqarolik qonun hujjatlarida belgilangan tartibda boshqaradilar va tasarruf etadilar.

95-modda. Ota-ona va bolalar o’rtasidagi mulkiy nizolarni hal qilish

Ota-ona va voyaga etmagan bolalar o’rtasida kelib chiqqan mulkiy nizolar sud tomonidan umumiy asoslarda hal qilinadi. Bunday hollarda voyaga etmagan bolalarning huquqini himoya qilish vasiylik va homiylik organlari tomonidan amalga oshiriladi.

V bo’lim. Oila a’zolarining va boshqa shaxslarning aliment majburiyatlari

14-bob. Ota-ona hamda bolalarning aliment huquqi va majburiyatlari

96-modda. Ota-onaning voyaga etmagan bolalariga ta’minot berish majburiyati

Ota-ona voyaga etmagan bolalariga ta’minot berishi shart.

Voyaga etmagan bolalariga ta’minot berish majburiyatini ixtiyoriy ravishda bajarmagan ota (ona)dan sudning hal qiluv qaroriga yoki sud buyrug’iga asosan aliment undiriladi.

Voyaga etmagan bolalarga aliment to’lash haqida ota-ona o’rtasida kelishuv bo’lmaganda yoki aliment ixtiyoriy ravishda to’lanmaganda va ota-onadan birortasi ham aliment undirish to’g’risida sudga da’vo yoxud ariza bilan murojaat qilmagan hollarda, vasiylik va homiylik organlari voyaga etmagan bolaning ta’minoti uchun ota yoki onadan qonunda belgilangan miqdorda aliment undirish to’g’risida da’vo qo’zg’atishga haqlidir.

Kiritilgan o’zgartishlar va qo’shimchalar bo’yicha xronologik jadvalga qarang

97-modda. Bolalarga ta’minot berishda ota-ona majburiyatlarining tengligi

Voyaga etmagan bolalariga aliment to’lash va ularga ta’minot berishda ota-onaning majburiyatlari tengdir.

Voyaga etgan, mehnatga layoqatsiz, yordamga muhtoj bolalariga ta’minot berishda ota-onaning majburiyatlari tengdir.

98-modda. Ota-onaning voyaga etmagan bolalariga aliment to’lash tartibi

Ota-ona voyaga etmagan bolalariga ta’minot berish uchun aliment to’lash tartibini o’zaro kelishgan holda belgilashga haqlidirlar.

Voyaga etmagan bolalariga ta’minot berish uchun aliment to’lash tartibi va shakli haqida ota-ona o’rtasidagi kelishuv qonunda belgilangan qoidalarga va bolaning manfaatlariga zid bo’lmasligi kerak.

99-modda. Ota-onaning voyaga etmagan bolalariga to’laydigan aliment miqdori

Agar voyaga etmagan bolalariga ta’minot berish haqida ota-ona o’rtasida kelishuv bo’lmasa, ularning ta’minoti uchun aliment sud tomonidan ota-onaning har oydagi ish haqi va (yoki) boshqa daromadining bir bola uchun – to’rtdan bir qismi, ikki bola uchun – uchdan bir qismi, uch va undan ortiq bola uchun – yarmisi miqdorida undiriladi. Bu to’lovlarning miqdori taraflarning moddiy yoki oilaviy ahvolini va boshqa e’tiborga loyiq holatlarni hisobga olgan holda sud tomonidan kamaytirilishi yoki ko’paytirilishi mumkin.

Har bir bola uchun undiriladigan aliment miqdori qonun hujjatlari bilan belgilangan eng kam ish haqining uchdan bir qismidan kam bo’lmasligi kerak.

OTA-ONA QANDAY HOLLARDA OTA-ONALIK HUQUQIDAN MAHRUM QILINISHI MUMKIN.

