Press "Enter" to skip to content

Kitob – hammabop

O‘t pufagi jigarning ostida joylashgan xaltadir.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

kin. Glaukoma (415-bet) belgilari bor odam tibbiy yordam olishi shart.

Katarakta (421-bet) va ko‘z oldining „jimirlashi” (uchib yuradigan kichik

dog‘lar, 423-bet) ham qari odamlarning oddiy muammolaridir.

Quvvatsizlik, Charchash va Ovqatlanish

Keksa odamlar yoshlarga nisbatan quvvatsiz va kuchsizroq bo‘lishi

tabiiydir, ammo ular yaxshi ovqatlanmasalar, yana ham quvvatsizlanib

qolishi mumkin. Keksa odamlar ko‘p yeya olmasliklariga qaramay, har

kuni “o‘stiruvchi” va “himoyalovchi” ovqatlardan iste’mol qilib turishlari

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

Oyoqlarning Shishishi

Bu ko‘p kasalliklar tufayli kelib chiqishi

mumkin, ammo qari odamlarda bu ko‘proq

qonning yaxshi aylanmasligi va yurak xas-

taligi tufayli yuzaga keladi (580-bet). Sababi

qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, oyoqlarni

baland ko’tarib yotish eng yaxshi yo’ldir.

Piyoda sayr qilish ham foydali, ammo ko‘p

turib qolmaslikka, oyoqlarni pastga osiltirib

ko‘p o‘tirmaslikka harakat qiling. Iloji bo‘lgan-

da oyoqlarni ko‘tarib turing.

Oyoqlardagi Surunkali Yaralar

Bu kasallik ko‘pincha qonning yomon

aylanishi va venalar varikozidan (327-bet)

kelib chiqadi. Ba’zan qand kasali ham sabab

bo‘lishi mumkin (248-bet).

Boshqa holatlar haqida 90-betga qarang.

Qonning yaxshi yurishmasligiga aloqador

yaralar juda sekin tuzaladi.

Yarani iloji boricha toza tuting. Uni

qaynatilgan suv va sovun bilan yuving va

bog‘lamni tez-tez almashtirib turing. Agar

infeksiya belgilari paydo bo‘lsa, 370-betda

aytilganidek qilib davolang.

Uxlaganingizda yoki utirganingiz-

da oyoqlaringizni balandroqda turishiga

harakat qiling.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

Siyishga Qiynalish

Keksa erkaklarning siyishga qiynalishi yoki tomchilab siyishi, pros-

tata bezining kattalashganidan bo‘lishi mumkin (436 – betga qarang).

Surunkali yo‘tal

Ko‘p yo‘taluvchi qari odamlar chekmasligi

kerak va shifokorga borishi lozim. Ular yoshligida

sil bilan og‘rigan yoki yo‘talib qon aralash balg‘am

tashlab yurgan bo‘lsa, ularda sil kasalligi qo‘zigan

Agar qari odam xirillab yo‘talsa, nafas

olishga qiynalsa (astma), oyoqlari ham shishgan

bo‘lsa, ularda yurak xastaligi ehtimoli bor (keyingi

Artrit (bo‘g‘imlarning yallig‘lanib og‘rishi, tuz to‘planishi)

Yoshi o‘tgan odamlarning ko‘pchiligi artritdan azob chekadilar.

Artriti bor odamlarga yordam:

♦ Og‘riyotgan bo‘g‘imlarni ko‘p ishlat

♦ Issiq kompresslar qo‘ying (373-bet).

♦ Og‘riqqa qarshi dori iching, yaxshisi

Paratsetamol. Og‘irroq artritlarda Par-

atsetamoldan har 6 soatda 1g. dan ichib

♦ Og‘riqli bo‘g‘imlar bilan iloji boricha

ko‘proq mashq qilish muhimdir.

♦ Ba’zi bo‘g‘imlar yallig‘lanishi mumkin,

masalan revmatik artritlar. Bunday hollar-

da, Aspirin va Ibuprofenlar Paratsetamo-

lga nisbatan foydaliroq bo‘lishi mumkin,

lekin ular ko‘p ichilganda oshqozonda

yara paydo bo‘lishi ehtimoli bor. Ularni

ovqatdan so‘ng iching.(649-652- betlar)

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

Oyoqlarning Shishishi

Bu ko‘p kasalliklar tufayli kelib chiqishi

mumkin, ammo qari odamlarda bu ko‘proq

qonning yaxshi aylanmasligi va yurak xas-

taligi tufayli yuzaga keladi (580-bet). Sababi

qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, oyoqlarni

baland ko’tarib yotish eng yaxshi yo’ldir.

Piyoda sayr qilish ham foydali, ammo ko‘p

turib qolmaslikka, oyoqlarni pastga osiltirib

ko‘p o‘tirmaslikka harakat qiling. Iloji bo‘lgan-

da oyoqlarni ko‘tarib turing.

Oyoqlardagi Surunkali Yaralar

Bu kasallik ko‘pincha qonning yomon

aylanishi va venalar varikozidan (327-bet)

kelib chiqadi. Ba’zan qand kasali ham sabab

bo‘lishi mumkin (248-bet).

Boshqa holatlar haqida 90-betga qarang.

Qonning yaxshi yurishmasligiga aloqador

yaralar juda sekin tuzaladi.

Yarani iloji boricha toza tuting. Uni

qaynatilgan suv va sovun bilan yuving va

bog‘lamni tez-tez almashtirib turing. Agar

infeksiya belgilari paydo bo‘lsa, 370-betda

aytilganidek qilib davolang.

Uxlaganingizda yoki utirganingiz-

da oyoqlaringizni balandroqda turishiga

harakat qiling.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

Siyishga Qiynalish

Keksa erkaklarning siyishga qiynalishi yoki tomchilab siyishi, pros-

tata bezining kattalashganidan bo‘lishi mumkin (436 – betga qarang).

Surunkali yo‘tal

Ko‘p yo‘taluvchi qari odamlar chekmasligi

kerak va shifokorga borishi lozim. Ular yoshligida

sil bilan og‘rigan yoki yo‘talib qon aralash balg‘am

tashlab yurgan bo‘lsa, ularda sil kasalligi qo‘zigan

Agar qari odam xirillab yo‘talsa, nafas

olishga qiynalsa (astma), oyoqlari ham shishgan

bo‘lsa, ularda yurak xastaligi ehtimoli bor (keyingi

Artrit (bo‘g‘imlarning yallig‘lanib og‘rishi, tuz to‘planishi)

Yoshi o‘tgan odamlarning ko‘pchiligi artritdan azob chekadilar.

Artriti bor odamlarga yordam:

♦ Og‘riyotgan bo‘g‘imlarni ko‘p ishlat

♦ Issiq kompresslar qo‘ying (373-bet).

♦ Og‘riqqa qarshi dori iching, yaxshisi

Paratsetamol. Og‘irroq artritlarda Par-

atsetamoldan har 6 soatda 1g. dan ichib

♦ Og‘riqli bo‘g‘imlar bilan iloji boricha

ko‘proq mashq qilish muhimdir.

