УСЛ ҚИЛИШ ТАРТИБИ

“O‘rilmagan sochlarni barchasini yuvish ulamolari ittifoqi bilan farzdir” (Raddul muhtor).

Аёллар ғусл пайти сочларига масҳ тортишса кифоями?

Жавоб: Аввалда аёллар сочларини майда қилиб ўрар эдилар. Шунинг учун улар бош қисмидаги сочларига сув теккизиб, ўрилган қисмига масҳ тортиб қўяр эдилар. Ҳозирда эса, аёлларнинг сочлари калта ва ўрилмаган бўлгани учун ҳар бир сочга сув етказиш фарздир. Усиз аёл киши пок бўлмайди.

“Ўрилмаган сочларни барчасини ювиш уламолари иттифоқи билан фарздир” (Раддул муҳтор).

Сочи ўрилмаган, балки ёйилган аёл ҳам ғуслда сочини тўлиқ ювиши ва ораларига тўлиқ сув етказиши шарт. Фақиҳ Абу Жоҳир Бандовий ҳам шундай деганлар. Чунки соч-соқолга шу ҳолатда қийналмасдан сув етказиш мумкин. Аммо аёл кишининг сочи ўрилган бўлса, уни ёйиб ювиш керакми? Бу тўғрида уламоларда икки хил ҳукм бўлди. Баъзилари агар сочи ўрилган бўлса ҳам, сочини ёйиб унинг ораларига сув етказиш керак, дедилар. Пайғамбаримиздан : “Ҳар бир тук остида жунублик бордир. Огоҳ бўлинглар, сочнинг ҳар бир тукини ҳўлланглар ва туксиз баданни покланглар” мазмунли ҳадис ҳам ривоят қилинган. Яъни, тук бўлмаган жойларини тўлиқ ювганингиз каби бадандаги тукларни ҳам ювинглар, соч-соқол каби тукларга ҳам сув етсин, деб буюрдилар. Демак, агар аёл кишининг сочи ўрилган бўлса, уни ёзиб, ораларига сув етказиб ювиши шарт, дейдилар айрим уламолар. Баъзи уламолар, соч ўрилган бўлса, уни ёйиб, ҳар бир соч орасига сув етказиш вожиб эмас, дейишади. Мазҳабимизнинг улуғларидан шайх имом Абу Бакр Муҳаммад ибн Фазл Бухорий ҳам шу ҳукмни ихтиёр қилганлар. Шу ҳукм тўғридир. Бунга далил шуки, Умму Салама онамиз: “Мен бошимдаги кокилимни қаттиқ боғлаб ўраман, ғусл қилганимда шуни ечиб ғусл қилишим керакми?” деб сўраганларида Расулуллоҳ : “Бошингдан ва бутун баданингдан сув қуйгин ва ўша қуйган сувинг сочинг тагига етиб борса, кифоя қилади”, дейиш билан мана шу енгилликни берганлар. Чунки шариат аёл кишига ўриб боғланган сочини ечишга буюрса, унга танглик-қийинчилик бўларди. Аммо ўрилмаган сочга нисбатан айтиладиган “ҳар бир соч орасига сув етсин” деган гапда ҳеч қандай қийинчилик йўқ. Ҳадисдан шу маъно чиқади.

Юқорида келтирилган “ҳар бир тук тагида жунублик бор, ҳар бир тукни ювинглар, ҳар бир тукка сув етсин” ҳадисидан: агар соч ёйилган бўлса, шундай қилинглар, деган маъно келиб чиқади. Умму Салама онамиздан ривоят қилинган кейинги ҳадис эса ўрилган сочни ғуслда ёйиш шарт эмаслигига далил бўляпти. Демак, ғусл вақтида сочни ёйиш шарт эмас, лекин ҳар бир тола соч тагига сув етмаса, ғусл бўлмайди. (Алоуддин Косонийнинг “Дин ҳукмларини тартиблашда гўзал санъатлар” китобидан Шайх Алоуддин Мансур таржимаси)

Savol: Ba’zilar ayol kishi g‘usl paytida sochlariga mash tortsa ham bo‘ladi, deyishmoqda. Uzun sochlar quriguncha ayol sog‘ligiga zarar yetar ekan. Shu to‘g‘rimi? (Alisher)

Javob: Avvalda ayollar sochlarini mayda qilib o‘rar edilar. Shuning uchun ular bosh qismidagi sochlariga suv tekkizib, o‘rilgan qismiga mash tortib qo‘yar edilar. Hozirda esa, ayollarning sochlari kalta va o‘rilmagan bo‘lgani uchun har bir sochga suv yetkazish farzdir. Usiz ayol kishi pok bo‘lmaydi.