Ota-ona (ulardan biri) quyidagi hollarda ota-onalik huquqidan mahrum qilinishi mumkin

• ota-onalik majburiyatlarini bajarishdan bosh tortsa, shu jumladan aliment to‘lashdan bo‘yin tovlasa;
• uzrsiz sabablarga ko‘ra o‘z bolasini tug‘ruqxona yoki boshqa davolash muassasasidan, tarbiya, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasi va shunga o‘xshash boshqa muassasalardan olishdan bosh tortsa;
• ota-onalik huquqini suiiste’mol qilsa, bolalarga nisbatan shafqatsiz muomalada bo‘lsa;
• muttasil ichkilikbozlik yoki giyovandlikka mubtalo bo‘lgan bo‘lsa;
• o‘z bolalarining hayoti yoki sog‘lig‘iga yoxud eri (xotini)ning hayoti yoki sog‘lig‘iga qarshi qasddan jinoyat sodir qilgan bo‘lsa.

Ota-onalik huquqidan mahrum qilish tartibi

• Ota-onalik huquqidan mahrum qilish sud tartibida amalga oshiriladi.
• Ota-onalik huquqidan mahrum qilish to‘g‘risidagi ishlar ota (ona)ning (ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarning), prokurorning, shuningdek voyaga etmagan bolalarning huquqlarini himoya qilish majburiyati yuklatilgan organ yoki muassasalarning (vasiylik va homiylik organi, voyaga etmaganlar ishlari bo‘yicha idoralararo komissiyalar, etim bolalar va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalar muassasalari hamda boshqa muassasalarning) da’vosiga binoan ko‘riladi.
• Sud ota-onalik huquqidan mahrum qilish to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqishda bolaning ta’minoti uchun ota-onalik huquqidan mahrum qilingan ota-onadan (ularning biridan) aliment undirish masalasini hal qiladi.

Ota-onalik huquqini tiklash

• Ota-ona (ulardan biri) o‘z xulq-atvorini, turmush tarzini va (yoki) bola tarbiyasiga bo‘lgan munosabatini o‘zgartirgan hollarda ota-onalik huquqi tiklanishi mumkin.
• Ota-onalik huquqini tiklash ota-onalik huquqidan mahrum qilingan ota-onaning (ulardan birining) da’vosiga binoan sud tartibida amalga oshiriladi.
• Ota-onaning (ulardan birining) ota-onalik huquqini tiklash to‘g‘risidagi da’vosi bilan birga bolani ota-onaga (ulardan biriga) qaytarish to‘g‘risidagi talabi ham ko‘rib chiqilishi mumkin.
• 10 yoshga to‘lgan bolaga nisbatan ota-onalik huquqining tiklanishiga faqat uning roziligi bilan yo‘l qo‘yiladi.
• Bola farzandlikka olingan va farzandlikka olish bekor qilinmagan bo‘lsa, ota-onalik huquqini tiklashga yo‘l qo‘yilmaydi.

Prokuratura organlariga murojaat qilish uchun quyidagi havolaga o‘ting.

• onalik huquqidan mahrum qilish
• onalik huquqini tiklash
• ota-onalik huquqidan mahrum qilish
• otalik huquqidan mahrum qilish

Otalikni rad etish: mumkin bo’lgan sabablar va oqibatlar

Huquqiy amaliyotda ko’pincha axloqiy, axloqiy g’oyalarimizga zid bo’lishi mumkin bo’lgan holatlar yuzaga keladi. Masalan, otalikdan voz kechish. Kelinglar, texnik nuqtai nazardan vaziyatni xolis ko’rib chiqamiz: uning sabablari, oqibatlari, protsedurasi.

Buni iloji bormi?

Umuman olganda, otalikni ixtiyoriy ravishda rad etish haqiqatmi? Yo’q Amaldagi qonunchilikda bunday qaror taqiqlangan. Ota-ona huquqlari bu davlat tomonidan himoya qilinadigan huquqlardir. Shuning uchun, o’z qarorlari bilan ularni rad etish shunchaki mumkin emas. Bundan tashqari, bunday rad etish voyaga etmaganlarning manfaatlariga bevosita ta’sir qiladi, bu ham davlat tomonidan tasdiqlanmagan, uning ustuvorligi to’liq oilalardir.

Xo’sh, qanday qilib otalikdan voz kechish mumkin? Afsuski, mamlakatimizda to’laqonli oilalarga oid misollar juda ko’p. Birinchi usul – otani ota-ona huquqidan mahrum qilish.