♦ Ba’zi bo‘g‘imlar yallig‘lanishi mumkin,

masalan revmatik artritlar. Bunday hollar-

da, Aspirin va Ibuprofenlar Paratsetamo-

lga nisbatan foydaliroq bo‘lishi mumkin,

lekin ular ko‘p ichilganda oshqozonda

yara paydo bo‘lishi ehtimoli bor. Ularni

ovqatdan so‘ng iching.(649-652- betlar)

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

KEKSA ODAMLARNING BOSHQA JIDDIY KASALLIKLARI

Yoshi katta odamlarda yurak kasalliklari ko‘proq uchraydi, ayniqsa,

ular semiz, chekadigan yoki qon bosimi yuqori bo‘lsa.

qiynalib nafas olish va

yotganidan so‘ng astma-

ga o‘xshash xurujlarn-

ing kuchayishi (yurak

kuchsiz yoki notekis

Oyoq shishlari peshindan

Belgilari:

yelka yoki qo‘lda

birdan paydo bo‘ladi-

gan og‘riqlar, ular

bir necha minutdan

keyin o‘tib ketadi

Ko‘krakni og‘ir narsa

gan o‘tkir og‘riq,

dam olinganida ham

(yurak xuruji, infarkt).

♦ Turli yurak kasalliklari turli dorilarni talab qiladi va bu dorilar juda ehtiyot

korlik bilan ishlatilishi kerak. Agar bemorda yurak kasalligi borligini taxmin

qilsangiz, tibbiy yordamga murojaat qiling. Unga kerakli dori berilishi juda

♦ Yurak muammolari bor odamlar ko‘krak sohasida og‘riq turib, nafas

olishga qiynalib qoladigan darajada ishlamasliklari kerak. Lekin har kungi

mashqlar yurak xuruji (infarkt)ning oldini olishga yordam beradi.

♦ Yurak muammolari bor odamlar yog‘li ovqat yemasliklari kerak, agar

ular semiz bo‘lsalar, ozishlari kerak. Shuningdek, ular spirtli ichimliklarni

ichmasliklari va sigareta chekmasliklari lozim.

♦ Agar qari odamda yurak xurujlari boshlansa, u nafas olishga qiynalsa

yoki oyoqlari shishsa, tuz va tuzli ovqatlarni yemasligi kerak. Umri qolgan

qismida tuzni juda oz miqdorda yeyishlari kerak.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

♦ Shuningdek, aspirin tabletkasining yarmini har kuni ichib turish, infarkt

yoki insult (miya qon aylanishining buzilishi)ning oldini olishi mumkin.

♦ Agar biror odamda stenokardiya yoki yurak xuruji(infarkt) bo‘lsa, u og‘riq

o‘tib ketgunga qadar salqinroq va tinch joyda dam olishi kerak.

♦ Do‘lana ham yordam beradi (731-bet).

Agar ko‘krakdagi og‘riq juda

kuchli bo‘lib, dam olish yordam ber-

masa yoki shok (170-bet) belgilari

paydo bo‘la boshlasa, yurak ancha

shikastlangan bo‘ladi.Tibbiy yordam-

ga murojaat qiling. Bemor kamida bir

hafta yotishi va har kuni aspirin ichi-

shi kerak. Keyinchalik u o‘tirishi yoki

sekin harakatlanishi mumkin, ammo

u bir oy yoki ko‘proq vaqt davomida tinch bo‘lishi kerak. Ba’zan Aspirin-

ga qo‘shimcha qilib, Nitroglitserin va Beta-blokatorlar ishlatilishi mumkin

QARIGANDA SOG‘LOM BO‘LISHNI XOHLOVCHI YOSHLAR

O‘rta yashar va katta yoshdagi odamlarning sog‘lik muammolari

yuqori qon bosimi, arteriyalarning dag‘allashuvi(arteroskleroz), yurak

kasalliklari, miyaga qon quyilishi kabi muammolar] odatda ularning yosh-

ligida to‘g‘ri turmush maromini buzgan, surishtirmay yeb-ichgan, ichkilik

va tamakiga ruju qo‘yganidan kelib chiqadi. Agar mana bu maslahatlarga

amal qilsangiz sizning uzoq yashash va sog‘lom bo‘lishingizga imkoni-

yatingiz ko‘proq bo‘ladi:

1. Yaxshi ovqatlaning – ozuqali moddalari yetarli ovqatlardan iste’mol

qiling, ammo ancha og‘ir, yog‘li yoki tuzli va juda shirin ovqatlar uncha

bop emas. Semirib ketishdan saqlaning. Ovqat uchun hayvon yog‘idan

ko‘ra o‘simlik yog‘ini ishlating.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

KEKSA ODAMLARNING BOSHQA JIDDIY KASALLIKLARI

Yoshi katta odamlarda yurak kasalliklari ko‘proq uchraydi, ayniqsa,

ular semiz, chekadigan yoki qon bosimi yuqori bo‘lsa.

qiynalib nafas olish va

yotganidan so‘ng astma-

ga o‘xshash xurujlarn-

ing kuchayishi (yurak

Puls tezlashuvi, uning

kuchsiz yoki notekis

Oyoq shishlari peshindan

Belgilari:

yelka yoki qo‘lda

birdan paydo bo‘ladi-

gan og‘riqlar, ular

bir necha minutdan

keyin o‘tib ketadi

Ko‘krakni og‘ir narsa

gan o‘tkir og‘riq,

dam olinganida ham

(yurak xuruji, infarkt).

♦ Turli yurak kasalliklari turli dorilarni talab qiladi va bu dorilar juda ehtiyot

korlik bilan ishlatilishi kerak. Agar bemorda yurak kasalligi borligini taxmin

qilsangiz, tibbiy yordamga murojaat qiling. Unga kerakli dori berilishi juda

♦ Yurak muammolari bor odamlar ko‘krak sohasida og‘riq turib, nafas

olishga qiynalib qoladigan darajada ishlamasliklari kerak. Lekin har kungi

mashqlar yurak xuruji (infarkt)ning oldini olishga yordam beradi.

♦ Yurak muammolari bor odamlar yog‘li ovqat yemasliklari kerak, agar

ular semiz bo‘lsalar, ozishlari kerak. Shuningdek, ular spirtli ichimliklarni

ichmasliklari va sigareta chekmasliklari lozim.

♦ Agar qari odamda yurak xurujlari boshlansa, u nafas olishga qiynalsa

yoki oyoqlari shishsa, tuz va tuzli ovqatlarni yemasligi kerak. Umri qolgan

qismida tuzni juda oz miqdorda yeyishlari kerak.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

♦ Shuningdek, aspirin tabletkasining yarmini har kuni ichib turish, infarkt

yoki insult (miya qon aylanishining buzilishi)ning oldini olishi mumkin.

♦ Agar biror odamda stenokardiya yoki yurak xuruji(infarkt) bo‘lsa, u og‘riq

o‘tib ketgunga qadar salqinroq va tinch joyda dam olishi kerak.

♦ Do‘lana ham yordam beradi (731-bet).

Agar ko‘krakdagi og‘riq juda

kuchli bo‘lib, dam olish yordam ber-

masa yoki shok (170-bet) belgilari

paydo bo‘la boshlasa, yurak ancha

shikastlangan bo‘ladi.Tibbiy yordam-

ga murojaat qiling. Bemor kamida bir

hafta yotishi va har kuni aspirin ichi-

shi kerak. Keyinchalik u o‘tirishi yoki

sekin harakatlanishi mumkin, ammo

u bir oy yoki ko‘proq vaqt davomida tinch bo‘lishi kerak. Ba’zan Aspirin-

ga qo‘shimcha qilib, Nitroglitserin va Beta-blokatorlar ishlatilishi mumkin

QARIGANDA SOG‘LOM BO‘LISHNI XOHLOVCHI YOSHLAR

O‘rta yashar va katta yoshdagi odamlarning sog‘lik muammolari

yuqori qon bosimi, arteriyalarning dag‘allashuvi(arteroskleroz), yurak

kasalliklari, miyaga qon quyilishi kabi muammolar] odatda ularning yosh-

ligida to‘g‘ri turmush maromini buzgan, surishtirmay yeb-ichgan, ichkilik

va tamakiga ruju qo‘yganidan kelib chiqadi. Agar mana bu maslahatlarga

amal qilsangiz sizning uzoq yashash va sog‘lom bo‘lishingizga imkoni-

yatingiz ko‘proq bo‘ladi:

1. Yaxshi ovqatlaning – ozuqali moddalari yetarli ovqatlardan iste’mol

qiling, ammo ancha og‘ir, yog‘li yoki tuzli va juda shirin ovqatlar uncha

bop emas. Semirib ketishdan saqlaning. Ovqat uchun hayvon yog‘idan

ko‘ra o‘simlik yog‘ini ishlating.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

2. Spirtli ichimliklarni ko’p ichmang.

4. Jismoniy va aqliy mehnat qiling.

5. Yetarli dam oling va uxlang.

6. O‘zingizga foydali bo’lgan darajada dam olishni o’rganing va sizni

xavotirga soladigan, kayfiyatingizni buzadigan turli muammolarga yengil

roq qarashga o‘rganing.

