Toshkentda 101, 102, 103 va 104 ni birlashtirib, yagona qisqa raqam tizimini yaratish taklif etildi

Fuqaro bilan suhbatlashgandan so‘ng operator o‘t o‘chirish xizmatiga, yong‘inda jabrlanuvchilar bo‘lsa, tez yordam xizmatiga o‘zi qo‘ng‘iroqni amalga oshiradi hamda o‘rganilgan marshrut va qolgan ma’lumotlarni taqdim qiladi. Shuningdek, operator ijrochini nazorat qiladi va hisobotini olib, monitoringini yuritishi ham mumkin.

Million, milliard, trillion va undan ko’proq zeroslar soni

Agar trilliondan keyin qanday raqam kelishi haqida hech o’ylab ko’rmagan bo’lsangiz, o’qing. Masalan, vigintillionda qancha nol borligini bilasizmi? Biror narsani siz fan yoki matematik sinf uchun bilishingiz mumkin. Keyin yana, do’stingiz yoki o’qituvchingizni hayratda qoldirishni xohlashingiz mumkin.

Raqamlar bir trilliondan kattaroq

Juda katta sonlarni hisoblash uchun raqam nol juda muhim rol o’ynaydi. Ushbu sonning 10-sonini kuzatish uchun yordam beradi, chunki raqam qancha katta bo’lsa, nolga qancha ehtiyoj bor.

Quyidagi jadvalda birinchi ustun raqamning nomini yozadi, ikkinchisi dastlabki raqamga mos keladigan nollarning sonini beradi, uchinchisi esa uchta noldan iborat bo’lgan guruhlarning har bir sonini yozib olishingiz kerakligini aytadi.

Ism	Zeroslar soni	(3) Zeros guruhlari
O’n	1	(10)
Yuzlab	2	(100)
Ming kishi	3	1 (1,000)
O’n ming	4	(10,000)
Yuz ming	5	(100,000)
Million	6	2 (1,000,000)
Million	9	3 (1,000,000,000)
Trillion	12	4 (1,000,000,000,000)
Kvadrillion	15	5
Quintillion	18	6
Sextillion	21	7
Septillion	24	8
Octillion	27	9
Nonillion	30	10
Decillion	33	11
Undiscillion	36	12
Duodecillion	39	13
Tredecillion	42	14
Quattttuor-decillion	45	15
Quindecillion	48	16
Sexdillion	51	17
Yildan-deklison	54	18
Octodecillion	57	19
Novemdecillion	60	20
Vigintillion	63	21
Centilyon	303	101

Ularning barchasi Zeros

Jadval, yuqorida ko’rsatilganidek, qancha sonda nolga bog’liq bo’lgan keyingi sonlarning nomlarini yozishda albatta yordam berishi mumkin. Lekin, bu raqamlarning ayrimlari qanday ko’rinishini ko’rish haqiqatda aql bovar qilmas bo’lishi mumkin.

Quyida, nolga teng bo’lgan sonlar uchun, barcha nollarni o’z ichiga olgan ro’yxat. Taqqoslash uchun, yuqoridagi jadvalda sanab o’tilgan raqamlarning yarmidan ko’pi.

O’n: 10 (1 nol)
Yuz: 100 (2 nol)
Ming: 1000 (3 nol)
O’n ming 10 000 (4 ta nol)
Yuz ming 100,000 (5 ta nol)
Million 1,000,000 (6 nol)
Billion 1,000,000,000 (9 nol)
Trillion 1,000,000,000,000 (12 ta nol)
Kvadrillion 1,000,000,000,000,000 (15 nol)
Quintillion 1,000,000,000,000,000,000 (18 nol)
Sextillion 1,000,000,000,000,000,000,000 (21 nol)
Septillion 1,000,000,000,000,000,000,000,000 (24 nol)
1,000,000,000,000,000,000,000,000,000 octillion (27 nol)
1.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000 (30 nol)
Decillion 1,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000 (33 nol)

Zeros uchta guruhda guruhlangan

Nisbatan kichik sonlardan tashqari, nol majmui uchun nomlar uchta nolning guruhlari uchun ajratilgan. Raqamlarni uchta nolga aylantiradigan vergul bilan ajratib, qiymatni o’qish va tushunish osonroq bo’ladi. Misol uchun, bir millionni 1000000 emas, balki 1,000,000 deb yozasiz.

Yana bir misol sifatida, trillionning to’rtta noldan iborat uchta nolga ega bo’lganini eslash ancha oson, chunki 12 ta alohida nolni hisoblash kerak. Oddiy deb hisoblashingiz mumkin bo’lsa-da, taxminan, bir santilyon uchun bir oktillion yoki 303 nol uchun 27 nolni hisoblashingiz kerak.

Shundan so’ng siz o’zingiz uchun to’qqiz va 101 ta uchta nolni eslab qolishingiz kerak.