“O‘rilmagan sochlarni barchasini yuvish ulamolari ittifoqi bilan farzdir” (Raddul muhtor).

Sochi o‘rilmagan, balki yoyilgan ayol ham g‘uslda sochini to‘liq yuvishi va oralariga to‘liq suv yetkazishi shart. Faqih Abu Johir Bandoviy ham shunday deganlar. Chunki soch-soqolga shu holatda qiynalmasdan suv yetkazish mumkin. Ammo ayol kishining sochi o‘rilgan bo‘lsa, uni yoyib yuvish kerakmi? Bu to‘g‘rida ulamolarda ikki xil hukm bo‘ldi. Ba’zilari agar sochi o‘rilgan bo‘lsa ham, sochini yoyib uning oralariga suv yetkazish kerak, dedilar. Payg‘ambarimizdan : “Har bir tuk ostida junublik bordir. Ogoh bo‘linglar, sochning har bir tukini ho‘llanglar va tuksiz badanni poklanglar” mazmunli hadis ham rivoyat qilingan. Ya’ni, tuk bo‘lmagan joylarini to‘liq yuvganingiz kabi badandagi tuklarni ham yuvinglar, soch-soqol kabi tuklarga ham suv yetsin, deb buyurdilar. Demak, agar ayol kishining sochi o‘rilgan bo‘lsa, uni yozib, oralariga suv yetkazib yuvishi shart, deydilar ayrim ulamolar. Ba’zi ulamolar, soch o‘rilgan bo‘lsa, uni yoyib, har bir soch orasiga suv yetkazish vojib emas, deyishadi. Mazhabimizning ulug‘laridan shayx imom Abu Bakr Muhammad ibn Fazl Buxoriy ham shu hukmni ixtiyor qilganlar. Shu hukm to‘g‘ridir. Bunga dalil shuki, Ummu Salama onamiz: “Men boshimdagi kokilimni qattiq bog‘lab o‘raman, g‘usl qilganimda shuni yechib g‘usl qilishim kerakmi?” deb so‘raganlarida Rasululloh : “Boshingdan va butun badaningdan suv quygin va o‘sha quygan suving soching tagiga yetib borsa, kifoya qiladi”, deyish bilan mana shu yengillikni berganlar. Chunki shariat ayol kishiga o‘rib bog‘langan sochini yechishga buyursa, unga tanglik-qiyinchilik bo‘lardi. Ammo o‘rilmagan sochga nisbatan aytiladigan “har bir soch orasiga suv yetsin” degan gapda hech qanday qiyinchilik yo‘q. Hadisdan shu ma’no chiqadi.

Yuqorida keltirilgan “har bir tuk tagida junublik bor, har bir tukni yuvinglar, har bir tukka suv yetsin” hadisidan: agar soch yoyilgan bo‘lsa, shunday qilinglar, degan ma’no kelib chiqadi. Ummu Salama onamizdan rivoyat qilingan keyingi hadis esa o‘rilgan sochni g‘uslda yoyish shart emasligiga dalil bo‘lyapti. Demak, g‘usl vaqtida sochni yoyish shart emas, lekin har bir tola soch tagiga suv yetmasa, g‘usl bo‘lmaydi. (Alouddin Kosoniyning “Din hukmlarini tartiblashda go‘zal san’atlar” kitobidan Shayx Alouddin Mansur tarjimasi)

ҒУСЛ ҚИЛИШ ТАРТИБИ

Ғусл қилишнинг суннат бўлган тартиби: Ғусл қилувчи иккала қўлини ва жинсий аъзоларини ювишдан бошлагай. (Зотан, жинсий аъзоларига, шунингдек, қўлига нажосат тегмаган бўлса ҳам ювиш суннатдир).

Агар баданига нажосат теккан бўлса, нажосатни кетказади.

Сўнгра, намозга таҳорат олгандек, таҳорат олади. (Яъни, бошига ҳам масҳ тортади). Фақат оёғини ювмайди.