Yurak kasalliklari va miyaga qon quyilishining asosiy sababchilari

yuqori qon bosimi (245-bet) va arteriyalar dag‘allashuvi (arteroskleroz)

ning oldini olish va davolash uchun yuqorida aytilgan narsalarga rioya

qiling. Yurak kasalliklari (infarkt) va miya qon aylanishi buzilishining oldini

olish uchun yuqori qon bosimini tushirish zarur. Qon bosimi yuqori bo‘lgan

odamlar uni vaqti-vaqti bilan tekshirtirib turishi va pasaytirib borishi kerak.

Ovqatni kam iste’mol qilish (agar ular semiz bo‘lsalar), chekishni tashlash,

ko‘proq mashq qilish va yaxshi dam olish bilan qon bosimini pasaytira

olmayotgan odamlarga, bosimni pasaytiruvchi dori ichish yordam berishi

mumkin (695-702-betlarga qarang).

USHBU IKKI KISHIDAN QAYSI BIRI UZOQROQ VA SOG‘LOMROQ HAYOT KECHIR-

ISHGA MOYIL? BULARDAN QAYSI BIRI INFARKT YOKI INSULTDAN O‘LISHI MUM-

KIN? NEGA? NECHTA SABAB SANAB O‘TISHINGIZ MUMKIN?

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

MIYADA QON AYLANISHINING BUZILISHI (INSULT)

Keksa odamlardagi insult miyada qon laxtasi tiqilib qolishi yoki qon

quyilishidan bo‘ladi. Insult odatda birdan boshlanadi. Kishi hushdan ketib

yiqilib tushishi mumkin. Odatda yuzi qizarib, shovqin bilan hirillab nafas

oladi, qon tomirining urishi kuchli va sekin bo‘ladi. U koma (hushsiz) ho-

latda soatlab, kunlab yotishi mumkin.

Agar u tirik qolsa, gapirish, ko‘rish yoki

fikrlashga qiynalishi, yuzi yoki tanasining bir tomoni

falajlanib qolishi mumkin. Oddiyroq insultlarda xuddi

shu muammolar hushni yo‘qotmagan holda namoy-

on bo‘lishi mumkin. Insult natijasida kelib chiqqan

o‘zgarishlar keyinchalik yo‘qolib ketishi mumkin.

Davolash.

Bemorni boshi oyoqlaridan sal balandroqda turadigan qilib yotqiz-

ing. Agar u hushsiz bo‘lsa, tupugi (yoki qayt qilgan narsasi) o‘pkasiga

o‘tmasdan, og‘zidan oqib chiqishi uchun, boshini yonbosh tomoniga egib

bir tarafga qaratib qo‘ying. U hushsiz yotgan mahalda og‘iz orqali dori,

ovqat yoki suv bermang (Hushsiz Odam, 171-bet). Agar iloji bo‘lsa, tibbiy

yordamga murojaat qiling.

Insultdan so‘ng, agar kishining bir tarafi falajlangan bo‘lsa, u sog‘

qo‘lini ishlatib tayoqchadan foydalanishni o‘rganishi kerak. U og‘ir ish va

asabiylashishdan saqlanishi kerak.

Oldini olish.

(Oldingi betga qarang)

Agar yosh yoki o‘rta yoshli kishi yuzining bir tarafi insult

ning hech qanday belgilarisiz birdaniga falajlanib qolsa, bu yuz nervining

vaqtincha falajlanishi bo‘lishi mumkin. Bu odatda bir necha xafta yoki

oydan so‘ng o‘z-o‘zidan yo‘qolib ketadi. Uning sababi odatda noma’lum

bo‘ladi. Aksari davoning hojati yo‘q, ammo issiq kompresslar yordam beri-

shi mumkin. Agar ko‘zining bittasi to‘la yumilmasa uni ko‘rishdan, shikast-

lanishdan saqlash uchun uni kechasi bog‘lab qo‘ying.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

2. Spirtli ichimliklarni ko’p ichmang.

4. Jismoniy va aqliy mehnat qiling.

5. Yetarli dam oling va uxlang.

6. O‘zingizga foydali bo’lgan darajada dam olishni o’rganing va sizni

xavotirga soladigan, kayfiyatingizni buzadigan turli muammolarga yengil

roq qarashga o‘rganing.

Yurak kasalliklari va miyaga qon quyilishining asosiy sababchilari

yuqori qon bosimi (245-bet) va arteriyalar dag‘allashuvi (arteroskleroz)

ning oldini olish va davolash uchun yuqorida aytilgan narsalarga rioya

qiling. Yurak kasalliklari (infarkt) va miya qon aylanishi buzilishining oldini

olish uchun yuqori qon bosimini tushirish zarur. Qon bosimi yuqori bo‘lgan

odamlar uni vaqti-vaqti bilan tekshirtirib turishi va pasaytirib borishi kerak.

Ovqatni kam iste’mol qilish (agar ular semiz bo‘lsalar), chekishni tashlash,

ko‘proq mashq qilish va yaxshi dam olish bilan qon bosimini pasaytira

olmayotgan odamlarga, bosimni pasaytiruvchi dori ichish yordam berishi

mumkin (695-702-betlarga qarang).

USHBU IKKI KISHIDAN QAYSI BIRI UZOQROQ VA SOG‘LOMROQ HAYOT KECHIR-

ISHGA MOYIL? BULARDAN QAYSI BIRI INFARKT YOKI INSULTDAN O‘LISHI MUM-

KIN? NEGA? NECHTA SABAB SANAB O‘TISHINGIZ MUMKIN?

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

MIYADA QON AYLANISHINING BUZILISHI (INSULT)

Keksa odamlardagi insult miyada qon laxtasi tiqilib qolishi yoki qon

quyilishidan bo‘ladi. Insult odatda birdan boshlanadi. Kishi hushdan ketib

yiqilib tushishi mumkin. Odatda yuzi qizarib, shovqin bilan hirillab nafas

oladi, qon tomirining urishi kuchli va sekin bo‘ladi. U koma (hushsiz) ho-

latda soatlab, kunlab yotishi mumkin.

Agar u tirik qolsa, gapirish, ko‘rish yoki

fikrlashga qiynalishi, yuzi yoki tanasining bir tomoni

falajlanib qolishi mumkin. Oddiyroq insultlarda xuddi

shu muammolar hushni yo‘qotmagan holda namoy-

on bo‘lishi mumkin. Insult natijasida kelib chiqqan

o‘zgarishlar keyinchalik yo‘qolib ketishi mumkin.

Davolash.