Otalikni tugatish = ota-ona huquqlarini bekor qilish

Keling, terminologiyani aniqlaymiz. Ota-ona huquqidan mahrum qilish – bu munosabatlarning qonuniy ravishda rasmiylashtirilishi. Sud qarori bilan ishlab chiqarilgan. Biologik ota yoki ona bu holda ota-ona sifatida o’z huquq va majburiyatlarini yo’qotadi.

San’atning tartibi. Rossiya Oila kodeksining 69-moddasi. Ota-ona huquqidan mahrum qilish (bizning holatimizda, otalik huquqidan voz kechish) jiddiy sabablarga ega bo’lishi kerak:

• Bolalarga nisbatan zo’ravonlik.
• Bolalarga, bolaga nisbatan zo’ravonlik (psixologik, jismoniy).
• Bolaga yoki uning onasiga qarshi jinoyat sodir etish.
• Aliment to’lashga shafqatsiz mensimaslik.
• Ota yoki onaning zararli qaramligi – giyohvandlik, alkogol, psixotrop
• Ota-onalik huquqlarini suiiste’mol qilish.
• Bolani axloqsiz harakatlarga moyilligi – tilanchilik, o’g’irlik, fohishabozlik, giyohvandlik va spirtli ichimliklarni iste’mol qilish.
• Bolaning ta’lim olishidagi to’siq.
• O’g’il, qizga nisbatan ota yoki onaning vazifalariga beparvolik.

San’at. RF IC-ning 70-moddasida ota-ona huquqlaridan mahrum qilish faqat sud qarori bilan amalga oshirilishi mumkinligi belgilab qo’yilgan. Sud protsessining tashabbuskori ham ikkinchi ota-ona, ham ixtisoslashgan davlat organlari bo’lishi mumkin. Muammo, albatta, vasiylik va homiylik tizimining xodimi ishtirokida ko’rib chiqiladi.

Aytilganlarning barchasi fonida shuni ta’kidlash kerakki, Rossiyada sudsiz o’z xohishiga ko’ra otalikdan voz kechish Rossiyada mumkin emas.

Rad etish va aliment undirish oqibatlari

Ba’zi fuqarolar otalikdan voz kechish – bu aliment to’lashdan qochishning bir usuli deb hisoblashadi. Ammo shundaymi? Keling, masalani qonunchilik nuqtai nazaridan ko’rib chiqamiz.

Qonunda aytilishicha, fuqaroni ota-onaning huquqiy maqomidan mahrum qilish biologik munosabatlar faktini bekor qilishi, shuningdek, uning bolasi yoki farzandlariga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.

San’at. Rossiya Oila kodeksining 71-moddasida faqat otalikdan voz kechishning oqibatlari haqida gap boradi:

• Ota-ona huquqlaridan mahrum bo’lgan ota, davlat tizimidan ota-ona uchun hech qanday imtiyozlar ololmaydi. Shuningdek, ota yoki onaga davlat tomonidan beriladigan kafolatlar u uchun mavjud emas.
• San’atning ikkinchi qismi. 71 SK ota-ona huquqidan mahrum etish otani o’z vazifasidan ozod qilmasligini aytadi. Ya’ni, xuddi shu alimentni to’lashdan.
• Ishlar ko’rib chiqilayotgan vaqtda (RF IC 70-moddasi) alimentlarni hisoblash va ularning miqdori to’g’risida masala hal qilinmoqda.
• Otalikni rad etish (o’zaro kelishuvga ko’ra boshqa holat) ota-onani aliment to’lashdan ozod qilmaydi. Ammo qonun bo’yicha, bunday fuqaro endi voyaga etgan o’g’li yoki qizidan aliment talab qilishga haqli emas.

Shuni ham ta’kidlaymizki, hatto o’zaro kelishuv asosida otalikni rad etish ham ota-onani aliment to’lashdan ozod qila olmaydi. Qonun onaga bunday alimentni rad etishga yo’l qo’ymaydi. Axir bu voyaga etmaganni moddiy barqaror ta’minlashga yo’naltirilgan naqd to’lovlardir. Ulardan voz kechish – bu yosh fuqaroning huquqlarini bevosita buzishdir.