Juda katta nolga ega raqamlar

“Googol” (Milton Sirotta deb nomlangan) soni bundan keyin 100 ta nolga ega bo’lib, Sirotta 9 yoshga to’lganida, bu raqam uchun nom berdi. Raqamning barcha kerakli nollari, shu jumladan:

Sizningcha, bu raqam katta? Qanday googolplex haqida, ya’ni 1 va googol nollari.

Googolplex shunchalik kattaki, uning mazmuni hech qanday ahamiyatga ega emas. Bu raqam koinotdagi atomlar sonidan kattaroqdir.

MILLION VA MILLIY: AMERIKA VA BRITISH

Qo’shma Shtatlarda, shuningdek, butun dunyoda ilm-fan va moliya sohasida milliardlik 1000 millionni tashkil etadi.

Bu “qisqa o’lchov” deb ataladi.

Bundan tashqari, Frantsiyada ishlatiladigan va ilgari Birlashgan Qirollikda ishlatilgan va bu milliardga 1 mln. Mln. Bir milliardlik ta’rifga ko’ra, bu raqam 1 bilan 12 nol bilan yozilgan. Kichkintoyli va uzoq masofa 1975 yilda frantsuz matematikasi Genevieve Guitel tomonidan tasvirlangan.

Toshkentda 101, 102, 103 va 104 ni birlashtirib, yagona qisqa raqam tizimini yaratish taklif etildi

Toshkent shahrida favqulodda vaziyatlar ro‘y berganda qo‘ng‘iroq qilinadigan yagona qisqa raqam tizimini yaratish taklif etilmoqda. Tegishli petitsiya “Mening fikrim” jamoaviy murojaatlar portalida e’lon qilingan.

“Toshkent shahri aholisiga qulayliklar yaratish maqsadida “Aqlli shahar” (“Umniy gorod”) konsepsiyasiga qo‘shimcha tarzda turli favqulodda vaziyat holatlarida qo‘ng‘iroq qilinadigan telefon raqamlarini (101, 102, 103, 104) yagona raqamga birlashtirishni taklif qilaman”, deya Innovatsiyalar va AKT yo‘nalishida murojaat yo‘llagan Bahodirov Nodir Bahodirovich ism-sharifli foydalanuvchi.

Bildirilishicha, favqulodda vaziyat (avariya, yong‘in, betoblik, is gazi chiqishi kabi) holatlarida odamning o‘zini yo‘qotib qo‘yishi natijasida raqamlarda adashish yoki tegishli raqamni yoddan chiqarib bir necha tashkilotlarga qo‘ng‘iroq qilinishi va bunda ortiqcha vaqt yo‘qotilishiga sabab bo‘lmoqda.

Yagona raqamga qo‘ng‘iroqni amalga oshirish uch tilda so‘zlay oladigan operator xizmatidan foydalanishni ta’minlab, operatorning fuqarodan avariya tafsilotlarini aniq o‘rganishi, zamonaviy texnologiyalardan foydalangan holda, buyurtma qabul qilish jarayonida qo‘ng‘iroq qiluvchining joyini tez aniqlashi avariya joyigacha bo‘lgan qisqa yo‘nalishni tanlashini ta’minlaydi.

Fuqaro bilan suhbatlashgandan so‘ng operator o‘t o‘chirish xizmatiga, yong‘inda jabrlanuvchilar bo‘lsa, tez yordam xizmatiga o‘zi qo‘ng‘iroqni amalga oshiradi hamda o‘rganilgan marshrut va qolgan ma’lumotlarni taqdim qiladi. Shuningdek, operator ijrochini nazorat qiladi va hisobotini olib, monitoringini yuritishi ham mumkin.

“Shu sababli Toshkent shahri aholisi uchun favqulodda vaziyat holatlarida qo‘ng‘iroq qilinadigan yagona qisqa raqam tizimini yaratishni taklif qilaman”, deya yakunlangan petitsiya.

Murojaat ostida qoldirilgan izohlarda ushbu raqamning xalqaro standartlarga mos ravishda “112” yoki “911” bo‘lishi maqsadga muvofiq ekanligi qayd etilgan.

Yagona qisqa raqam tizimi joriy etiladi: 112 qisqa raqami haqida eshitdingizmi?

«Mening fikrim» jamoaviy murojaatlar portalida Toshkent shahrida favqulodda vaziyat holatlarida qo‘ng‘iroq qilinadigan yagona qisqa raqam tizimini yaratish taklif etilgan. Bu xususda O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi Axborot xizmati xabar bermoqda.

«Toshkent shahri aholisiga qulayliklar yaratish maqsadida «Aqlli shahar» (Umniy gorod) konsepsiyasiga qo‘shimcha tarzda turli favqulodda vaziyat holatlarida qo‘ng‘iroq qilinadigan telefon raqamlarini (101, 102, 103, 104) yagona raqamga birlashtirishni taklif qilaman», – deb yozgan murojaat muallifi.