Bemorni boshi oyoqlaridan sal balandroqda turadigan qilib yotqiz-

ing. Agar u hushsiz bo‘lsa, tupugi (yoki qayt qilgan narsasi) o‘pkasiga

o‘tmasdan, og‘zidan oqib chiqishi uchun, boshini yonbosh tomoniga egib

bir tarafga qaratib qo‘ying. U hushsiz yotgan mahalda og‘iz orqali dori,

ovqat yoki suv bermang (Hushsiz Odam, 171-bet). Agar iloji bo‘lsa, tibbiy

yordamga murojaat qiling.

Insultdan so‘ng, agar kishining bir tarafi falajlangan bo‘lsa, u sog‘

qo‘lini ishlatib tayoqchadan foydalanishni o‘rganishi kerak. U og‘ir ish va

asabiylashishdan saqlanishi kerak.

Oldini olish.

(Oldingi betga qarang)

Agar yosh yoki o‘rta yoshli kishi yuzining bir tarafi insult

ning hech qanday belgilarisiz birdaniga falajlanib qolsa, bu yuz nervining

vaqtincha falajlanishi bo‘lishi mumkin. Bu odatda bir necha xafta yoki

oydan so‘ng o‘z-o‘zidan yo‘qolib ketadi. Uning sababi odatda noma’lum

bo‘ladi. Aksari davoning hojati yo‘q, ammo issiq kompresslar yordam beri-

shi mumkin. Agar ko‘zining bittasi to‘la yumilmasa uni ko‘rishdan, shikast-

lanishdan saqlash uchun uni kechasi bog‘lab qo‘ying.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

Yoshi 40 dan oshgan erkaklarda qulog‘i

og‘rimasdan va unda ko‘rinarli o‘zgarishlar

bo‘lmasdan turib ko‘pincha asta-sekin og‘irlashib

qoladi. Odatda buning davosi yo‘q, lekin eshitish

asbobi yordam berishi mumkin. Ba’zan karlik qu-

loq infeksiyasi (554-bet)dan, boshning shikast-

lanishidan yoki quloqda quruq kir to‘planishidan

ham kelib chiqishi mumkin. Quloq kirini tozalash

xususida 305-betga qarang.

QULOQ SHANG‘ILLASHI VA BOSH AYLANISHI HAMDA

Agar yoshi katta odamning bir yoki ikki qulog‘i eshitmay qolsa,

ba’zan boshi aylanib tursa va quloqlari „shang‘illab”, „g‘ovur-g‘uvur” qilib

tursa, u “Mener kasalligi” bilan kasallangan bo‘lishi mumkin. Shuningdek,

u ko‘ngli aynishi, qayt qilishi va ko‘p terlashi mumkin. Bunda Sinnariz-

in (stugeron) kabi dorilarni iching, lekin 3 haftadan uzoq qabul qilmang

yoki Dimengidrinat (Dedalon, 680- bet)ga o‘xshash antigistaminlar ichish

lozim, belgilar yo‘qolib ketmagunga qadar bemor yotishi kerak (25-bob-

ga qarang). U tuzsiz ovqatlardan iste’mol qilishi kerak. Agar u tez orada

tuzalib ketmasa yoki muammo qayta yuz bersa, u holda bemor tibbiy

yordamga murojaat qilishi kerak.

UYQU YO‘QOLISHI (UYQUSIZLIK)

Keksa odamlar yoshlarga nisbatan kamroq uxlashi tabiiydir. Ular

kechasi ko‘p uyg‘onadilar. Qishning uzun tunlarini ular soatlab bedor

o‘tkazishi mumkin. Ba’zi dorilar yordam berishi mumkin, ammo ularni,

juda zarur bo‘lmasa, ishlatmaganingiz ma’qul.

Quyida uyquni joyiga keltirish uchun bir nechta maslahatlar berilgan:

♦ Kun davomida ko‘proq mashq qiling.

♦ Tushlikdan so‘ng va kechqurun kofe yoki qora choy ichmang.

♦ Yotishdan avval bir piyola iliq sut yoki asalli sut iching.

♦ Yotishdan avval iliq vanna qiling.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

♦ Yotganingizda avval tanangizning har bir qismini, so‘ng butun

tanangiz va miyangizni bo‘sh qo‘yishga harakat qiling. Yaxshi

♦ Agar hali ham uxlay olmayotgan bo‘lsangiz, Difengidramin (Di

medrol, 677- 678-betlar) kabi antigistaminlardan yotishdan bir

yarim soat oldin iching. Bu dorilarning kuchli dorilardan farqli

tomoni shuki, ular odam organizmini o‘rgatibqo‘ymaydi.

♦ Valeriana o‘simligi damlamasi ham foyda beradi. (665-bet)

YOSHI QIRIQDAN OSHGANLARDA KO‘P UCHRAYDIGAN

Sirroz-ko‘pincha 40 dan oshgan, ko‘p spirtli ichim-

liklar ichgan va yaxshi ovqatlanmagan odamlarda, shun-

ingdek, surunkali sariq kasali bor kishilarda uchraydi.

Sirroz – sariq kasali kabi quvvatsizlik, ishtaha

yo‘qolishi, oshqozon ishining buzilishi yoki o‘ng

qovurg‘alar tagining og‘rib turishi bilan boshlana-

Kasallik zo‘raygan sari bemor ozib boraveradi. U

qon aralash qayt qilishi mumkin. Jiddiy hollarda

oyoq shishadi va suyuqlik to‘planishidan qorin

ham do‘mbiraga o‘xshab shishib ketadi. Ko‘z va

teri sarg‘ish bo‘lib qolishi mumkin (sariq).

Davolash:

Sirroz og‘irlashib ketgandan so‘ng uni davolash qiyin. Yordam

beradigan dorilar kam. Og‘ir sirrozga uchragan odamlar undan nobud

bo‘ladilar. Agar hayotingizni saqlab qolmoqchi bo‘lsangiz, sirrozning bir-

inchi belgilaridayoq quyidagilarni qiling:

♦ Spirtli ichimlik ichmang! Spirtli ichimliklar jigarni zaharlaydi.

♦ Iloji boricha yaxshi ovqatlaning: sabzavotlar, mevalar va tarkibi

da oqsil moddalari bor ovqatlar (220-222-betlar)dan iste’mol qiling. Lekin

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

Yoshi 40 dan oshgan erkaklarda qulog‘i

og‘rimasdan va unda ko‘rinarli o‘zgarishlar

bo‘lmasdan turib ko‘pincha asta-sekin og‘irlashib

qoladi. Odatda buning davosi yo‘q, lekin eshitish

asbobi yordam berishi mumkin. Ba’zan karlik qu-

loq infeksiyasi (554-bet)dan, boshning shikast-

lanishidan yoki quloqda quruq kir to‘planishidan

ham kelib chiqishi mumkin. Quloq kirini tozalash

xususida 305-betga qarang.

QULOQ SHANG‘ILLASHI VA BOSH AYLANISHI HAMDA

Agar yoshi katta odamning bir yoki ikki qulog‘i eshitmay qolsa,

ba’zan boshi aylanib tursa va quloqlari „shang‘illab”, „g‘ovur-g‘uvur” qilib

tursa, u “Mener kasalligi” bilan kasallangan bo‘lishi mumkin. Shuningdek,

u ko‘ngli aynishi, qayt qilishi va ko‘p terlashi mumkin. Bunda Sinnariz-

in (stugeron) kabi dorilarni iching, lekin 3 haftadan uzoq qabul qilmang

yoki Dimengidrinat (Dedalon, 680- bet)ga o‘xshash antigistaminlar ichish

lozim, belgilar yo‘qolib ketmagunga qadar bemor yotishi kerak (25-bob-

ga qarang). U tuzsiz ovqatlardan iste’mol qilishi kerak. Agar u tez orada

tuzalib ketmasa yoki muammo qayta yuz bersa, u holda bemor tibbiy

yordamga murojaat qilishi kerak.