Bolaning huquqlarini himoya qilish

Otalikdan voz kechish (ota-ona huquqidan mahrum qilish) bolaning ba’zi huquqlarini yo’qotishiga olib kelmaydi. Xususan, quyidagilar:

1. Voyaga etmagan bola yashaydigan yashash joylaridan foydalanish.
2. Agar mavjud bo’lsa, mulk huquqi.
3. Qarindoshlik faktidan kelib chiqadigan huquqlar. Bu erda eng muhimlaridan biri meros huquqi bo’ladi – bundan tashqari, tashlandiq otaning o’zi ham, uning qarindoshlari ham mol-mulki.

Muqobil variant №1: Otalik to’g’risida bahslashish

Har qanday vaziyatda alternativ echimlar mumkin. O’zini otalik huquqidan mahrum qilish bu faktga qarshi chiqish orqali haqiqatdir. Jarayon sud orqali ham amalga oshiriladi. Da’vo berishning ikkita sababi bo’lishi mumkin:

• Bolaning tug’ilganligi to’g’risidagi guvohnomada ismini yozish paytida erkak o’zining biologik ota-onasi emasligini bilmagan.
• Genetik ekspertiza shuni ko’rsatdiki, da’vogar biologik ota emas.

Bolaning haqiqiy otasi boshqa fuqaro ekanligi foydasiga boshqa dalillar keltirilishi mumkin.

Agar sud erkak erkak yoki bolaning biologik otasi emasligini tasdiqlasa, ota-onaning barcha huquqlari va majburiyatlari fuqarodan butunlay olib tashlanadi. Bularga aliment to’lash kiradi. Biroq, bitta “ammo” mavjud – agar bolaning ismini bolaning tug’ilganlik to’g’risidagi guvohnomasiga yozib qo’yishda fuqaro uning biologik ota-ona emasligini bilgan bo’lsa, uning otalikdan voz kechishi mumkin emas. Shuningdek, agar erkak sun’iy urug’lantirish uchun birovning biomaterialidan foydalanishga yozma rozilik bergan bo’lsa, siz buni rad etolmaysiz.

Otalikni qiyinlashtiradigan nuanslar

Otalik to’g’risida bahslashgan fuqarolar axloqsiz deb hisoblanmasligi kerak. Axir, Buyuk Britaniya, agar ajralishdan 10 oydan oshmagan bo’lsa, bolaning onasi, uning sobiq eri bilan turmush qurgan erkakni avtomatik ravishda ota deb tan olishi mumkin. Bolaning biologik otasi aslida boshqa fuqaro bo’lsa ham.

Tug’ilganlik to’g’risidagi guvohnomada otaning kimligini shubha ostiga qo’yish mumkin:

• Hujjatda ro’yxatdan o’tgan ota-onalardan biri.
• 18 yoshga to’lgan bola.
• Haqiqiy biologik ota-ona.
• Bolaning vasiysi.

Agar erkak o’z otaligiga shubha qilsa, u sudga quyidagilarni topshirishi kerak:

• Farzand ko’rishning iloji yo’qligi to’g’risida tibbiy ma’lumotnoma.
• Kontseptsiya paytida uning yo’qligini tasdiqlovchi hujjat.
• Biologik otaning boshqa fuqaro ekanligini ko’rsatadigan shaxslarning yozma ko’rsatmalari.
• DNK ekspertizasi.

Muqobil variant №2: Otalik huquqini boshqa shaxsga o’tkazish

Bu otalikdan ixtiyoriy rozilik bilan voz kechishning misoli. Masalan, ona bolani asrab olishga, asrab olishga qarshi bo’lmagan boshqa fuqaroga uylanadi.

Biologik ota-ona bu erda nima qilishi kerak? Otalikdan voz kechish tartibi quyidagicha:

1. Biologik ota o’z farzandini asrab olishga (asrab olishga) rozilik berib, ota-ona huquqlaridan ixtiyoriy ravishda voz kechish to’g’risidagi hujjatni to’ldiradi.
2. Arizada to’liq ismingizni, shaxsingizni tasdiqlovchi hujjat ma’lumotlarini, tug’ilgan kuningiz va joyingizni ko’rsatishingiz kerak.
3. Otalikdan voz kechish aniq qasddan va ixtiyoriy ravishda amalga oshirilishini eslatib o’ting.
4. Erkakning ota-ona huquqlarining bekor qilinishiga rozi ekanligidan dalolat.
5. Fuqaro otaning maqomini tiklashning iloji yo’qligi haqida bilishini yozadi (chunki bola darhol boshqa shaxs tomonidan asrab olinadi).
6. Erkak onaning ota-ona huquqlarini saqlash to’g’risida bilishini eslatib o’tishi kerak.
7. Otalikdan voz kechish namunasi bunday hujjat qanday tayyorlanishini tushuntiradi. U notarius tomonidan tasdiqlangan bo’lishi kerak.
8. Ushbu bayonot bilan onasi sudga murojaat qiladi – bu biologik otani ota-ona huquqidan mahrum qilish uchun dalil.
9. Shu bilan birga, farzand asrab oluvchi bola yoki bolalarning asrab oluvchi otasi bo’lish istagi bilan sud organlariga yuboriladi.
10. Sud vasiylik va homiylik organlari bilan birgalikda ishni, unga ilova qilingan hujjatlarni ko’rib chiqadi.
11. Keyin sudya otalik huquqlarini o’tkazish imkoniyati yoki mumkin emasligi to’g’risida hukm chiqaradi.

Agar sud qarori ijobiy bo’lsa, u holda biologik ota ota-ona huquqlari va majburiyatlaridan, shu jumladan aliment to’lashdan ozod qilinadi.

Biologik otaning roziligisiz asrab olish

Shuni ham ta’kidlaylikki, har doim ham otalik huquqidan mahrum qilish uchun erkakning o’zi bilan roziligi talab qilinmaydi. Istisnolar quyidagi faktlar:

• Sud qarori bilan biologik ota bedarak yo’qolgan deb topildi.
• Asossiz sabablarga ko’ra (sud nuqtai nazaridan) ota-ona 6 oydan ko’proq vaqt davomida oila bilan yashamaydi. Yoki olti oy bolani parvarish qilishga hissa qo’shmaydi.
• Sud sud tomonidan erkakning muomalaga layoqatsizligi aniqlandi.

Otalikni tiklash

Hayot – bu juda buzuq va oldindan aytib bo’lmaydigan narsa. Ehtimol, otalikdan voz kechish to’g’risidagi arizadan keyin fuqaro yana ota-ona huquqlari va majburiyatlarini qaytarib olishni xohlaydi. Qonunchilik nuqtai nazaridan mumkinmi?

Ha, Rossiyada bunday protsedura joizdir. Fuqaro yozma ariza bilan mahalliy sud organiga murojaat qilishi shart. Hujjat sudya tomonidan ko’rib chiqiladi, undan so’ng otalikni qaytarish to’g’risida qaror qabul qilinadi.

Ota-ona huquqlarini yangilash sharti – bu turmush tarzi va voyaga etmaganni yaxshi tomonga tarbiyalashga bo’lgan munosabatini tubdan o’zgartirish. Vasiylik va homiylik organlari vakillarining fikri hisobga olinishi shart. Oila kodeksi (72-modda), otalikni qaytarishda, 10 yoshga to’lgan bolalarning fikrlarini hisobga olishni belgilaydi.

Otalikni tiklagan holda, fuqaro ota-ona huquqlari va majburiyatlarining to’liqligini tiklaydi.

Otalikni tiklashdan bosh tortish

Ammo jiddiy qaror har doim jiddiy oqibatlarga olib keladi.Sud quyidagi hollarda ota-ona huquqlarini tiklashdan bosh tortishi mumkin:

• Voyaga etmagan boshqa fuqaro tomonidan qabul qilingan – bu haqiqatni qaytarib bo’lmaydi.
• Bola otaning ota-ona huquqlarini tiklashiga qarshi.
• Sud qaroriga ko’ra, otalikni qaytarish voyaga etmaganning huquqlarini buzadi.

Otalikni o’zaro asosda yoki ixtiyoriy ravishda rad etish, printsipial ravishda, amalga oshiriladigan echimdir. Garchi, qonunga binoan, bu ota-ona huquqlaridan mahrum qilish bilan bog’liq bo’lsa-da, bunday nozik masalani hal qilishning muqobil usullari mavjud.