Shu asosda Kun.uz saytida «Toshkentda yangi yagona qisqa raqam tizimini yaratish taklif etildi» nomli maqola ham chop etilgan.

Ushbu taklifga aniqlik kiritish maqsadida ATK vazirligi shuni ma’lum qiladiki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida loyiha boshqaruv tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2017 yil 29 avgustdagi PQ-3245-son qarori bilan 2019-2023 yillarda «Xavfsiz shahar» loyihasini bosqichma-bosqich respublikaning barcha hududlarida joriy etish belgilangan.

Bugungi kunda Vazirlar Mahkamasining «Xavfsiz shahar» loyihasini amalga oshirish bo‘yicha bosqichma-bosqich chora-tadbirlar va yagona texnologik yondashuvni tashkil qilish to‘g‘risida» 2018 yil 7 maydagi 343-son qaroriga muvofiq «Xavfsiz shahar» loyihasining texnik hujjatlari (Konsepsiya, Bosh texnik topshiriq, Texnik iqtisodiy hisob) Xalqaro konsalting kompaniyasi («PWC») ekspertlar guruhi bilan birgalikda tegishli idoralar va vazirliklar ishtirokida ishlab chiqildi.

Birinchi bosqichda 2019-2020 yillarda Toshkent shahrida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etgan holda «Xavfsiz shahar» loyihasining yagona texnologik platformasini yaratish bo‘yicha ishlar amalga oshirilmoqda.

Shu asosda Toshkent shahridagi barcha qisqa raqamli tezkor navbatchilik – 101, 102, 103, 104, 1050, 1055 xizmatlari Yagona vaziyatlar markaziga jamlanadi hamda umumiy «112» – navbatchilik xizmati doirasida faoliyati tashkil etiladi.

Bundan tashqari, ijtimoiy soha, madaniyat, turizm ob’yektlari, vokzal va bozorlarda jamoat tartibini va xavfsizlikni ta’minlash uchun 50 mingdan ortiq kuzatuv kameralari o‘rnatiladi hamda umumiy ma’lumotlar bazasi 20 mln.dan ortiq bo‘lgan intelektual qidiruv tizimi tashkil etiladi.

500 dan ortiq chorrahalarda zamonaviy yo‘l harakatini boshqarish tarmog‘i yaratilib, «aqlli» avtoturargoh xizmati joriy etiladi.

Kadastr ma’lumotlari kiritilgan elektron raqamli xarita ishlab chiqiladi va uning yordamida noqonuniy olib boriladigan qurilishlarga tezkor chora ko‘rish imkoniyatlari yaratiladi.

Shaharda atrof-muhitni ekologiya holatini yagona monitoring va nazorat qilish tizimi tashkil etilishi hamda vaziyatlar markaziga integratsiya qilinadi.

Tezkor navbatchilik xizmati xodimlari va texnik mutaxassislari malakasini oshirish bo‘yicha o‘quv markazi hamda tizimning uzluksiz faoliyatini ta’minlash uchun laboratoriya tashkil etilishi ko‘zda tutilgan.

Ma’lumot uchun:

«Xavfsiz shahar» tizim yordamida quyidagi ijobiy ko‘rsatkichlarga erishilishi kutilmoqda, jumladan:

• umumiy «112» – navbatchilik xizmati faoliyati doirasida favqulodda vaziyatlar xizmatlarining faoliyatini muvofiqlashtirishning samarali mexanizmi joriy etilishi;
• jamoatchilikning davlat tuzilmalariga nisbatan ishonchi 35 foizga oshishi;
• jinoyatlarni fosh etish vaqti va huquqbuzarliklar soni 45 foizgacha kamayishi;
• atrof-muhit ekologiya holatini monitoring va nazorat qilish bo‘yicha yagona tizim tashkil etilishi natijasida shahar ekologik holati nazoratga olinishi va yaxshilanishiga zamin yaratiladi.

Loyihani amalga oshirish jarayonida mahalliy dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchi kompaniyalarni keng jalb etish hamda hamkorlik jarayonida ularning tajribasini oshirish va kelgusida jahon bozoriga chiqishlari uchun zamin yaratishga jiddiy e’tibor qaratilmoqda.

Shu bilan birga, vazirlik va idoralarning maxsus tezkor xizmatlari mutaxassislarini qayta tayyorlash o‘quv markazini yaratish xamda videokuzatuv kameralarini, o‘rnatiladigan dasturiy ta’minotlarni mavjud standartlarga muvofiqligini tekshirish va integratsiya qilish bo‘yicha maxsus laboratoriya tashkil etish nazarda tutilgan, deyiladi xabarda.