UYQU YO‘QOLISHI (UYQUSIZLIK)

Keksa odamlar yoshlarga nisbatan kamroq uxlashi tabiiydir. Ular

kechasi ko‘p uyg‘onadilar. Qishning uzun tunlarini ular soatlab bedor

o‘tkazishi mumkin. Ba’zi dorilar yordam berishi mumkin, ammo ularni,

juda zarur bo‘lmasa, ishlatmaganingiz ma’qul.

Quyida uyquni joyiga keltirish uchun bir nechta maslahatlar berilgan:

♦ Kun davomida ko‘proq mashq qiling.

♦ Tushlikdan so‘ng va kechqurun kofe yoki qora choy ichmang.

♦ Yotishdan avval bir piyola iliq sut yoki asalli sut iching.

♦ Yotishdan avval iliq vanna qiling.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

♦ Yotganingizda avval tanangizning har bir qismini, so‘ng butun

tanangiz va miyangizni bo‘sh qo‘yishga harakat qiling. Yaxshi

♦ Agar hali ham uxlay olmayotgan bo‘lsangiz, Difengidramin (Di

medrol, 677- 678-betlar) kabi antigistaminlardan yotishdan bir

yarim soat oldin iching. Bu dorilarning kuchli dorilardan farqli

tomoni shuki, ular odam organizmini o‘rgatibqo‘ymaydi.

♦ Valeriana o‘simligi damlamasi ham foyda beradi. (665-bet)

YOSHI QIRIQDAN OSHGANLARDA KO‘P UCHRAYDIGAN

Sirroz-ko‘pincha 40 dan oshgan, ko‘p spirtli ichim-

liklar ichgan va yaxshi ovqatlanmagan odamlarda, shun-

ingdek, surunkali sariq kasali bor kishilarda uchraydi.

Sirroz – sariq kasali kabi quvvatsizlik, ishtaha

yo‘qolishi, oshqozon ishining buzilishi yoki o‘ng

qovurg‘alar tagining og‘rib turishi bilan boshlana-

Kasallik zo‘raygan sari bemor ozib boraveradi. U

qon aralash qayt qilishi mumkin. Jiddiy hollarda

oyoq shishadi va suyuqlik to‘planishidan qorin

ham do‘mbiraga o‘xshab shishib ketadi. Ko‘z va

teri sarg‘ish bo‘lib qolishi mumkin (sariq).

Davolash:

Sirroz og‘irlashib ketgandan so‘ng uni davolash qiyin. Yordam

beradigan dorilar kam. Og‘ir sirrozga uchragan odamlar undan nobud

bo‘ladilar. Agar hayotingizni saqlab qolmoqchi bo‘lsangiz, sirrozning bir-

inchi belgilaridayoq quyidagilarni qiling:

♦ Spirtli ichimlik ichmang! Spirtli ichimliklar jigarni zaharlaydi.

♦ Iloji boricha yaxshi ovqatlaning: sabzavotlar, mevalar va tarkibi

da oqsil moddalari bor ovqatlar (220-222-betlar)dan iste’mol qiling. Lekin

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

oqsildan (go‘sht, tuxum, baliq va boshqalar) ko‘p iste’mol qilmang, chunki

bu shikastlangan jigarning qattiq ishlashiga olib keladi.

♦ Agar sirrozi bor odamning qorni shishib ketgan bo‘lsa, u tuzsiz

ovqat yeyishi kerak. Spironolakton (Veroshpiron, Spiriks) tabletkalardan

ham foydalanish mumkin. (696-bet). Vrachingiz bilan maslahatlashing.

OLDINI OLISH OSON: Ko’p yoki umuman spirtli ichimlik ichmang.

O‘T PUFAGI MUAMMOLARI

O‘t pufagi jigarning ostida joylashgan xaltadir.

U yog‘li ovqatning parchalanishiga yordam beruvchi

safro deb ataladigan achchiq, ko‘kimtir suyuqlikni

to‘playdi. O‘t pufagi kasalligi ko‘proq 40 yoshdan os-

hgan semiz va hayzi kelib turadigan ayollarda uchra-

Belgilari:

• Qorin sohasining o‘ng qovurg‘alar pastida qattiq

og‘riq. Bu og‘riq ba’zan orqaning yuqorisiga-o‘ng

• Og‘riq yog‘li yoki og‘ir ovqat iste’mol qilgandan bir

soat yoki ko‘proqdan keyin paydo bo‘ladi. Qattiq

og‘riq qayt qilishga sabab bo‘lishi mumkin.

• Sassiq hid bilan kekirish.

• Ba’zan isitma bo‘ladi.

• Ba’zan ko‘z sarg‘ayib qolishi mumkin.

Davolash:

♦ Kasallikni aniqlash uchun “UZI” qildiring.

♦ Yog‘li ovqat yemang. Semiz odamlar oz yeb, ozishlari kerak.

♦ Og‘riqni pasaytirish uchun spazmolitiklar (spazmga qarshi) (666-bet)

iching. Yalpiz ham yordam beradi (710-bet). Ko‘pincha kuchli og‘riq qoldi-

ruvchilar kerak bo‘ladi. Bu holatda tibbiy yordam olganingiz ma’qul.

♦ Agar kasalning isitmasi bo‘lsa u ampitsillin va gentamitsin qabul qilishi,

hamda tibbiy yordamga murojaat etishi shart.

♦ Og‘irroq va surunkali hollarda tibbiy yordamga murojaat qiling. Agar

isitma yoki qattiq og‘riq bo‘lsa, operatsiya kerak bo‘lishi mumkin.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

Oldini olish:

Semiz odamlar ozishga harakat qilishi kerak (246-bet). Shirin,

sho‘r va yog‘li hazm bo‘lishi og‘ir ovqatlarni yemang, umuman, ko‘p ovqat

yemang va yengil mashq yoki jismoniy mehnat qiling.

Yoshi katta odamlar o‘zlarining yaqinlariga nisbatan o‘limga tayyor-

roq turadilar. Hayotidan mamnun bo‘lgan keksalar o‘limdan qo‘rqmaydilar.

O‘lim hayotning so‘ngi nuqtasi, tabiiy intihosidir.

Biz ko‘pincha xatoga yo‘l qo‘yib o‘layotgan odamni katta sarf-xara-

jatlarga qaramay, iloji boricha ko‘proq ushlab turishga harakat qilamiz.

Ko‘pincha bu xolat bemorning va oilasining ko‘p azob chekishiga va

asabiylashishlariga olib keladi. Ko‘p hollarda „yaxshiroq shifokor”, „mo‘ji-

zaviy dori”ni izlamasdan, o‘layotgan odam bilan yaqinlashish va uning

dardiga malham bo‘lib ruhini ko‘tarish ko‘p xayrli ishdir.

Siz u bilan o‘tkazgan yaxshi va yomon vaqtlaringizdan, birga

kechirgan quvonchli va tashvishli kunlaringizdan mamnun va siz undan

rozi ekanligingizni va o‘limini ko‘tara olishingizni ayting. Oxirgi soatlarda

yaxshi dorilardan ko‘ra unga sizning mehringiz va roziligingiz kerakdir.

Oshini oshab, yoshini yashab o‘tgan insonlar oxiri boshi yostiqqa-

yotib, qayta turmasligi aniqroq bo‘lib qolganida samimiyat bilan unga

mehribonchilik ko‘rsatish, umrining so‘ngi damlarini boshdan kechirayot-

gan insonga sizning samimiyatingiz bilan muruvvatingiz, mehribonlik

qilishingiz har qanday doridan ko‘ra yaxshidir.