Сўнгра, бошига сув қуяди. (Сув қуйиш ҳолати матнда зикр этилмаган. Имом Шамс улаимма Ҳалвоий айтадиларки, аввал уч марта ўнг елкасига қуяди, кейин уч марта чап елкасига, сўнг бошқа аъзоларига қуяди. Баъзилар, ўнг елкадан қуйишни бошлаб, сўнг бошига, кейин эса чап елкасига қуяди, дейдилар).

Сўнгра, баданининг (бошидан) бошқа жойларини уч марта ювади.

Сўнгра, ушбу макондан чиқиб, (нарироқ кетиб), оёғини ювади. Онамиз Маймуна разийалоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ғусл қилишларини мана шундоқ ҳикоя қилганлар. (Бу ҳикоя олтита ҳадис тўпламида узун ҳадис бўлиб келган).

(Маймуна разийаллоҳу анҳо айтадилар: Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга ғусл қилишлари учун сув қўйдим. Бас, иккала қўлига сув қуйиб, икки ёки уч бора ювдилар. Сўнгра, ўнг қўллари билан чап қўлларига сув қуйиб, олатларини ювдилар. Сўнг, чап қўлларини ерга ишқадилар. Сўнг, оғизларини ва бурунларини чайдилар. Сўнг, юзларини ва қўлларини ювдилар. Сўнг, бошларини ювдилар. Сўнг, баданлаига сув қуйдилар. Сўнг, ўринларидан чиқиб, иккала қадамларини ювдилар.

Оиша разийаллоҳу анҳо ривоят қиладилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон жанобатдан ғусл қилсалар, бошлаб қўлларини ювар эдилар. Сўнгра, намозга таҳорат қилганларидек, таҳорат қилар эдилар. Сўнг, сувга бармоқларини тиқиб, улар (намланган бармоқлари) билан сочларининг тубларини ишқалар эдилар. Сўнг, бошларига уч ҳовуч сув қуяр эдилар. Сўнг, бутун баданларига сув қуяр эдилар. Муттафақун алайҳ бўлган ҳадис).

Иккала оёғини ювишни кечиктирганлигига сабаб ишлатилган сув оёқ остида йиғилиб, жамъланиб қолишидир. Бунда оёқни ювиш фойда бермайди. Ҳатто, агар тахтанинг устида турса, (яъни, сув оқиб кетадиган жойда турса), оёқни ювишни кечиктирмайди.

Ғусл тартиби нажосатни кетказишдан бошланди, токи, сув етиши билан зиёда бўлиб (ёйилиб) кетмасин.

Бурҳониддин Марғилоний. “ал-Ҳидоя” ва унинг ҳошияси. Китоб ут-таҳорат, 1-жилди. -Лакнау: “Юсуфий” матбааси, 1314. 14-бет.

Сочи ўрилган аёл учун сочининг аслига, тагига сув етказиш кифоя қилади. Бунда ишора борки, аёлга ўримларини намлаш ва сиқиш вожиб бўлмайди.

Сочининг тагига намлаб сув етказишдан мурод масҳга ишлатилган сувнинг намини етказиш кифоя қилмайди, яъни, қўлни (бармоқларни) янгидан намлаб сувни (яъни, намни) сочнинг тагига етказилади.

Сочи ўрилган аёл деганидан сочи ўрилган эркак истисно қилинган. Зотан, саҳиҳ қавлга кўра, у ўрилган сочини ечиб ювиши вожибдир.

Аёл ўрилган сочини ечиши, ёйиб ювиши вожиб эмас. Аммо, ўзи ечилиб, ёйилиб кетса, ёзилган сочини сув қуйиб ювиши вожиб бўлади.

Бу ҳақдаги машҳур ҳадисни Имом Муслим Умму Салама онамиз (р.а.)дан ривоят қилган: Умму Салама онамиз Расулуллоҳ (с.а.в.)га деган эканлар: “Эй Аллоҳнинг элчиси, мен сочимни ўриб, кокилларини маҳкам боғлаб юрадиган аёлман. Жанобатда (бир ривоятда, ҳайз учун) ғусл қилиш учун уларни ечишим, яъни сочимни ёйиб ҳаммасини ювишим шартми?”. Шунда унга Расули Акрам (с.а.в.) бундай деб марҳамат қилдилар: “Йўқ! Сенга бошингга уч ҳовуч сув олгайсан, сўнг ўзингга (баданингга) сув қуйгайсан. Шунда пок бўласан”. Мавлоно Алий ул-қорий. “Шарҳи Ниқоя”, 1-жилди. -Қозон, 1904. 27-бет.