Qari yoki bedavo dardga yo‘liqqan surunkali kasal odamlar kasalx-

onada emas, uyda, oilasi bilan bo‘lishni xohlaydilar. Bu esa bemorning o‘z

o‘limini sezayotganidan nishonadir. Biz bunday kishilarning hissiyoti va

extiyojlarini sezib, o‘zimiznikidek qabul qilishimiz kerak. O‘layotgan odam

o‘z hayotini uzaytirish uchun oilasi qarzga botayotganligini va och qolish-

ligini o‘ylab azoblanadi. Bemor uning o‘lishiga ruxsat berishlarini so‘raydi,

ba’zan, bu eng oqil fikrdir.

Ba’zi odamlar o‘limdan qo‘rqadilar. Ular azob cheksalar ham bu

dunyoni tashlab ketishni xohlamaydilar. O‘lim va o‘limdan keyingi hayot

to‘g‘risida o‘z tushunchalari har bir xalqning o‘ziga yarasha mavjud. Bun-

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

oqsildan (go‘sht, tuxum, baliq va boshqalar) ko‘p iste’mol qilmang, chunki

bu shikastlangan jigarning qattiq ishlashiga olib keladi.

♦ Agar sirrozi bor odamning qorni shishib ketgan bo‘lsa, u tuzsiz

ovqat yeyishi kerak. Spironolakton (Veroshpiron, Spiriks) tabletkalardan

ham foydalanish mumkin. (696-bet). Vrachingiz bilan maslahatlashing.

OLDINI OLISH OSON: Ko’p yoki umuman spirtli ichimlik ichmang.

O‘T PUFAGI MUAMMOLARI

O‘t pufagi jigarning ostida joylashgan xaltadir.

U yog‘li ovqatning parchalanishiga yordam beruvchi

safro deb ataladigan achchiq, ko‘kimtir suyuqlikni

to‘playdi. O‘t pufagi kasalligi ko‘proq 40 yoshdan os-

hgan semiz va hayzi kelib turadigan ayollarda uchra-

Belgilari:

• Qorin sohasining o‘ng qovurg‘alar pastida qattiq

og‘riq. Bu og‘riq ba’zan orqaning yuqorisiga-o‘ng

• Og‘riq yog‘li yoki og‘ir ovqat iste’mol qilgandan bir

soat yoki ko‘proqdan keyin paydo bo‘ladi. Qattiq

og‘riq qayt qilishga sabab bo‘lishi mumkin.

• Sassiq hid bilan kekirish.

• Ba’zan isitma bo‘ladi.

• Ba’zan ko‘z sarg‘ayib qolishi mumkin.

Davolash:

♦ Kasallikni aniqlash uchun “UZI” qildiring.

♦ Yog‘li ovqat yemang. Semiz odamlar oz yeb, ozishlari kerak.

♦ Og‘riqni pasaytirish uchun spazmolitiklar (spazmga qarshi) (666-bet)

iching. Yalpiz ham yordam beradi (710-bet). Ko‘pincha kuchli og‘riq qoldi-

ruvchilar kerak bo‘ladi. Bu holatda tibbiy yordam olganingiz ma’qul.

♦ Agar kasalning isitmasi bo‘lsa u ampitsillin va gentamitsin qabul qilishi,

hamda tibbiy yordamga murojaat etishi shart.

♦ Og‘irroq va surunkali hollarda tibbiy yordamga murojaat qiling. Agar

isitma yoki qattiq og‘riq bo‘lsa, operatsiya kerak bo‘lishi mumkin.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

Oldini olish:

Semiz odamlar ozishga harakat qilishi kerak (246-bet). Shirin,

sho‘r va yog‘li hazm bo‘lishi og‘ir ovqatlarni yemang, umuman, ko‘p ovqat

yemang va yengil mashq yoki jismoniy mehnat qiling.

Yoshi katta odamlar o‘zlarining yaqinlariga nisbatan o‘limga tayyor-

roq turadilar. Hayotidan mamnun bo‘lgan keksalar o‘limdan qo‘rqmaydilar.

O‘lim hayotning so‘ngi nuqtasi, tabiiy intihosidir.

Biz ko‘pincha xatoga yo‘l qo‘yib o‘layotgan odamni katta sarf-xara-

jatlarga qaramay, iloji boricha ko‘proq ushlab turishga harakat qilamiz.

Ko‘pincha bu xolat bemorning va oilasining ko‘p azob chekishiga va

asabiylashishlariga olib keladi. Ko‘p hollarda „yaxshiroq shifokor”, „mo‘ji-

zaviy dori”ni izlamasdan, o‘layotgan odam bilan yaqinlashish va uning

dardiga malham bo‘lib ruhini ko‘tarish ko‘p xayrli ishdir.

Siz u bilan o‘tkazgan yaxshi va yomon vaqtlaringizdan, birga

kechirgan quvonchli va tashvishli kunlaringizdan mamnun va siz undan

rozi ekanligingizni va o‘limini ko‘tara olishingizni ayting. Oxirgi soatlarda

yaxshi dorilardan ko‘ra unga sizning mehringiz va roziligingiz kerakdir.

Oshini oshab, yoshini yashab o‘tgan insonlar oxiri boshi yostiqqa-

yotib, qayta turmasligi aniqroq bo‘lib qolganida samimiyat bilan unga

mehribonchilik ko‘rsatish, umrining so‘ngi damlarini boshdan kechirayot-

gan insonga sizning samimiyatingiz bilan muruvvatingiz, mehribonlik

qilishingiz har qanday doridan ko‘ra yaxshidir.

Qari yoki bedavo dardga yo‘liqqan surunkali kasal odamlar kasalx-

onada emas, uyda, oilasi bilan bo‘lishni xohlaydilar. Bu esa bemorning o‘z

o‘limini sezayotganidan nishonadir. Biz bunday kishilarning hissiyoti va

extiyojlarini sezib, o‘zimiznikidek qabul qilishimiz kerak. O‘layotgan odam

o‘z hayotini uzaytirish uchun oilasi qarzga botayotganligini va och qolish-

ligini o‘ylab azoblanadi. Bemor uning o‘lishiga ruxsat berishlarini so‘raydi,

ba’zan, bu eng oqil fikrdir.

Ba’zi odamlar o‘limdan qo‘rqadilar. Ular azob cheksalar ham bu

dunyoni tashlab ketishni xohlamaydilar. O‘lim va o‘limdan keyingi hayot

to‘g‘risida o‘z tushunchalari har bir xalqning o‘ziga yarasha mavjud. Bun-

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

day g‘oya va tushunchalar, fikr, ishonch va an’analar o‘limni osonlashtiri

O‘lim birdan va kutilmaganda kelishi yoki anchadan beri kuti-

layotgan bo‘lishi ham mumkin. Mehrimizni bergan odamning o‘limga

tayyorlanishiga va o‘limni xotirjamlik bilan qarshi olishiga bizning yordam

berishimiz juda mushkul. Ko‘pincha, biz bunday hollarda taskin berish,

mehribonchilik ko‘rsatish va uning holini tushunishimizni bildirishdan

o‘zga hech narsa qila olmaymiz.

Yosh odam yoki bolaning o‘limi og‘irdir. Le-

kin bunda ham mehribonchilik va ochiq ko‘ngillik

juda muhim. Bola, ko‘pincha o‘layotganini qisman

tanasidagi sezgilar va qisman atrofidagilarning

sarosimasi va tushkunligidan sezadi. Ana shunday

damlarda o‘layotgan odamga, u qarimi yoki yosh-

mi, xotirjamlik bilan tasalli bering, uning ko‘nglini

ko‘tarishga harakat qiling. Unga aytmoqchi bo‘lgan

so‘zlaringizni mehribonlik bilan ayting. Kerak

bo‘lsa yig‘lang va uni juda yaxshi ko‘rishingizni

bildiring. Bu unga kuch bag‘ishlaydi.

Biz hammamiz bir kun kelib o‘lamiz. Shifokorning asosiy maqsadi

o‘ladiganlarga o‘limni xotirjamlik bilan qarshi olishiga va hayot qolganlarn-

ing esa azobini yengillatishga yordam berishdan iboratdir.

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013

Eng Zarur Dorilar

To’plami Yoki Aptechka

Har bir qishloqda va qishloqdagi xonadonlarda kutilmagan hollarda

yordam ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan eng zarur dorilar to‘plami (aptech-

ka) tayyor turishi kerak:

• Xonadonda birinchi yordam ko‘rsatishda ishlatiladigan dorilar

oddiy ukollar va oddiy xastaliklar uchun ishlatiladigan narsalari bor UY

APTECHKASI bo‘lishi kerak.

• Har bir mahallada esa kundalik muammolarni hal qilishda ham,

shuningdek jiddiy kasalliklar paydo bo‘lib qolganida yoki bir tasodif ro‘y

berganida ishlatishga ham asqotadigan narsalar jamlangan aptechka

(MAHALLA APTECHKASI, 398-bet) bo‘lishi kerak. Biror odam, u xoh

tibbiyot xodimi yoki o‘qituvchi bo‘lsin, unga javobgar bo‘lishi kerak. Ilo-

ji bo‘lsa, butun mahalla ahli aptechkani tashkil qilish va dorilarga pul

to‘lashda ishtirok etishi kerak. Ko‘proq bera oladiganlar ko‘proq pul

qo‘shishi kerak. Lekin barcha odamlar, aptechkaning pul qo‘sha oladi-

gan va qo‘sha olmaydiganlar uchun ham umumiy ekanligini tushunishi

kerak. Aptechka hamma uchun bo’lishi kerak.

Do’stlaringiz bilan baham:

Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling

Kitob – hammabop

Hayotimiz oynasi,
Bilimlarning onasi,
Buyumlar durdonasi,
Menga o‘rgatgan odob
— Bu kitobdir, bu kitob.

Mazmunlari xiIma-xil,
Aqlingga qo‘shgan aql,
Do‘stimdir juda ahil,
Fan yo‘ilida nur-oftob
— Bu kitobdir, bu kitob.

Po‘lat Mo‘min (1922-2004)

Oxshash xabarlar:

  • Kitob, kitob o‘qish haqidagi mashhur aforizmlar
  • Kitob haqida maqollar – eng ko’p maqollar to’plami
  • 16-oktyabr Fransiyada Kitob mutolaa qilish bayrami
  • Kitob haqida hikmatli so’zlar
  • Kitob haqida qiziqarli faktlar
  • Muomala sirlari va odamlarga yoqishning olti qoidasi (Kitob.…
  • Muvaffaqiyat kaliti (Kitob. Deyl Karnegi)
  • O’z o’ziga ishonch hosil qilish va Notiqlik san’ati. (Kitob)
  • Kitob va yozuv haqida topishmoqlar
  • Qanday qilib kitob o’qishni odat tusiga kiritish mumkin!
  • Qizil kitob
  • Dunyoda qancha kitob bor?
  • Qanday qilib kitob o‘qishga odatlanish mumkin?
  • Kitob o’qishning siz bilmagan 21 foydasi
  • Kitob o‘qishga odatlanishga 5 qadam

Оставьте комментарий Отменить ответ

Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.

Sayt Haqida

Assalomu alaykum, Savol-Javob.com saytimizga xush kelibsiz.

Bu saytda o`zingizni qiziqtirgan savollarga javob olishingiz va o`z sohangiz bo`yicha savollarga javob berishingiz mumkin.

Bolalar o‘rtasida kitobxonlik muammolari: Sabablar va takliflar

Zamonaviy texnologiya va vositalar juda keng tarqalgan bugungi kunda yoshlarni, bolalarni kitob o‘qishga qiziqtirish, ularni mutolaa jarayoniga jalb qilish murakkab vazifa bo‘lib qolmoqda. Xo‘sh, butun mamlakat bo‘ylab kitob mutolaasiga rag‘batni oshirish, kitobxonlar safini yanada kengaytirish uchun yana qanday ishlar amalga oshirilishi kerak? Nima qilinsa yoshlar, bolalar kitob o‘qishga jon-jahdi bilan intiladi?

Buning uchun birinchi navbatga kitobga olib boradigan yo‘llar yaqin va oson bo‘lishi kerak. Siz ta’lim muassasalarida kutubxonalarning qayerda joylashganiga e’tibor berganmisiz? Odatda maktabning eng chetida, ko‘rimsiz, kimsa bormas bir burchagida bo‘ladi. Oshxona, o‘qituvchilar xonasi, sport zali, ul-bul mayda-chuyda sotiluvchi rastachalar maktabning kirish qismida, hammabop joyida. Aslida esa ular hatto maktabning orqasida, hovlining bir chetida bo‘lsa ham topib borishadi. Nima, kitob yegulik, jismoniy mashq yoki ruchka-qalamdek zarur narsa emasmi? Axir u tarbiya, mushohadakorlik, ma’naviy barkamollik manbai-ku.

Ikkinchidan, kutubxona xodimlariga nisbatan, kutubxonachilarning esa o‘z ishiga nisbatan munosabatini o‘zgartirish kerak. Yaqinda Do‘stlik tuman axborot resurs markazi tomonidan kitobxonlikka oid seminar-ko‘rgazma tashkil etildi. Unda barcha maktablardan vakillar, o‘quvchilar qatnashdi. Tadbirda qatnashar ekanman, qariyb barcha tashkiliy ishlar qanday qilib bolalarni kitob o‘qishga qiziqtirish, bu bo‘yicha tajriba almashish va mavjud muammolarni hal etishga emas, balki “tepadan”, ya’ni yuqori tashkilotlardan keladigan tekshiruvchilarga qanday munosabatda bo‘lish, ular qanday hujjatlarni tekshirishi, ayni shu jihatdan kamchiliklarni qanday bartaraf etishga qaratilganiga amin bo‘ldim. Bir gap bilan aytganda, bolaning emas, komissiyaning ko‘nglini olish, ularga yomon ko‘rinmaslikka qaratilgan bor e’tibor. Ushbu tadbirda viloyat ARM rahbari jurnalist ekanimni eshitib, mendan bir masalani ko‘tarib chiqishni takror va takror iltimos qildi. Uning aytishicha, mahalliy hokimiyatlar, sohaning yuqori tuzilmalari rahbarlari kutubxonachilarni bekorchi deb o‘ylashadi. Qishloq xo‘jaligi, obodonlashtirish va hokazo ishlarda birinchi navbatda kutubxonachilar jalb etiladi. Bir yilda sovuq mavsumdagi to‘rt-besh oyni hisobga olmasa, ular deyarli o‘z ishlari bilan shug‘ullana olishmaydi. Bunaqada qanday qilib samaradorlikka erishish mumkin? Axir kutubxonachi o‘z zimmasiga yuklatilgan tashkiliy ishlardan ortib kitob ham o‘qishi, mutolaani jondan sevishi kerak emasmi?

Shu o‘rinda tasavvur qilib ko‘ring: Siz oddiygina maktabda o‘qiydigan oddiygina o‘quvchisiz. Maktabning bir burchagidagi sehrli-sirli xonaga yurak yutib bordingiz, balki bu kimsasiz burchakka kelganingiz uchun qo‘rqayotgandirsiz ham. Ammo nimadir sizni ilgari chorlayveradi. Shunda kutilmaganda mehribon bir nigoh sizni qarshi olsa. U sizga yoshingizdan kelib chiqib bir necha kitoblarni taklif qilsa, o‘sha kitob haqida shu qadar qiziqarli hikoyalar, o‘z taassurotlarini aytib bersaki, butun dunyoni unutib mutolaaga berilib ketsangiz. So‘ngra har kuni o‘sha nurli maskanga oshiqsangiz. Kutubxonachi siz bilan hayotiy mushohadalarini o‘rtoqlashsa, fikringiz, munosabatingiz bilan qiziqsa, kerak bo‘lsa u bilan dardlashsangiz. Axir u qanchalar ko‘p kitob o‘qigan, dunyoqarashi qanchalar keng. Bunday odamning suhbatiga to‘yib bo‘larkanmi? Ammo real vaziyatga bir nazar solingchi. Aksariyat kutubxonalarda kadrlar qo‘nimsizligi odatiy holga aylangan, bor xodimlar ham (ularni kutubxonachi, deyishga tilim bormaydi) kitob mutolaasidan mosuvo. Bu yerga faqat vaqt o‘tkazish va oylik olish uchun keladigandek. Ba’zi kutubxonalarda kitob olish yoki u yerga a’zo bo‘lish uchun biror yangi kitob berish talab qilinadi vahokazo.

Kutubxonalarning g‘aribdan g‘arib fondi haqida gapirmasa ham bo‘ladi.

Yana bir holat. Bola mansub bo‘lgan jamiyat, muhit kitob o‘qishga moyil bo‘lishi ham muhim. Qo‘liga biror marta kitob olmagan odamning bolaga: “kitob o‘qi”, deb maslahat yoki buyruq berishga hech qanday haqqi ham, asosi ham yo‘q! “Bolalarni bizning gap-so‘zlarimiz emas, balki xatti-harakatlarimiz tarbiyalaydi”, degan Makarenko ayni haqiqatni so‘zlagan edi. Kitob o‘qiladigan xonadonlarda mutolaaga mehr qo‘ygan bolalar kamolga yetadi. Albatta, bu mutlaq haqiqat emas. Kitobi yo‘q uylarda ham kitobxonlar bor. Ammo hamma joyda, har doim ham emas. Aksariyat oilalarda vaziyat taxminan quyidagicha: ona kuni bo‘yicha uy-ro‘zg‘or ishlari bilan band, ozgina bo‘sh vaqt topdi deguncha qo‘shni ayollar bilan hasratlashishga oshiqadi. Televizor, serial ko‘rish, to‘y-ma’rakalarda qatnashish va boshqalarga ajratilgan vaqt kitob o‘qishga yetmaydi. Ota esa kuni bo‘yi ishda bo‘lib, kechqurun kelib ovqatlanadiyu, bir oz televizor ko‘rgandek bo‘lib, so‘ngra uxlashga kirib ketadi. O‘qilgan kitoblarni muhokama qilish, qanday kitoblarni o‘qish bo‘yicha maslahatlar berish, afsuski, oilalarda juda kam uchraydigan holat. Ommaviy ravishda: xiyobonlarda, transport vositalari, kutish zallari, bekatlar, shifoxonalarda kitob o‘qilishi haqida gapirmasak ham bo‘ladi. Qaniydi bunday joylarda shundoqqina qo‘l uzatsang yetadigan yerda kitoblar tursayu, bo‘sh vaqtingda mutolaaga berilsang. Bu so‘zlar aslo shaxsiy tasavvurim mahsuli emas. Ko‘plab mamlakatlarda shu kabi ijtimoiy loyihalar yo‘lga qo‘yilganki, odamlar o‘qib bo‘lgan kitoblarini hamma uchun ochiq va bepul bo‘lgan maxsus javonlarga keltirib qo‘yadi. U yerdagi istagan asarini olib ketishi mumkin. Marhum adibimiz Asqad Muxtor aytganidek, kitob – boylik, sotib olingani emas, balki o‘qilgani. Masalaga mana shu nuqtadan qarasak, bu bebaho boylikni hamma bilan bo‘lishish mumkin.

Bolalarni kitobga qiziqtirishda kattalarning xabardorligi ham muhim ahamiyatga ega. Bu haqda yuqorida kutubxonachilar misolida mushohada yuritgandek bo‘ldik. Biroq pedagoglardan tashqari ota-onalar ham bolaga qanday kitob olib berishni bilishi kerak. Bundan bir necha yillar avval tog‘am farzandlariga qancha kitob olib bersa ham o‘qishga qiziqmasligidan noligan edi. Undan o‘zi qanday kitoblar olib berdingiz, deb so‘radim. Bir necha kitob nomlarini eshitib, tog‘amga bu kitoblar bolalarining yoshiga mos emasligini aytib, undan ko‘ra “Sariq devni minib”, “Shirin qovunlar mamlakati” kabilarni sotib olishni maslahat berdim. Keyinchalik tog‘am aytganlarimni qilib, bolalari kitoblarni sevib o‘qiganini so‘zlab berdi. Shundan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, ota-onalar majlislarida faqat moliyaviy masalalar emas, kitobxonlikni targ‘ib qilish, sinflar kesimida bolalar yoshiga mos asarlar ro‘yxati tuzilib, ota-onalarga tarqatilsa bo‘ladi. Shu bilan birga, bolalarni kitob o‘qishga qiziqtirish va bu qiziqishlarni to‘g‘ri va samarali qondirish bo‘yicha ham maslahat, tavsiyalar berilishi maqsadga muvofiq.

Yangi nashr qilingan kitoblar narxi ham odamni mutolaadan uzoqlashtirib yuborishi mumkin. Birgina misol: yaqindagina chop etilgan Tolstoyning “Anna Karenina” asari kitob do‘konlarida 70 ming so‘m atrofida sotilmoqda. Albatta, kitob chiqarish, bu – biznes. Uning o‘ziga xos qonun-qoidalari mavjud. Ammo 70 ming so‘m hamma oilalarning ham byudjyetiga to‘g‘ri kelavermaydi. Narx-navo masalasida yana bir bor chuqur mushohada yuritish, arzon kitoblar ishlab chiqilishi haqida o‘ylab ko‘rish kerak.

Kitobxonlikni targ‘ib qilishda yangi nashr qilingan asarlar reklamasini keng yo‘lga qo‘yish, mutolaani ommalashtirish bo‘yicha ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish ham katta ahamiyat kasb etadi. Qishloq va mahallalarda kitobxonlar klublarini tashkil etishni rag‘batlantirish, bolalar uchun kitob kechalari, o‘qilgan asarlar muhokamalari, sovrinli tanlovlarni tashkil etish, yozda salqin, qishda issiq, qulay mebellarga ega tinch va osuda o‘quv zallari, kitoblarni ijaraga berish, qarzga yoki pulini bo‘lib-bo‘lib to‘lash mexanizmlarini ishlab chiqish va amalga tatbiq etish, olis tumanlar, uzoq qishloqlarda kerakli kitoblarga buyurtmalar berish shoxobchalarini barpo etish ham mumkin. Xullas, o‘ylasa, bosh qotirsa, muammoni ijobiy hal etishning minglab usullari yaratilaveradi. Modomiki, maqsad bolalarning kitobni ommaviy ravishda sevib o‘qilishiga erishish ekan, bu yo‘lda bor imkoniyatlarni ishga solish, jarayonni ortiqcha, keraksiz va faqat zarar keltirayotgan tashkiliy, ma’muriy to‘siq va g‘ovlardan xalos qilish, kitobning hammabopligini oshirish yo‘llarini topaverish kerak.

Sanjar Said

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.